सखाराम हरी देशपांडे

सखाराम हरी देशपांडे (जन्म : शिरवळ, १७ डिसेंबर १९२४; - २९ जुलै २०१०) हे मराठी लेखक होते.

जीवन

स.ह. देशपांडे यांचा जन्म महाराष्ट्रात शिरवळ येथे इ.स. १९२४मध्ये झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण शिरवळातच झाले. पुण्यातील नूतन मराठी विद्यालयात माध्यमिक शिक्षण घेतल्यानंतर तेथील सर परशुरामभाऊ महाविद्यालयातून त्यांनी बी.ए. पदवीचा अभ्यासक्रम पूर्ण केला. पदवीनंतर मुंबई विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात त्यांनी एम.ए. केले. पुढे डॉक्टरेट मिळवली. विद्यापीठातच प्राध्यापकाची नोकरी करून इ.स. १९८४ साली ते निवृत्त झाले.

अर्थशास्त्रातून एम. ए. व पुढे डॉक्टरेट मिळवणारे स. ह. देशपांडे हे प्राध्यापक होते. राष्ट्रवाद हा त्यांच्या अभ्यासाचा विषय होता. हिंदुत्वाच्या संकल्पनेची व्यापक फेरमांडणी करणारी अनेक पुस्तके त्यांनी लिहिली. कृषी अर्थशास्त्र हाही त्यांच्या अध्ययनाचा आणि अध्यापनाचा आणखी एक विषय.

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे स्वयंसेवक असणारे स. ह. पुढे संघाशी वैचारिक मतभेद झाल्यामुळे संघातून बाहेर पडले. दिवाळी अंकासाठी लिहिलेल्या 'हिंदू संस्कृतीतील आशय कोणता? सावरकर प्रणीत हिंदुत्व विचारांच्या पारमार्थिकांनी केलेला पराभव, मुस्लिम प्रश्न या लेखांतून सावरकर ते भाजप हे पुस्तक साकारले. याशिवाय संघातले दिवस आणि इतर लेख, 'किबुट्झ : नवसमाज निर्मितीचा एक प्रयोग' पॉलिटिक्स, सोसायटी आणि इकॉनॉमी' आदी पुस्तके त्यांनी लिहिली. समाज प्रबोधन या पत्रिकेचे संपादनही त्यांनी चार वर्ष केले.

स.ह. देशपांडे यांनी भारतीय एकात्मता केंद्र, ज्ञानप्रबोधिनी पुणे या संस्थेचे प्रमुखपद काही काळ भूषविले. सातव्या मराठी अर्थशास्त्र परिषदेचे ते अध्यक्ष होते. 'ग्रामायन पुणे' या संस्थेचे ते एक संस्थापक होते. देशपांडे यांनी आपले कार्यक्षेत्र केवळ लेखन वाचनापुरते मर्यादित न ठेवता ठाणे जिल्ह्यातील आदिवासींना,. मिरजमधील दलितांना त्यांच्या हक्काच्या जमिनी मिळवून देऊन सहकारी शेतीचा प्रयोग त्यांनी राबवला. याशिवाय त्यांनी मराठी विश्वकोशात कृषीविषयक लेखन केले. त्यांच्या अन्य ग्रंथ संपदेत 'आर्थिक विकासाच्या पायऱ्या,' आर्थिक प्रगतीचे रहस्य : भारतीय शेती, 'सोव्हिएत शेती' 'अमेरिका आर्थिक इतिहास' ही पुस्तके लिहिली. 'शारद्वत%' आणि इतर व्यक्तिचित्रे' या पुस्तकातून त्यांनी व्यक्तींची चरित्रे लिहिली. शिवाय त्यांचे आणि सामाजिक चळवळीवरील चार अभ्यासपूर्ण निबंध आहेत. असे विविधांगी लिखाण करणाऱ्या या प्रतिभासंपन्न लेखक, मर्मज्ञ रसिक, बुद्धिवादी विचारवंतांचे २९ जुलै २०१० रोजी निधन झाले.

(% यातील शारद्वत म्हणजे अरविंद गंगाधर मंगरूळकर)

स.ह. देशपांडे यांचे प्रकाशित साहित्य

अमृतसिद्धी भाग १ व २ (पु. ल. समग्रदर्शन)
अमेरिका आर्थिक इतिहास
आर्थिक प्रगतीचे रहस्य : भारतीय शेती
आर्थिक विकासाच्या पायऱ्या
काही आर्थिक काही सामाजिक
किबुट्झ : नवसमाज निर्मितीचा एक प्रयोग
दुभंग
पॉलिटिक्स, सोसायटी आणि इकॉनॉमी
भारताचा राष्ट्रवाद
व्यक्ती आणि प्रकृती
शारद्वत आणि इतर व्यक्तिचित्रे
संघातले दिवस
संमतविचार आणि नवी भारतविद्या
सावरकर ते भाजप
सोव्हिएत शेती
हिंदुत्व आणि राष्ट्रीयत्व
हिंदुत्वाची फेरमांडणी
हिंदू वैदिक विवाह पद्धत