व्यंकटेश दिगंबर माडगूळकर

व्यंकटेश माडगूळकर
जन्म नाव	व्यंकटेश दिगंबर माडगूळकर
जन्म	एप्रिल ५, १९२७ माडगूळ- सांगली जिल्हा
मृत्यू	ऑगस्ट २८, २००१ पुणे
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
कार्यक्षेत्र	लेखन
साहित्य प्रकार	कथा, नाटके, प्रवासवर्णन, अनुवाद, कादंबऱ्या
कार्यकाळ	(५ एप्रिल १९२७ – २००१)
विषय	निसर्ग, ललित
प्रसिद्ध साहित्यकृती	बनगरवाडी
वडील	दिगंबर बळवंत माडगूळकर
आई	बनुताई दिगंबर माडगुळकर
अपत्ये	ज्ञानदा नाईक, मोहन
पुरस्कार	साहित्य अकादमी पुरस्कार

व्यंकटेश दिगंबर माडगूळकर (जन्म : माडगूळ, ५ एप्रिल १९२७; - २७ ऑगस्ट |२००१) हे मराठी लेखक, चित्रकार वं स्वातंत्र्य सैनिक होते. त्यांनी कथा, कादंबऱ्या, प्रवासवर्णनांसह चित्रपटांसाठी पटकथाही लिहिल्या. व्यंकटेश माडगूळकर यांना शिकारीचा छंद होता.त्यांनी काही पुस्तके त्यांच्या जंगल भ्रमंतीच्या अनुभवांवर लिहिली आहेत.

व्यंकटेश माडगूळकर यांचा जन्म सांगली जिल्ह्यातील माडगूळचा. औपचारिक शिक्षण मॅट्रिकपर्यंतही झाले नाही. तथापि त्यांनी स्वप्रयत्नाने वाङ्मयाचा व्यासंग केला. इंग्रजी शिकून पाश्चात्त्य साहित्याचेही वाचन केले. मराठी कवी, गीतकार ग.दि. माडगूळकर यांचे हे धाकटे बंधू होत.

व्यंकटेश माडगूळकर हे आकाशवाणीवर ते दीर्घकाळ (१९५५-८५) नोकरीत होते.

आरंभी काही काळ पत्रकारिता केल्यानंतर ते १९५० च्या सुमारास व्यंकटेश माडगूळकर मुंबईस आले आणि मराठी चित्रसृष्टीत पटकथालेखन करू लागले. तत्पूर्वी 'माणदेशी माणसे' (१९४९) हा त्यांचा कथासंग्रह प्रसिद्ध झाला होता. त्यातील व्यक्तिरेखांतून त्यांनी ग्रामीण माणसाचे जे अस्सल आणि जिवंत दर्शन घडविले, ते तोवरच्या मराठी सहित्याला अनोखे होते. अद्भुतता, स्वप्नरंजन, कल्पनारम्यता ह्यांच्या ह्या पकडीतून सुटलेल्या वास्तववादी ग्रामीण साहित्यकृतींचा आरंभ त्यांच्या ह्या कथासंग्रहापासून झाला. त्यानंतर गावाकडच्या गोष्टी (१९५१), हस्ताचा पाऊस (१९५३), सीताराम एकनाथ (१९५१), काळी आई (१९५४), जांभळीचे दिवस (१९५७) ह्यांसारखे त्यांचे कथासंग्रह प्रसिद्ध झाले. त्यांच्या कथांचे अनुवाद डॅनिश, जर्मन, जपानी आणि रशियन अशा विविध जागतिक भाषांत झालेले आहेत.

ग्रामीण कथेप्रमाणेच ग्रामीण कादंबरीच्या संदर्भातही त्यांनी मोलाची कामगिरी बजावली. बनगरवाडी (१९५५), वावटळ (१९६४), पुढचं पाऊल (१९५०), कोवळे दिवस (१९७९), करुणाष्टक (१९८२), आणि सत्तांतर (१९८२), ह्या त्यांच्या कादंबऱ्या उल्लेखनीय आहेत.

व्यंकटेश माडगूळकर हे १९४२ च्या स्वातंत्र्यलढ्यात सहभागी झाले होते. 'कोवळे दिवस' ह्या कादंबरीत अशाच एका कोवळया स्वातंत्र्यसैनिकाचे अनुभव आहेत.

'पुढचं पाऊल' ही त्यांच्याच एका कथेवरून त्यांनी लिहिलेली कादंबरी. एका दलित कलावंताच्या जीवनावरील ह्या कादंबरीत त्याच्यावरील अन्याय त्याबद्दची त्याची चीड आणि पुढचे पाऊल टाकून प्रगतीचा मार्ग शोधण्याची दलित मनाची धडपड दाखाविली आहे.

व्यंकटेश माडगूळकरांनी नाटकेही लिहिली, 'तू वेडा कुंभार', 'सती', 'पति गेले गं काठेवाडी' ही त्यातील काही विशेष उल्लेखनीय होत. 'कुनाचा कुनाला मेळ न्हाई' आणि 'बिनबियांचे झाड' ही त्यांनी लिहिलेली लोकनाट्येही गाजली.

'प्रवास एक लेखकाचा' हे व्यंकटेश माडगूळकरांचे आत्मचरित्र आहे.

व्यंकटेश माडगूळकर यांच्या ४१ पुस्तकांचे पुण्यातील मेहता प्रकाशनकडून १८ मे २०१२ रोजी नव्याने प्रकाशन झाले.

व्यंकटेश माडगूळकरांचे प्रकाशित साहित्य

• अशी माणसं अशी साहसं (ललित)
• उंबरठा (कथासंग्रह)
• ओझं (कथासंग्रह)
• करुणाष्टक (कादंबरी)
• काळी आई (कथासंग्रह)
• कुनाचा कुनाला मेळ नाही (लोकनाट्य)
• कोवळे दिवस (कादंबरी)
• गावाकडच्या गोष्टी (कथासंग्रह)
• गोष्टी घराकडील (कथासंग्रह)
• चरित्ररंग
• चित्रकथी
• चित्रे आणि चरित्रे (ललित)
• जंगलातील दिवस
• जनावनातली रेखाटणें
• जांभळाचे दिवस (कथासंग्रह)
• डोहातील सावल्या
• तू वेडा कुंभार (नाटक)
• नागझिरा
• पति गेले गं काठेवाडी (नाटक)
• परवचा
• पांढरी मेंढरे, हिरवी कुरणे (प्रवासवर्णन)
• पांढऱ्यावर काळे (कथासंग्रह)
• पारितोषिक (कथासंग्रह)
• पुढचं पाऊल (कादंबरी)
• प्रवास एक लेखकाचा (आत्मचरित्र)
• माणदेशी माणसे (व्यक्तिचित्रणे) - रिचर्ड लुवेसिनच्या 'हाऊ ग्रीन वॉज माय व्हॅली' यावरून 'माणदेशी माणसे'ची कल्पना सुचली.
• मी आणि माझा बाप
• बनगरवाडी (कादंबरी) - याचे कथानक त्यांना 'पिपल ऑफ द डियर' या कादंबरीवरून सुचले.
• बाजार
• बिकट वाट वहिवाट
• बिनबियांचे झाड (लोकनाट्य)
• रानमेवा
• वाघाच्या मागावर
• वाटा (कथासंग्रह)
• वारी
• वावटळ (कादंबरी) :
• वाळूचा किल्ला
• व्यंकटेश माडगूळकर यांची कथा : माणदेशी व्यक्ती व गावाकडचे किस्से, आत्मवृत्तपर व त्याचबरोबर स्वतःच्या लेखनावरील, निसर्गपर व जनावरांसंबंधीच्या, शिकारीच्या, शेतकऱ्याच्या, भुताखेताच्या, तमासगिरांच्या, स्त्रीजीवनावर, शहरी समस्येच्या - अशा सर्व धर्तीच्या निवडक २५ कथांचा संग्रह (संपादक - अरविंद गोखले)
• सती (नाटक)
• सत्तांतर (कादंबरी)
• सरवा
• सीताराम एकनाथ (कथासंग्रह)
• सुमीता
• हस्ताचा पाऊस (कथासंग्रह)

व्यंकटेश माडगूळकर यांच्यावर लिहिलेली पुस्तके आणि लेख

• व्यंकटेश माडगूळकर : वाङ्मयीन वेध (लेखक - डॉ, जितेंद्र गिरासे)
• व्यंकटेश माडगूळकर : लेखक आणि माणूस (संपादिका - ज्ञानदा नाईक)
• नागझिरा, माडगूळकर आणि मी : मारुती चितमपल्ली (शब्दांचं धन)

पटकथा

• जशास तसे (कथा- १९५१)
• पुढचं पाऊल (कथा-१९५०)
• रंगपंचमी (पटकथा, संवाद-१९६१)
• वंशाचा दिवा (कथा-१९५०)
• सांगत्ये ऐका (पटकथा-संवाद-१९५९)

गौरव

• अध्यक्ष, मराठी साहित्य संमेलन, अंबेजोगाई, १९८३

पुरस्कार

व्यंकटेश माडगूळकरांच्या अनेक पुस्तकांना महाराष्ट्र राज्य सरकारचे पुरस्कार लाभले. त्यांत 'गावाकडील गोष्टी', 'काळी आई' ह्यांसारखे कथासंग्रह, 'बनगरवाडी' ही कादंबरी आणि 'सती' ही नाट्यकृती ह्यांचा अंतर्भाव होतो.

• साहित्य अकादमी पुरस्कार १९८३ - 'सत्तांतर' साठी
• जनस्थान पुरस्कार

बाह्य दुवे

• तात्या.ऑर्ग (इंग्लिश मजकूर) Archived 2010-07-13 at the Wayback Machine.