अण्णासाहेब हरी साळुंखे

डॉ. आ. ह. साळंखे २०१२ मध्ये

डॉ. आ.ह. साळुंखे (आण्णासाहेब हरी साळुंखे) हे मराठीतले लेखक, महाराष्ट्रातील एक विचारवंत, व्याख्याते आणि संस्कृतचे गाढे अभ्यासक आहेत. ते सातारा शहरातील लालबहादूर शास्त्री महाविद्यालयात संस्कृत विषयाचे ३१-५-२००३पर्यंत विभागप्रमुख आणि कोल्हापूरच्या शिवाजी विद्यापीठाचे विद्याशाखेचे अधिष्ठाता (फॅकल्टी ऑफ आर्ट्‌सचे डीन) व ॲकॅडमिक काउन्सिलचे सदस्य होते. त्यांना राष्ट्रभाषा पंडित म्हणून गौरवण्यात आले होते.

डॉ. आ.ह. साळुंखे यांनी मराठी विश्वकोशात तुलनात्मक धर्मशास्त्र, संस्कृत इत्यादी विषयांत १००हून अधिक लेख लिहिले आहेत.

१९५९ पासून जाहीर रीत्या सभांमधून भाषणे देत असले तरी त्यांची महाराष्ट्रभर भटकंती आणि व्याख्याने १९८०-८१पासून सुरू झाली. त्या सुमारास साळुंखे यांनी चार्वाकावर लिहिलेली लेखमाला वाईच्या नवभारत मासिकात प्रकाशित झाली आणि दुसऱ्या बाजूने किर्लोस्कर मासिकाच्या जून १९८१च्या अंकात मराठा समाजावरील आत्मनिरीक्षणात्मक स्वरूपाचा गाजलेला लेख प्रसिद्ध झाला. त्या लेखावर प्रतिक्रिया म्हणून फक्त किर्लोस्करकडे तीन पोती भरतील एवढी पत्रे आली होती. तेव्हापासून आ.ह. साळुंखे यांना अखिल महाराष्ट्रातून व्याख्यानांची आमंत्रणांवर आमंत्रणे येऊ लागली.

४ ऑगस्ट २००९ला महाराष्ट्र सरकारने डॉ. आ. ह. साळुंखे यांच्या अध्यक्षतेखाली राज्याचे सांस्कृतिक धोरण ठरवण्यासाठी समिती नेमली होती. या समितीत डॉ.आ. ह. साळुंखेंखेरीज वि.वि.करमरकर, प्रा.डॉ. सिसिलिया कार्व्हालो, शफाअत खान, गिरीश गांधी, डॉ.अरुण टिकेकर, अशोक नायगांवकर, आमदार उल्हास पवार, प्रा.दत्ता भगत हे सदस्य होते. समितीने तयार केलेला महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक धोरणाचा मसुदा २२-१-२०१० रोजी महाराष्ट्र सरकारला सादर केला. संमत झालेल्या धोरणाच्या अंमलबजावणीसाठीही आ.ह. साळुंखे यांची नेमणूक करण्यात आली आहे.

जीवन

डॉ. साळुंखे यांचा जन्म सांगली जिल्ह्यातील खाडेवाडी या लहानशा गावी एका शेतकऱ्याच्या कुटुंबात झाला. संस्कृत विषयात पहिल्या वर्गात प्रथम येत त्यांनी आपली पदवी शिवाजी विद्यापीठ कोल्हापूर येथून घेतली. एम.ए.मध्येही त्यांनी संस्कृत विषयात प्रथम क्रमांक पटकावला. त्यांची पीएच.डी.ही संस्कृत विषयातआहे.

वैयक्तिक

• आ.ह. साळुंखे यांच्या पत्नीचे नाव मधुश्री. त्यांचे २५ एप्रिल २००० रोजी कॅन्सरने निधन झाले.
• आ.ह.साळुंके यांचे चिरंजीव नीरज साळुंखे हे प्राध्यापक आणि लेखक आहेत.
• दुसरे चिरंजीव राकेश यांची लोकायत ही प्रकाशनसंस्था, आ.ह. साळुंखे यांची पुस्तके प्रकाशित करते.

आ.ह. साळुंखे यांची पुस्तके

• अंधाराचे बुरूज ढासळले
• अशीच भेटत रहा तू
• आता आमच्या धडावर आमचेच डोके असेल
• आस्तिकशिरोमणी चार्वाक
• ऐतरेय ब्राह्मण : एक चिकित्सा
• गुलामांचा आणि गुलाम करणाऱ्यांचा धर्म एक नसतो
• गौतम बुद्ध
• चांदण्यात भिजायचं राहून जाऊ नये, म्हणून !
• चिंतन - बळीराजा ते रवींद्रनाथ
• तथागत बुद्ध आणि तुकाराम
• तुकारामांचा शेतकरी
• तुझ्यासह, तुझ्याविना
• तुळशीचे लग्न- एक समीक्षा
• त्यांना सावलीत वाढवू नका !
• धर्म की धर्मापलीकडे ?
• परशुराम : जोडण्याचे प्रतीक, की तोडण्याचे ?
• परिवर्तन : शास्त्रही, कलाही
• बळीवंश
• बहुजनांसाठी जीवनवादी सुभाषिते
• मनुस्मृतीच्या समर्थकांची संस्कृती
• महात्मा फुले आणि धर्म
• महाभारतातील स्त्रिया भाग १
• महाभारतातील स्त्रिया भाग २
• मित्रांना शत्रू करू नका
• वादांचीवादळे
• विद्रोही तुकाराम
• विद्रोही तुकाराम- समीक्षेची समीक्षा
• वैदिक धर्मसूत्रे आणि बहुजनांची गुलामगिरी (हे पुस्तक http://drahsalunkhe.wordpress.com/audio-book/ इथे ऑडियो सी.डी. स्वरूपात आहे. माहिती sssume@gmail.com येथे मिळेल).
• वैदिक धर्मसूत्रे तथा बहुजनोंकी गुलामगिरी (हिंदी)
• वैदिकांच्या सांस्कृतिक कोलांटउड्या
• शंभर कोटी मेंदू, दोनशे कोटी हात
• शिवराय : संस्कार आणि शिक्षण
• सर्वोत्तम भूमिपत्र : आक्षेप
• सर्वोत्तम भूमिपुत्र गौतम बुद्ध
• संवाद सहृदय श्रोत्यांशी
• हिंदू संस्कृती आणि स्त्री

इंग्रजी ग्रंथांचे मराठी अनुवाद

• नागार्जुन
• शीख धर्मातील निरपेक्ष जाणिवा
• स्वातंत्र्याचे भय

पुरस्कार, मानसन्मान, भेटवस्तू वगैरे

• ७ फेब्रुवारी १९९९ रोजी बाबूराव बागूल यांच्या संमेलनाध्यक्षपदी मुबईत धारावी येथे झालेल्या पहिल्या विद्रोही साहित्य संमेलनाचे उद्‌घाटक
• रा.ना. चव्हाण प्रतिष्ठान(वाई)चा महर्षी वि.रा. शिंदे पुरस्कार (१०-४-१९९९)
• जुलै १९९९मध्ये महाराष्ट्र अंधश्रद्धा निर्मूलन समितीने परभणी जिल्ह्यातील गंगाखेड येथे आयोजित केलेल्या यज्ञविरोधी परिषदेतील एक वक्ते. अन्य वक्ते डॉ. श्रीराम लागू व डॉ. नरेंद्र दाभोळकर.
• सांगली जिल्ह्यातील वाळवे गावाचे क्रांतिवीर नागनाथआण्णा नायकवडी यांच्या हस्ते, कोल्हापूर येथील शाहू स्मारक भवनामध्ये कार्यकर्त्यांच्या पैशातून घेतलेल्या मारुती व्हॅनची भेट (१४-१०-१९९९). (या गाडीने डॉ. आ. ह. साळुंखे यांनी महाराष्ट्रभर व्याख्याने देण्याच्या निमित्ताने २० वर्षांत ४० हजार किलोमीटर प्रवास केला.)
• २४-२५ एप्रिल१९९९ या काळात जळगाव येथे गंगाधर पानतावणे यांच्या अध्यक्षतेखाली झालेल्या परिवर्तन साहित्य संमेलनाचे उद्‌घाटक.
• १७-१९ डिसेंबर १९९९ या काळात सातारा येथील आंबेडकर अकादमीतर्फे बेळगाव येथे आयोजित केलेल्या ’संस्कृती आणि इतिहास’ या विषयावरील विचारवेध साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद.
• ८-९ जुलै २००० या काळात मराठा सेवा संघाने अमरावती येथे आयोजित केलेल्या पहिल्या मराठा साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष
• छत्रपती प्रतापसिंहराजे महाराज (थोरले) यांच्या त्यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ सातारा नगरपालिकेने दिलेला पुरस्कार (१९-१-२०१०)
• मारवाडी फाउंडेशनच्यावतीने प्रबोधनकार ठाकरे यांच्या स्मृतीदिनानिमित्त देण्यात येणारा 'प्रबोधनकार ठाकरे पुरस्कार' (नोव्हेंबर २०११)
• बौद्ध साहित्य परिषदेच्या वतीने बीड जिल्ह्यातील केज येथील पहिल्या बौद्ध साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद (२४-११-२०१२).
• वाशीम येथे झालेल्या जिजाऊ ब्रिगेडच्या तिसऱ्या राष्ट्रीय महिला अधिवेशनात प्रमुख वक्ते म्हणून सहभाग (२९-११-२०१२).
• पुणे येथे होणाऱ्या ३ऱ्या अण्णा भाऊ साठे साहित्य संमेलनाचे संमेलनाध्यक्ष (१६-१७ फेब्रुवारी २०१३).
• पुण्यात झालेल्या पहिल्या छत्रपती शिवाजी महाराज साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद. (१७-२-२०१३)
• महाराष्ट्र शासनाचा दोनदा डॉ. आंबेडकर पुरस्कार
• सामाजिक कृतज्ञता निधीचा डॉ. राम आपटे पुरस्कार
• पंढरपूरच्या कैकाडी मठाचा पुरस्कार
• बीड येथील पिंगळे वाचनालयाचा महात्मा फुले पुरस्कार
• तीन वेळा महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा पुरस्कार
• शिवाजी विद्यापीठाचा पुरस्कार
• अमेरिकेतील महाराष्ट्र फाउंडेशनचा साहित्य पुरस्कार
• मुंबईच्या अश्वघोष आर्ट्‌स अॅन्ड कल्चरल फोरमतर्फे ‘महाकवी अश्वघोष जीवन गौरव पुरस्कार’ (मे २०१६)

बाह्य दुवे

• 'गुलामांचा आणि गुलाम करणाऱ्यांचा धर्म एक नसतो' या पुस्तकाचे संपूर्ण इंग्रजी भाषांतर