कर्नाळा

कर्नाळा
कर्नाळा किल्ला चा सुळका
नाव	कर्नाळा
उंची
प्रकार	गिरिदुर्ग
चढाईची श्रेणी	सोपा
ठिकाण	पनवेल तालुकारायगड जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत
जवळचे गाव	शिरढोण
डोंगररांग	सह्याद्री
सध्याची अवस्था	बऱ्यापैकी
स्थापना	{{{स्थापना}}}

कर्नाळा हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक किल्ला आहे. ह्या किल्ल्यालगतचा परिसर कर्नाळा अभयारण्य म्हणून ओळखला जातो रायगड जिल्ह्यातील पनवेल तालुक्यातील हा किल्ला आहे. कर्नाळा किल्ला पनवेलपासून सुमारे १२ कि. मी. अंतरावर आहे.

इतिहास

देवगिरी यादव (1248–1318) आणि तुघलक शासक (1318–1347) यांच्याअंतर्गत किल्ला 1400 पूर्वी बांधला गेला असण्याची शक्यता आहे, कर्नाळा त्यांच्या संबंधित साम्राज्यांच्या उत्तर कोकण जिल्ह्यांची राजधानी होती. [2]  हे नंतर गुजरात सल्तनतच्या अधिपत्याखाली आले परंतु 1540 मध्ये अहमदनगरच्या निजाम शाहने त्याचा ताबा घेतला.  गुजरातच्या सुलतानांनी नंतर ते जिंकण्यासाठी बासिएन (आधुनिक वसई) येथील पोर्तुगीजांच्या कमांडिंग ऑफिसर डॉम फ्रान्सिस्को डी मेनेन्सेसच्या मदतीची विनंती केली.  त्याने आपल्या 500 सैनिकांना कर्नाळा किल्ल्याची ऑर्डर दिली आणि ते ते पकडण्यात यशस्वी झाले.  किल्ला गुजरात सल्तनतचा प्रभारी राहिला होता पण पोर्तुगीज सैन्याने. [3]

गुजरातचे सुलतान किल्ले पोर्तुगीजांच्या स्वाधीन करून वसईला पळून गेले.  कर्नाळाच्या पराभवामुळे निजाम शाह संतापले, ज्यांनी किल्ला आणि आसपासच्या ग्रामीण भागावर पुन्हा दावा करण्यासाठी 5,000 माणसे पाठवली. [3]  प्रयत्न अयशस्वी झाला आणि पोर्तुगीजांनी किल्ला ताब्यात घेतला.  सांगली आणि कर्नाळा या किल्ल्यांचे सामरिक मूल्य फार कमी आहे हे ठरवून मात्र पोर्तुगीज व्हाईसरायने त्यांना निजाम शाहला वार्षिक रु.  17,500 (किंवा 5,000 सोने परडोस).

शिवाजी महाराजांनी 1670 मध्ये मोगलांकडून ब्रेस्टवर्क बांधून जिंकले. [2]  1680 मध्ये त्याच्या मृत्यूनंतर ते औरंगजेबाने ताब्यात घेतले.  यानंतर काही काळ मोगलांनी त्यावर कब्जा केला त्यानंतर 1740 मध्ये पुण्याच्या पेशव्यांच्या उदयाने ते त्यांच्याकडे गेले.  कर्नल प्रोथरने किल्ला जिंकून 1818 मध्ये तेथे ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीचे राज्य स्थापन करेपर्यंत हे किल्लेदार (गॅरीसन कमांडर) अनंतराव [5]च्या अधिपत्याखाली राहिले. स्वातंत्र्यसैनिक वासुदेव बळवंत फडके यांचे आजोबा या किल्ल्याचे किल्लेदार होते. पूर्वी बोरघाटद्वारे होणाऱ्या वाहतुकीवर लक्ष ठेवण्यासाठी या किल्ल्याचा वापर होत असे.

गडावरील ठिकाणे

कर्नाळा किल्ला हा कर्नाळा पक्षी अभयारण्यात येतो. कर्नाळा किल्ल्याचा सुळका विशेष लक्षवेधी आहे, हा सुळका अंगठ्यासारखा दिसतो. किल्ल्याची तटबंदी ढासळलेल्या अवस्थेत आहे. किल्ल्यावर प्रवेश केल्यावर एक मोठा वाडा लागतो. परंतु सध्या तो सुस्थितीत नाही. कर्नाळा किल्ल्यावर करणाई देवीचे मंदिर, तटबंदी, जुने बांधकाम व थंड पाण्याच्या टाक्या आहेत.

गडावर जाण्याच्या वाटा

पनवेलवरून पेण अलिबाग रोहा साई केलवणे कोणतीही एस.टी. बस कर्नाळ्याला जाते. पनवेल-पळस्पे-शिरढोण-चिंचवण नंतर पुढील थांबा कर्नाळा अभयारण्य आहे. एस.टी. बस कर्नाळा अभयारण्याच्या प्रवेशद्वाराजवळच थांबते. प्रवेशद्वारापासून किल्ल्यावर जाण्यास जवळपास दोन तास लागतात.

छायाचित्रे

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

हे सुद्धा पहा

• भारतातील किल्ले

संदर्भ

• सांगाती सह्याद्रीचा - यंग झिंगारो
• डोंगरयात्रा - आनंद पाळंदे
• दुर्गदर्शन - गो. नी. दांडेकर
• किल्ले - गो. नी. दांडेकर
• दुर्गभ्रमणगाथा - गो. नी. दांडेकर
• ट्रेक द सह्याद्रीज
• सह्याद्री - स. आ. जोगळेकर
• दुर्गकथा - निनाद बेडेकर
• दुर्गवैभव - निनाद बेडेकर
• इतिहास दुर्गांचा - निनाद बेडेकर
• महाराष्ट्रातील दुर्ग - निनाद बेडेकर

बाह्य दुवे

• रानवाटा