सुषमा अंधारे

प्रा. डॉ. सुषमा दगडू अंधारे (जन्म : पाडोली-कळंब, ८ नोव्हेंबर, इ.स. १९७६ ) या राज्यशास्त्र आणि समाजशास्त्र विषयाच्या व्याख्यात्या, पुरोगामी स्त्रीवादी अभ्यासक, भटक्या विमुक्त चळवळीतील सामाजिक आणि राजकीय कार्यकर्त्या, वक्त्या आणि लेखिका आहेत. त्यांच्या व्याख्यानांना महिलांची उल्लेखनीय उपस्थिती असते.

व्यक्तिगत जीवन

सुषमा अंधारे यांचा जन्म आजोळी कळंब तालुक्यातील पाडोली (जिल्हा - उस्मानाबाद) येथे झाला. सुषमा अंधारे या दत्ताराव गूत्त्ते या त्यांच्या वडिलांच्या नावाऐवजी आईच्या वडिलांचे नाव लावतात. दगडूराव हे त्यांचे आजोबा होत.

सुषमा अंधारे यांचे वडील दत्ताराव गूत्त्ते वंजारी समाजातील आई कोल्हाटी समाजातील आहेत. आईशी लग्न करण्यापूर्वी त्यांची २ लग्ने झाली होती. पण दोन्ही पत्‍नी निपुत्रिक असल्यामुळे त्यांनी तिसरे लग्न केले. आधी बरीच वर्ष आईला मूल बाळ होत नव्हते, त्यातून सुषमाचा म्हणजे मुलीचा जन्म झाल्याने आई-वडिलांमध्ये खटके उडू लागले. तेव्हा सुषमाच्या आजोबांनी त्यांना आपल्याकडे ठेवून घेतले आणि त्यांची सर्व जबाबदारी सांभाळली. शाळेत घालताना गुरूजींनी आजोबांना सुषमाच्या पालकांचे नाव विचारले असता त्यांना त्याचा अर्थ उमगला नाही. ह्या मुलीला कोण सांभाळते त्याचे नाव काय असे विचारल्यावर आजोबांनी त्यांचेच नाव तिथे सांगितले आणि सुषमा दगडू अंधारे असे नाव कागदोपत्री नोंदले गेले.

सुषमा अंधारे या एम.ए. बी.एड.पीएच.डी. आहेत. त्यांना मराठी, हिंदी. इंग्रजी, राजस्थानी खडीबोलीसहित भटक्या विमुक्तांच्या बोलीभाषा अवगत आहेत. फुले-शाहू-आंबेडकर यांचा प्रभाव त्यांच्या विचारांवर आहे.

त्यांनी २ ऑक्टोबर, इ.स. २००६ रोजी भदंत नागार्जुन सुरेससाई यांचेकडून भटक्या विमुक्तातील प्रातिनिधिक ४२ जातींच्या लोकांसह व ’उपरा’कार लक्ष्मण माने, ॲड. एकनाथ आवाड यांच्यासह बौद्धधर्माची दीक्षा घेतली.

व्यावसायिक कारकीर्द

त्या कधीकाळी उपजिल्हाधिकारी होत्या.

सुषमा अंधारे या राज्यशास्त्र विषयाच्या प्राध्यापिका आहेत. मात्र २००६ मध्ये त्या यशदा या प्रशिक्षण संस्थेत समता सामाजिक न्याय विभागात उपसंचालक पदावर होत्या. २००९ ते २०१० या काळात मुंबईहून प्रकाशित होणार्‍या दैनिक लोकनायक या आंबेडकरी चळवळीच्या वृत्तपत्रात त्यांनी पुणे आवृत्तीचे संपादक म्हणूनही काम पाहिले आहे. पीए.चडी साठी त्यांनी निवडलेला शोधनिबंधाचा विषय " भारतीय राज्यघटनेच्या पुनरावलोकन समितीचे राजकारण" असा आहे.

परळी हे त्यांचे मूळ गाव, पण सामाजिक चळवळींत अधिक सक्रिय रहाता यावे म्हणून त्या पुणे येथे स्थलांतरित झाल्या.

सामाजिक कारकीर्द

सुषमा अंधारे या भटक्या विमुक्त जमाती संघटनेच्या प्रदेश(?) सरचिटणीस आहेत. त्या लक्ष्मण माने, बाळकृष्ण रेणके, यल्लप्पा वैदू यांच्या समवेत भटक्या विमुक्त चळवळीत क्रियाशीलही आहेत. भटक्या विमुक्त जातींच्या मुलांसाठी त्या मोफत स्पर्धा-मार्गदर्शन केंद्र चालवतात. त्या भारतभर फुले शाहू आंबेडकरी चळवळीतील विचारांच्या प्रचार प्रसारासाठी व्याख्यानांसाठी भ्रमंती करीत असतात. शासकीय नोकरीचा राजीनामा देऊन त्या पूर्णवेळ फुले आंबेडकरी चळवळीच्या प्रचार प्रसारासाठी कार्यरत आहेत. . त्यांचे प्रबोधनात्मक विचार यू-ट्यूबवर ही ऐकायला मिळतात. फेसबुकवर त्या सक्रिय आहेत. त्यांच्या जहाल आणि परखड मांडणीमुळे त्यांच्यावर अनेकदा प्राणघातक हल्ले ही झाले आहेत.

राजकीय कारकीर्द

इ.स. २००९ साली त्यांनी परळी विधानसभा मतदारसंघामधून अपक्ष उमेदवार म्हणून भारतीय जनता पक्षाच्या पंकजा मुंडे पालवे यांच्या विरोधात निवडणूक लढवली. यात त्या नवव्या स्थानी राहून पराभूत झाल्या.. ....वर्षापासून त्या भारतीय रिपब्लिकन पक्ष्याच्या नेत्या आहेत.

सुषमा अंधारे यांचे साहित्य आणि विचार

सुषमा अंधारे यांचा "शापित पैंजण" नावाचा कविता संग्रह इ.स. २०१० मध्ये पुण्याच्या देवाशीष प्रकाशन यांनी प्रकाशित केला. शापित पैंजण हा त्यांचा कविता संग्रह कोल्हाटी जात समुदायातील स्त्री कलावंतांची दुःखे मांडणारा आहे.

सुषमा अंधारे यांच्या मते दलित साहित्याने जशी धर्मव्यवस्थेला केंद्रस्थानी ठेवून स्वातंत्र्य, समता, बंधुता या तत्त्वांवर आधारित धर्मव्यवस्थेची कठोर चिकित्सा किंवा समीक्षा केली व ती आपल्या कथा, कादंबर्‍या, नाटके यासारख्या साहित्यकृतींतून मांडली, तशी चिकित्सा ग्रामीण व प्रादेशिक साहित्यात किंवा इतर धर्मीय लेखकांनी केलेली फारशी दिसत नाही. खानोलकरांसारख्यांच्या साहित्यकृतीतून आदिम प्रेरणांच्या रूपाने वावरणार्‍या व प्रसंगी हिंसा व उन्माद या रुपात प्रकट होणार्‍या धर्माचे प्रत्ययकारी वर्णन अपवादात्मक आहे. एरवी नॉस्टेलजिक उमाळा किंवा पारंपरिक भक्तिसंप्रदायाकडून पोसल्या जाणार्‍या धर्मसमन्वयाची, समुदायाची भलावण व प्रसंगी उदात्तीकरण करण्यापलीकडे, ग्रामीण व प्रादेशिक साहित्याने फारसे काही केलेले नाही. मुस्लिम मराठी साहित्यामधील तलाक पीडितांचे किंवा बहुपत्‍नीकत्वाचे प्रश्न हे लेखिका स्त्री असल्यामुळे मांडले गेले, ते ही अत्यंत तुरळक व स्फुट आहे. मराठी वैचारिक साहित्यात धर्म आणि संस्कृती यांच्या चिकित्सेची एक समृद्ध परंपरा आहे. वि.रा. शिंदे, सानेगुरुजी, लक्ष्मणशास्त्री जोशी, आचार्य विनोबा भावे यांचे संस्कृती चिंतन म्हणजे धर्म चिकित्साच आहे. अगदी अलीकडच्या काळात "तुकाराम दर्शनच्या' माध्यमातून "सदानंद मोरेंनी' केलेले भाष्य किंवा दिलीप चित्रे यांनी "तुकोबांच्या काव्यांचा घेतलेल्या वेध' हा ही समकालीन मराठी संस्कृती विषयीच्या चर्चाविश्वाचा एक समृद्ध धर्मचिंतनाचा भाग आहे. मात्र त्याचा मागमूसही मराठी कथा कादंबर्‍यांतून दिसून येत नाही.

पुरस्कार

• सुषमा अंधारे यांना २००९ मध्ये उत्तर महाराष्ट्र फुले शाहू आंबेडकर विचारमंचच्या वतीने "धम्मकन्या" हा सन्मान बहाल करण्यात आला.
• २०११ मध्ये युथ रिपब्लिकनच्या वतीने मुलुंड(मुंबई)मध्ये आयकर आयुक्त सुबचन राम तसेच उत्तमराव खोब्रागडे यांच्या हस्ते सुषमा अंधारे यांना भीमरत्‍न पुरस्कार प्रदान करण्यात आला.
• शोधक विचार मंच आणि सम्यक आंदोलनाच्या वतीने २५ जानेवारी २०१३ रोजी ॲडव्होकेट भगवानदास नगरी (कुसुम सभागृह) येथे आयोजित चौदाव्या आंबेडकरवादी साहित्य संमेलनात प्रा. (डॉ.) सुषमा अंधारे यांना " सत्यशोधक समाजभूषण " पुरस्कार दिला गेला.
• ४ मे २०१५ रोजी गुजरात, दीव आणि दमण यांच्या संयुक्त डॉ बाबासाहेब आंबेडकर जयंती उत्सव समितीतर्फे "बाबासाहेबांची लेक" हा किताब देऊन सुषमा अंधारे यांना गौरविण्यात आले.

हेसुद्धा पहा

• दलित स्त्रीवाद
• किशोर शांताबाई काळे

संदर्भ

• http://mulakhat.com/sushma-andhare/मुलाखत

४) सुषमा अंधारे यांचा जन्म ८ नोव्हेंबर १९७६ रोजी झाला. संदर्भासाठी २००९ साली त्यांनी राज्य निवडणूक आयोगाकडे दाखल केलेले शपथपत्र पहावे.