श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर
| श्रीपाद कोल्हटकर | |
|---|---|
| जन्म नाव | श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर |
| जन्म |
२९ जून, इ.स. १८७१ बुलढाणा, महाराष्ट्र |
| मृत्यू | १ जून, १९३४ (वय ६२) |
| राष्ट्रीयत्व | भारतीय |
| कार्यक्षेत्र | लेखक, कवी |
| भाषा | मराठी |
| साहित्य प्रकार | कादंबरी, नाटके |
| विषय | विनोदी |
| प्रसिद्ध साहित्यकृती |
सुदाम्याचे पोहे बहु असोत सुंदर संपन्न की महा |
श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर (जून २९ इ.स. १८७१ - जून १ इ.स. १९३४) हे मराठी मराठीतील आद्य विनोदी लेखक, नाटककार, कवी व समीक्षक होते. 'बहु असोत सुंदर, संपन्न की महा' या गीताचे रचनाकार म्हणून ते सुपरिचित आहेत. त्यांचा जन्म बुलडाणा येथे झाला. हायस्कूलमध्ये असताना त्यांनी सुखा मलिका (सुखमालिका) नावाचे नाटक लिहिले. त्यांच्या हायस्कूलच्या काळात आणि नंतरच्या महाविद्यालयीन काळात त्यांनी इंग्रजी आणि मराठी दोन्ही साहित्याचे विशेषतः "विष्णुशास्त्री कृष्णशास्त्री चिपळूणकर" यांच्या निबंधमाला सह मोठ्या प्रमाणावर वाचन केले. त्यांच्या काळातील सामाजिक रितीरिवाजानुसार, कोल्हटकर यांच्या कुटुंबाने ते १४ वर्षांचे असताना त्यांचे लग्न लावून दिले. वयाच्या १७ व्या वर्षी त्यांनी हायस्कूलचे शिक्षण पूर्ण केले आणि १८९१ मध्ये बॅचलर पदवी मिळविण्यासाठी पुण्यातील डेक्कन कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. १८९७ मध्ये कायद्याची पदवी प्राप्त केल्यानंतर त्यांनी अकोला आणि नंतर जळगाव जामोद येथे वकिली सुरू केली.
जीवन
[संपादन]त्यांचे १०वी पर्यंतचे शिक्षण अकोला येथे झाले. वडील अमरावती येथे शिक्षक होते. कोल्हटकरांना लहानपणापासून नाटकांची आवड होती आणि वडिलांमुळे त्यांना अनेक नाटके पाहता आली. १०वी नंतर डेक्कन कॉलेज, पुणे येथे गेले. पुण्यात शिकत असतांना त्यांना शिवराम महादेव परांजपे, वि. का. राजवाडे, एस. एस. देव यांच्यासारखे शिक्षक लाभले. इ.स. १८९१ मध्ये कोल्हटकरांनी पहिल्यांदा संस्कृत नाटक मृच्छकटिकमध्ये अभिनय केला. तसेच शिकत असतांनच विक्रम शशिकला या नाटकावर कोल्हटकर यांनी लिहिलेली समीक्षा विविधज्ञानविस्तारमध्ये प्रसिद्ध झाली होती. इ.स. १८८७ साली कोल्हटकरांनी एल एल. बी.चे शिक्षण पूर्ण केले व ते अकोला येथे आपला व्यवसाय करू लागले. १९०१ साली कोल्हटकर बुलढाणा जिल्ह्यातील जळगाव जामोद येथे वास्तव्यास गेले.
कार्य
[संपादन]कोल्हटकर हे मराठीतील विनोदाबरोबरच साहित्य समीक्षेच्या क्षेत्रातही अग्रणी होते. त्यांनी नरसिंह चिंतामण केळकर यांच्या तोतयाचे बंद (तोतयाचे बंड) या नाटकावर ११० पानांचे समीक्षण लिहिले, ज्यात नाटक लेखन कलेबद्दलचे त्यांचे विचार समाविष्ट होते आणि वामन मल्हार यांच्या रागिणी (रागिणी) या कादंबरीवर त्यांनी १३५ पानांचे समीक्षक लिहिले. जोशी, ज्यात कादंबरी लेखन कलेबद्दलचे त्यांचे विचार समाविष्ट होते. कोल्हटकरांनी १२ नाटकेही लिहिली; कविता; लघुकथा; आणि कादंबऱ्या. वाचकांचे मनोरंजन करण्याबरोबरच सामाजिक सुधारणा हा कोल्हटकरांच्या लेखनाचा एक महत्त्वाचा उद्देश होता. राम गणेश गडकरी, विष्णू सखाराम खांडेकर, गजानन त्र्यंबक माडखोलकर, दिनकर विष्णू जोशी, भार्गवराम विठ्ठल वरेरकर, प्रल्हाद केशव अत्रे या लेखकांनी त्यांचा गुरू म्हणून गौरव केला. १९१३ मध्ये पुण्यात झालेल्या मराठी साहित्य संमेलनाचे ते अध्यक्ष होते.
प्रकाशित साहित्य
[संपादन]नाटके
[संपादन]- गुप्तमंजूषा (नाटक)
- जन्मरहस्य (नाटक)
- परिवर्तन (नाटक)
- प्रेमशोधन (नाटक)
- मतिविकार (नाटक)
- मायाविवाह (नाटक)
- मूकनायक (नाटक)
- वधूपरीक्षा (नाटक)
- वीरतनय (नाटक)
- शिवपावित्र्य (नाटक)
- श्रमसाफल्य (नाटक)
- सहचारिणी (नाटक)
कादंबरी
[संपादन]- सुदाम्याचे पोहे (विनोदीलेख)
- अठरा धान्यांचे कडबोळे (संकलित विनोदी लेख)
- ज्योतिषगणित (कादंबरी)
- श्यामसुंदर(कादंबरी)
आणि बरच काही
पुरस्कार व गौरव
[संपादन]कोल्हटकर पुणे येथील दुसऱ्या कविता संमेलनाचे आणि पुणे येथे इ.स. १९२७ साली भरलेल्या १३ व्या मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष होते[१].
चरित्रात्मक साहित्य व वारसा
[संपादन]- मराठी लेखक गंगाधर देवराव खानोलकर यांनी कोल्हटकरांचे चरित्र लिहिले आहे. याखेरीज खानोलकरांनी कोल्हटकरांच्या संकलित लेखांचा "कोल्हटकर लेखसंग्रह" या नावाचा संग्रहग्रंथही संपादला आहे.
- कृष्ण श्रीनिवास अर्जुनवाडकर यांनी श्रीकृंवर 'श्री.कृ. कोल्हटकर : व्यक्तिदर्शन' नावाचे समीक्षात्मक पुस्तक लिहिले आहे.
संकीर्ण
[संपादन]कोल्हटकर ज्योतिषतज्ज्ञदेखील होते. ते तिसऱ्या ज्योतिष परिषदेचे अध्यक्ष होते.
संदर्भ व नोंदी
[संपादन]- ^ "साहित्य संमेलनाचे पूर्वाध्यक्ष". 2014-07-19 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. ३० जून, इ.स. २०१२ रोजी पाहिले.
|ॲक्सेसदिनांक=मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
 | हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |