"हिराबाई पेडणेकर" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added

Inline

२३:५९, २५ मार्च २०१८ ची आवृत्ती

हिराबाई पॆडणेकर (जन्म :सावंतवाडी २२ नोव्हेंबर १८८६; मृत्यू : पालशेत-रत्नागिरी १८ ऑक्टोबर १९५१) ^{[ संदर्भ हवा ]} या मूळच्या कोकणातल्या. पण त्यांचे बालपण, शिक्षण, लेखन मुंबईतील गिरगावात झाले. शिक्षणामुळेच स्त्रियांची स्थिती सुधारेल, असा त्यांना विश्वास होता, आणि स्वत:च्या कर्तृत्वाने त्यांनी ते सिद्ध करून दाखवले. त्यांच्या घराण्यातच नृत्य, संगीत या कला होत्या. त्यांना चागले संस्कृत येत होते. त्यांचे संगीतातले अधिक शिक्षण भास्करबुवा बखले यांच्याकडे झाले.

गुर्जरशास्त्री यांच्याकडून हिराबाईंनी, संस्कृत नाट्यशास्त्र, आणि नाट्यवाङ्‌मय यांच्या सूक्ष्म अभ्यासासाठी मार्गदर्शन घेतले. गोविंद बल्लाळ देवल यांच्या प्रेरणेने त्यांना मराठी नाटकाची गोडी लागली. पुढे मराठी साहित्यिक राम गणेश गडकरी, बालकवी ठोंबरे यांच्याशी त्यांचा परिचय झाला. त्यानंतर हिराबाई पेडणेकरांचा अण्णासाहेब किर्लोस्कर आणि बालगंधर्व यांच्यासारख्या नाट्यक्षेत्रातील मंडळींशी, आणि पुढे नानासाहेब फाटक, श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर यांच्याशी घनिष्ट संबंध आला. या मंडळींकडून स्फूर्ती घेऊन हिराबाई पेडणेकर स्वतःच नाटककार झाल्या.

हिराबाईंनी वयाच्या विशीत १९०५ साली पहिले नाटक लिहिले ते 'जयद्रथ विडंबन.' ते रंगभूमीवर आले नसले तरी अनेकांनी ते वाचून हिराबाईंची प्रशंसा केली. त्यांचे 'संगीत दामिनी' (पहिला प्रयोग १९०८, पुस्तकरूपाने प्रकाशित सन १९१२) हे नाटक त्यानंतर काही वर्षांनी रंगभूमीवर आले आणि मराठी रंगभूमीच्या इतिहासात एक ऐतिहासिक नोंद झाली. कारण स्त्रीने लिहिलेले हे पहिले नाटक होते. किर्लोस्कर मंडळींनी हे नाटक करावे अशी हिराबाईंची इच्छा होती, पण ते घडू शकले नाही. 'ललितकलादर्श'ने या नाटकाला यश मिळवून दिले आणि ते चार वर्षे रंगभूमीवर गाजत राहिले. हिराबाई पेडणेकर केवळ नाटक लिहीत नव्हत्या तर कविता-निबंधलेखनही करत. त्या काळातल्या अव्वल दर्जाच्या 'मनोरंजन' मासिकात त्यांचे लेखन प्रसिद्ध होई. ^[१] त्यांनी लिहिलेल्या मीराबाईच्या आणि कवी जयदेवाची पत्नी यांच्यावरच्या दोनही नाटकांना फारशी प्रसिद्धी मिळाली नाही.

हिराबाई पेडणेकरांच्या जीवनावर वसंत कानेटकरांनी 'कस्तुरीमृग' हे नाटक लिहिले होते.

संगीतकार म्हणून कारकीर्द

हिराबाईंनी श्री.कृ.कोल्हटकरांच्या 'प्रेमशोधन' (१९१०) या आणि गडकऱ्यांच्या 'पुण्यप्रभाव' (१९१६) या नाटकांना संगीत दिले होते.

हिराबाई पेडणेकरांसंबंधी पुस्तके

कस्तुतीमृग (नाटक, लेखक - वसंत कानेटकर)
आद्य महिला नाटककार हिराबाई पेडणेकर (चरित्र, लेखिका - शिल्पा सुर्वे)

संदर्भ

^ Gender, Culture, and Performance: Marathi Theatre and Cinema before Independence, ले. मीरा कोसंबी, रूटलेज प्रकाशन, जुलै २०१७.

[:0-1] Gender, Culture, and Performance: Marathi Theatre and Cinema before Independence, ले. मीरा कोसंबी, रूटलेज प्रकाशन, जुलै २०१७.

[१]

@@ ओळ १: / ओळ १: @@
-'''हिराबाई पॆडणेकर''' (जन्म :सावंतवाडी २२ नोव्हेंबर १८८६; मृत्यू : पालशेत-रत्नागिरी १८ ऑक्टोबर १९५१) {{संदर्भ हवा}} यांच्या घराण्यातच  नृत्य, संगीत या कला होत्या.  त्यांना चागले संस्कृत येत होते. त्या मराठीत उत्तम कविताही करीत.  त्यांच्या कविता मनोरंजन या मासिकात प्रसिद्ध होत. त्यांचे संगीतातले अधिक शिक्षण [[भास्करबुवा बखले]] यांच्याकडे झाले.
+'''हिराबाई पॆडणेकर''' (जन्म :सावंतवाडी २२ नोव्हेंबर १८८६; मृत्यू : पालशेत-रत्नागिरी १८ ऑक्टोबर १९५१) {{संदर्भ हवा}} या  मूळच्या कोकणातल्या. पण त्यांचे बालपण, शिक्षण, लेखन मुंबईतील गिरगावात झाले. शिक्षणामुळेच स्त्रियांची स्थिती सुधारेल, असा त्यांना विश्वास होता, आणि स्वत:च्या कर्तृत्वाने त्यांनी ते सिद्ध करून दाखवले. त्यांच्या घराण्यातच  नृत्य, संगीत या कला होत्या.  त्यांना चागले संस्कृत येत होते. त्यांचे संगीतातले अधिक शिक्षण [[भास्करबुवा बखले]] यांच्याकडे झाले.
 गुर्जरशास्त्री यांच्याकडून हिराबाईंनी, संस्कृत नाट्यशास्त्र, आणि नाट्यवाङ्‌मय यांच्या सूक्ष्म अभ्यासासाठी मार्गदर्शन घेतले.  [[गोविंद बल्लाळ देवल]] यांच्या प्रेरणेने त्यांना मराठी नाटकाची गोडी लागली.  पुढे मराठी साहित्यिक [[राम गणेश गडकरी]], [[बालकवी]] ठोंबरे यांच्याशी त्यांचा परिचय झाला. त्यानंतर हिराबाई पेडणेकरांचा [[बळवंत पांडुरंग किर्लोस्कर|अण्णासाहेब किर्लोस्कर]] आणि [[बालगंधर्व]] यांच्यासारख्या नाट्यक्षेत्रातील मंडळींशी, आणि पुढे [[नानासाहेब फाटक]], [[श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर]] यांच्याशी घनिष्ट संबंध आला.  या मंडळींकडून स्फूर्ती घेऊन हिराबाई पेडणेकर स्वतःच [[स्त्री नाटककार|नाटककार]] झाल्या.
-त्यांची संगीत जयद्रथ-विडंबन (इ.स.१९०४)<ref name=":0">Gender, Culture, and Performance: Marathi Theatre and Cinema before Independence, ले. मीरा कोसंबी, रूटलेज प्रकाशन, जुलै २०१७.</ref> आणि संगीत दामिनी (प्रथम प्रयोग इ.स.१९०८, प्रकाशित इ.स. १९१२)<ref name=":0" /> ही नाटके रंगभूमीवर गाजली. त्यांनी लिहिलेल्या [[मीराबाई]]च्या आणि कवी जयदेवाची पत्नी यांच्यावरच्या दोनही नाटकांना फारशी प्रसिद्धी मिळाली नाही.
+हिराबाईंनी वयाच्या विशीत १९०५ साली पहिले नाटक लिहिले ते 'जयद्रथ विडंबन.' ते रंगभूमीवर आले नसले तरी अनेकांनी ते वाचून हिराबाईंची प्रशंसा केली. त्यांचे 'संगीत दामिनी' (पहिला प्रयोग १९०८, पुस्तकरूपाने प्रकाशित सन १९१२) हे नाटक त्यानंतर काही वर्षांनी रंगभूमीवर आले आणि मराठी रंगभूमीच्या इतिहासात एक ऐतिहासिक नोंद झाली. कारण स्त्रीने लिहिलेले हे पहिले नाटक होते. किर्लोस्कर मंडळींनी हे नाटक करावे अशी हिराबाईंची इच्छा होती, पण ते घडू शकले नाही. 'ललितकलादर्श'ने या नाटकाला यश मिळवून दिले आणि ते चार वर्षे रंगभूमीवर गाजत राहिले. हिराबाई पेडणेकर केवळ नाटक लिहीत नव्हत्या तर कविता-निबंधलेखनही करत. त्या काळातल्या अव्वल दर्जाच्या 'मनोरंजन' मासिकात त्यांचे लेखन प्रसिद्ध होई. <ref name=":0">Gender, Culture, and Performance: Marathi Theatre and Cinema before Independence, ले. मीरा कोसंबी, रूटलेज प्रकाशन, जुलै २०१७.</ref>  त्यांनी लिहिलेल्या [[मीराबाई]]च्या आणि कवी जयदेवाची पत्नी यांच्यावरच्या दोनही नाटकांना फारशी प्रसिद्धी मिळाली नाही.
 हिराबाई पेडणेकरांच्या जीवनावर [[वसंत कानेटकर |वसंत कानेटकरांनी]]  'कस्तुरीमृग' हे नाटक लिहिले होते.

ब च सं मराठी संगीत रंगभूमी
नाट्यसंस्था	आर्योद्धारक नाटक मंडळी इचलकरंजी नाटकमंडळी किर्लोस्कर संगीत मंडळी कोल्हापूरकर नाटकमंडळी गंधर्व संगीत मंडळी तासगावकर नाटकमंडळी नाट्यमन्वंतर पुणेकर नाटकमंडळी बलवंत संगीत मंडळी रंगशारदा ललितकलादर्श सांगलीकर नाटकमंडळी
नाटककार आणि पद्यरचनाकार	अण्णासाहेब किर्लोस्कर · आप्पा टिपणीस · काकासाहेब खाडिलकर · गोविंद बल्लाळ देवल · तात्यासाहेब केळकर · नागेश जोशी · पुरुषोत्तम दारव्हेकर · प्रल्हाद केशव अत्रे · बाळ कोल्हटकर · भार्गवराम विठ्ठल वरेरकर · माधवराव जोशी · माधवराव पाटणकर · मोतीराम गजानन रांगणेकर · राम गणेश गडकरी · वसंत शंकर कानेटकर · वसंत शांताराम देसाई · विद्याधर गोखले · विश्राम बेडेकर · वीर वामनराव जोशी · शांता शेळके · श्रीपाद कृष्ण कोल्हटकर · ह. ना. आपटे
नाटके	संगीत अमृत झाले जहराचे · अमृतसिद्धी · आंधळ्यांची शाळा · आशानिराशा · संगीत आशीर्वाद · संगीत उत्तरक्रिया · संगीत उ:शाप · संगीत एकच प्याला · संगीत एक होता म्हातारा · संगीत कट्यार काळजात घुसली · संत कान्होपात्रा · संगीत कुलवधू · संगीत कोणे एके काळी · घनःश्याम नयनी आला · संगीत चमकला ध्रुवाचा तारा · संगीत जय जय गौरीशंकर · दुरितांचे तिमिर जावो · देव दीनाघरी धावला · धाडिला राम तिने का वनी? · नंदकुमार · संगीत पंडितराज जगन्नाथ · पुण्यप्रभाव · प्रेमसंन्यास · संगीत भावबंधन · भूमिकन्या सीता · संगीत मत्स्यगंधा · संगीत मदनाची मंजिरी · संगीत मंदारमाला · संगीत मानापमान · संगीत मूकनायक · संगीत मृच्छकटिक · संगीत मेघमल्हार · मेनका · संगीत ययाति आणि देवयानी · राजसंन्यास · लेकुरे उदंड जाहली · संगीत वहिनी · वासवदत्ता · वाहतो ही दुर्वांची जुडी · संगीत विद्याहरण · विधिलिखित · वीज म्हणाली धरतीला · वीरतनय · संगीत शाकुंतल · शापसंभ्रम · संगीत शारदा · श्रीलक्ष्मी-नारायण कल्याण · संगीत संन्यस्त खड्‌ग · संगीत संशयकल्लोळ · सावित्री · सीतास्वयंवर · संगीत सुवर्णतुला · संगीत स्वयंवर · संगीत स्वरसम्राज्ञी · हे बंध रेशमाचे
संगीतकार	जितेंद्र अभिषेकी भास्करबुवा बखले रामकृष्णबुवा वझे वसंतराव देशपांडे
संगीतनट	अजित कडकडे · अनंत दामले · उदयराज गोडबोले · कान्होपात्रा किणीकर · कीर्ती शिलेदार · केशवराव भोसले · गणपतराव बोडस · छोटागंधर्व · जयमाला शिलेदार · जयश्री शेजवाडकर · जितेंद्र अभिषेकी · मास्टर दीनानाथ · नारायण श्रीपाद राजहंस · नीलाक्षी जोशी · प्रकाश घांग्रेकर · प्रभा अत्रे · फैयाज · भाऊराव कोल्हटकर · मास्तर भार्गवराम · मधुवंती दांडेकर · मीनाक्षी · रजनी जोशी · रामदास कामत · राम मराठे · वसंतराव देशपांडे · वामनराव सडोलीकर · विश्वनाथ बागुल · शरद गोखले · श्रीपाद नेवरेकर · सुरेशबाबू हळदणकर · सुहासिनी मुळगांवकर