प्रतिमा इंगोले

प्रतिमा इंगोले

डॉ. प्रतिमा इंगोले या एक मराठी बालसाहित्यकार, कवयित्री आणि वैचारिक लेखन करणाऱ्या लेखिका आहेत. नक्षलवाद, शेतमजूर, पंचमहाभूते, बलुतेदारी यांसारखे विविध विषय़ त्यांनी आपल्या साहित्यातून हाताळले आहेत. डॉ. इंगोले या लोकसाहित्याच्या अभ्यासक आहेत. सतत सहा वर्षे विदर्भामध्ये अभ्यास करून त्यांनी शेतकऱ्यांच्या प्रश्नांवर लिखाण केले आहे. प्रतिमा इंगोले यांची ८०हून अधिक पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत.

डॉ. इंगोले यांनी ग्रामीण स्त्री-पुरुषांचे वास्तव जीवन आपल्या कथांमधून चितारण्याचा प्रयत्‍न केला. ग्रामीण भागातील समस्या, तेथील जीवघेणा जीवनसंघर्ष मांडणाऱ्या त्या एकमेव कथालेखिका आहेत. समकालीन लेखकांमध्ये अग्रस्थानी असणाऱ्या डॉ. प्रतिमा इंगोले यांनी ग्रामीण भागातील समस्यांवर उपाय सुचवण्याचा प्रयत्‍नही आपल्या लेखनातून केलेला आहे. ले.

यांचे किमान दहा कथासंग्रह प्रकाशित झालेले आहेत. विशेष म्हणजे त्यांच्या दहाही कथासंग्रहांना निरनिराळे पुरस्कार लाभलेले आहेत.

त्यांचा ‘हजारी बेलपान’ हा निखळ वऱ्हाडी बोलीतील पहिला संग्रह आहे तर ‘जावायाचं पोर’ हा पहिला स्त्रीवादी कथासंग्रह आहे. आज ग्रामीण साहित्य आणि स्त्रियांचे साहित्य या दोन्ही प्रवाहांत या कथा वैशिष्ट्यपूर्ण ठरल्या आहेत.

डॉ. प्रतिमा इंगोले या अमरावती जिह्यातील दर्यापूर गावच्या रहिवासी आहेत.

प्रतिमा इंगोले यांनी लिहिलेली वा प्रकाशित केलेली पुस्तके

• अकसिदीचे दाने (कथासंग्रह). या पुस्तकाला १) महाराष्ट्र सारस्वत पुरस्कार २) संत गोरोबा सामाजिक पुरस्कार आणि ३) महाराष्ट्र राज्य सरकारचा पुरस्कार मिळाले आहेत.
• अंधारपर्व. या कथासंग्रहाला विदर्भ भूषण पुरस्कार मिळाला आहे.
• अन् मृगधाऱ्या बरसल्या (वैशाली गावंडे कोल्हे या लेखिकेची कादंबरी. प्रकाशक - डाॅ. प्रतिमा इंगोले). इंगोल्यांच्या 'लेखिका पुस्तक प्रकाशन प्रकल्पा'तील ६वे पुस्तक..
• अमंगल युग (कथासंग्रह). या पुस्तकाला जनसंवाद पुरस्कार आणि महाराष्ट्र सारस्वत पुरस्कार मिळाले आहेत.
• आक्रोश अन्‍नदात्याचा
• आगळे अनुभविश्व
• आजही स्त्रीचे स्थान दुय्यमच (वैचारिक)
• आत्मघाताचे दशक (वैचारिक)
• आमच्या आयडॉल (संपादित, अमरावतीच्या २४हून अधिक प्रसिद्ध किंवा समाजसेवी स्त्रियांचा परिचय)
• आस्वाद गंध (लेखसंग्रह)
• उजळ आजोबा (बालसाहित्य)
• उजाड अभयारण्य (प्रवासवर्णन). या पुस्तकाला कोल्हापूर येथील करवीर साहित्य परिषदेतर्फे ‘दत्ता डावजेकर स्मृती पुरस्कार’ प्रदान करण्यात आला आहे.
• उदयसोहळा (कवितासंग्रह)
• उद्‌कार (कवितासंग्रह)
• उलटे झाले पाय. या कथासंग्रहाला आचार्य अत्रे पुरस्कार मिळाला आहे.
• ओविली फुले मोकळी (चित्रा पांडे या वैदर्भीय लेखिकेचे वैचारिक पुस्तक; प्रकाशक डाॅ. प्रतिमा इंगोले). इंगोल्यांच्या 'लेखिका पुस्तक प्रकाशन प्रकल्पा'तील ७वे पुस्तक.
• करारी आजी (बालसाहित्य)
• ग्रामीण साहित्य : लेखिकांची निर्मिती (वैचारिक)
• खमंग संस्कृती (पाकशास्त्रावरील पुस्तक)
• चुंकी (उषा चौसाळकर या वैदर्भीय लेखिकेची कादंबरी; प्रकाशक डाॅ. प्रतिमा इंगोले). इंगोल्यांच्या 'लेखिका पुस्तक प्रकाशन प्रकल्पा'तील ?
• जावायाचं पोर. या कथासंग्रहाला उत्कृष्ट स्त्री जीवनपर पुरस्कार आणि नागसेन पुरस्कार मिळाले आहेत.
• जिजाऊ (बालसाहित्य)
• झेंडवाईचे दिवे. (या कथासंग्रहाला प्रबोधन पुरस्कार आणि छत्रपती शिवाजी पुरस्कार मिळाले आहेत.)
• तुयशीचा वटा (तुळशीचा ओटा- नाटकाविषयी)
• दृष्ट (बालसाहित्य)
• नक्षलग्रस्त
• पारंपरिक स्त्री गाथा (वैचारिक)
• पार्ट टाईम (कादंबरी)
• पाॅलीश (कथासंग्रह)
• बयनाचे बोल (सामाजिक लेख)
• बाईची कहाणी (स्त्री-कथा)
• बापू गुरुजी (श्यामराव कुकाजी ऊर्फ बापूसाहेब ढाकरे यांची बालकुमारांसाठी संस्कारक्षम कहाणी)
• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे स्त्री जागृतीचे कार्य
• बोडखी (कादंबरी)
• बोरंवाली बाई - महाराष्ट्र सरकारचा बालसाहित्याचा पुरस्कार मिळालेले पुस्तक
• भंडाऱ्याचे गाव (कथा)
• भुलाई (कवितासंग्रह)
• भूलोजीची लेख भाग १, २.
• माध्यम (लहान मुलांसाठीच्या भाषणांचा संग्रह)
• मोठ्ठं व्हायचं कसं (मुलांसाठी नाट्यछटांचा संग्रह) - या पुस्तकाला १) शशिकला आगाशे बालवाङ्‌मय पुरस्कार २) गिरिजा कीर पुरस्कार मिळाले आहेत.
• येळी माय (कथासंग्रह)
• लळा (कवितासंग्रह)
• लाजाळू (बालकविता) - ’ग्रंथोत्तेजक’ पुरस्कार मिळालेले पुस्तक
• लोकसंस्कृती आणि स्त्रीजीवन - 'जिजामाता' पुरस्कार प्राप्त पुस्तक
• लेक भुईची (कथासंग्रह). या पुस्तकाला कृष्णाबाई मोटे पुरस्कार आणि रोहमारे पुरस्कार मिळाले आहेत.
• वसंत बंधारा (नाटक)
• वऱ्हाडी लोकगाथा (कथासंग्रह) - या पुस्तकाला सु.ल. गद्रे पुरस्कार मिळाला आहे.
• वऱ्हाडी लोकभाषा (भाषाविषयक)
• वसंत बंधारा (एकांकिका)
• वाघाचं घर मेळघाट - या पुस्तकाला लोकमत दैनिकाचा पुरस्कार मिळाला आहे.
• वैदर्भीय (माहितीपर)
• शेतकरी व्यथा (कथासंग्रह)
• शेतकऱ्याच्या नारी (कवितासंग्रह)
• श्यामतुरा भाग-१, २ (बालकविता संग्रह, कवी - श्या.कु. ढाकरे; संपादक - डाॅ. प्रतिमा इंगोले)
• सख्यांच्या गोष्टी (बालसाहित्य)
• सावित्रीबाई फुले (बालसाहित्य)
• डाॅ. प्रतिमा इंगोले : साहित्यसूची (प्रतिमा इगोले यांच्या सन १९८१ ते २००० या काळात प्रकाशित झालेल्या पुस्तकां-लेखांची सूची; संपादक : प्राचार्य रामदास देवके)
• सिपनेचे स्वप्न (बालनाटिका)
• सुगरनचा खोपा (कथासंग्रह). या पुस्तकाला शकुंतला जोग पुरस्कार आणि महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा पुरस्कार मिळाला आहे.
• सोन्याचं बाळ (बालकविता)
• स्त्रीचे भावविश्व आणि आधुनिकता - या पुस्तकास महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा विश्वनाथ पार्वती पुरस्कार मिळालेला आहे.
• स्वप्नातील राजा (बालकादंबरी) - बालसाहित्याचा पुरस्कारप्राप्त
• हजारी बेलपान. या कथासंग्रहाला यशवंतराव चव्हाण पुरस्कार मिळाला आहे.
• हॅटट्रिक (विनोदी कथासंग्रह-सदरलेखसंग्रह). या पुस्तकाचा मसापचा चिं.वि. जोशी पुरस्कार मिळाला आहे.
• हिरवा मेळ मेळघाट (माहितीपर)- शब्दगंध पुरस्कारप्राप्त पुस्तक
• हिरवे स्वप्न (कथासंग्रह). या पुस्तकाला लोकमित्र सरदार पुरस्कार मिळाला आहे.

(अपूर्ण)

प्रतिमा इंगोले यांच्यावरील ग्रंथ

• डाॅ. प्रतिमा इंगोले यांच्या साहित्यातील सामाजिकता - एक अभ्यास (डाॅ. संजीवनी मोहोड ठाकरे)
• डॉ. प्रतिमा इंगोले-साहित्यसूची (१९८१ ते २०००) - संपादक प्राचार्य रामदास मुगुटराव देवके.

डॉ. प्रतिमा इंगोले यांना मिळालेले पुरस्कार

• आचार्य अत्रे पुरस्कार
• उत्कृष्ट स्त्रीजीवनपर पुरस्कार
• कृष्णाबाई मोटे पुरस्कार
• गिरिजा कीर पुरस्कार
• ग्रंथोत्तेजक पुरस्कार
• चिं.वि. जोशी पुरस्कार
• जनसंवाद पुरस्कार
• जिजामाता पुरस्कार
• दत्ता डावजेकर स्मृती पुरस्कार
• नागसेन पुरस्कार
• प्रबोधन पुरस्कार
• बहिणाबाई पुरस्कार
• महाराष्ट्र सरकारचे बालसाहित्य पुरस्कार (एकाहून जास्त वेळा)
• महाराष्ट्र सारस्वत पुरस्कार
• महाराष्ट्र साहित्य परिषदेचा विश्वनाथ पार्वती पुरस्कार
• पुणे येथील साहित्यप्रेमी भगिनी मंडळाच्या वतीने देण्यात येणारा मालती दांडेकर जीवनगौरव पुरस्कार (२००९)
• यशवंतराव चव्हाण पुरस्कार
• राजरत्‍न पुरस्कार
• रोहमारे पुरस्कार
• लोकमत दैनिकाचा पुरस्कार
• लोकमित्र सरदार पुरस्कार
• विदर्भ भूषण पुरस्कार
• विश्वनाथ पार्वती पुरस्कार
• शकुंतला जोग पुरस्कार
• शब्दगंध पुरस्कार
• शशिकला आगाशे बालवाङ्‌मय पुरस्कार
• छत्रपती शिवाजी पुरस्कार
• संत गोरोबा सामाजिक पुरस्कार
• सह्याद्री वाहिनीचा नवरत्‍न पुरस्कार
• स्वयंसिद्धा पुरस्कार
• ’वऱ्हाडी लोकगाथा’ला मुलुंड सेवा संघातर्फे देण्यात आलेला २०१४ सालचा सु.ल. गद्रे पुरस्कार.

सन्मान

• सांगलीत झालेल्या ७व्या मराठा साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद (१४ नोव्हेंबर २०१०)
• २०१२ सालच्या डिसेंबरमध्ये पांढरकवडा (यवतमाळ जिल्हा) येथे झालेल्या केशर स्त्री साहित्य संंमेलनाचे अध्यक्षपद.
• २० ते २२ ऑक्‍टोबर २०१२ या काळात निपाणीला झालेल्या दुसऱ्या अखिल भारतीय लोकमंगल कृषी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद.
• इचलकरंजी येथे ३० मे २०१८ रोजी झालेल्या ६व्या बोली साहित्य संमेलनाचे अध्यक्षपद.