कुलाबा किल्ला

	किल्ले कुलाबा
	; कुलाबा किल्ला
नाव	किल्ले कुलाबा
उंची	100
प्रकार	जलदुर्ग
चढाईची श्रेणी	मध्यम
ठिकाण	कुलाबा, महाराष्ट्र, भारत
जवळचे गाव	कुलाबा
डोंगररांग
सध्याची अवस्था
स्थापना	{{{स्थापना}}}

कुलाबा किल्ला हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक किल्ला आहे.

भौगोलिक स्थान[संपादन]

कुलाबा किल्ला किंवा किल्ला-इ-कुलाबा (किल्ले कुलाबा) हा भारतातील महाराष्ट्र राज्याच्या कोकण प्रदेशात मुंबई शहरापासून ९५ किलोमीटर दक्षिणेस अलिबागजवळ आहे. हा जलदुर्ग समुद्राच्या किनाऱ्यालगतच पण किनाऱ्यापासून २ किलोमीटर अंतरावर, अरबी समुद्रात आहे. हा किल्ला समुद्र सपाटीस समतोल आहे‌. अलिबाग किनाऱ्यावरून १५ मिनिटे चालत किंवा घोडागाडी करून जाऊ शकता. संपूर्ण किल्ला २ तासात आरामात फिरून होतो.

इतिहास[संपादन]

तीस ते पस्तीस किलोमीटर लांबीची अलिबाग तालुक्यातील किनारपट्टी ‘अष्टागर’ या नावाने ओळखली जाते. या अष्टागराचा राजा म्हणजे ‘किल्ले कुलाबा’, अलिबागचा पाणकोट. शिवरायांनी जे जुने किल्ले दुरुस्त करून मजबूत केले त्यापैकी एक ‘किल्ले कुलाबा!’ प्रथम शिवशाहीनंतर पेशवाई आणि सरते शेवटी इंग्रज असे कालखंड ‘किल्ले कुलाब्याने’ पाहिले. इंग्रज ज्यांना ‘समुद्रावरील शिवाजी’ असे संबोधत त्या कान्होजी आंग्रे यांच्या पहिल्या सागरी राजधानीचा मान किल्ले कुलाब्याला मिळाला.

कुलाबा किल्ल्याचा पहिला उल्लेख शिवाजी महाराजांच्या संपूर्ण दक्षिण कोकण नंतर मुक्त झाला. किल्ल्याच्या बांधकामाचे काम १९ मार्च १६८० रोजी सुरू झाले. १६६२ साली त्यांनी कुलाबा किल्ला मजबूत केला आणि त्याला त्यांचे मुख्य नौदल स्थानक बनविण्यास भाग पाडले. किल्ल्याची आज्ञा दर्यासारंग व मायनाक भंडारी यांना देण्यात आली, ज्याच्या पुढे कोलाबा किल्ला इंग्रज जहाजेवर मराठा हल्ल्याचा केंद्र बनला. कुलाबा किल्ला शिवाजी महाराजांनी जिंकलेला किल्ला आहे. शिवाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर १६८१ मध्ये संभाजीराजांनी किल्ल्याची निर्मिती केली. १७१३ मध्ये पेशवे बाळाजी विश्वनाथ, कुलाबा यांच्यासह एक करारानुसार कान्होजी आंग्रे यांना अनेक किल्ले देण्यात आली. त्याने ब्रिटिश जहाजेवर छापे घालण्यासाठी ते मुख्य आधार म्हणून वापरले. १७ नोव्हेंबर १७२१ मध्ये, इंग्रजांनी आंग्रेच्या कार्यात क्रोध व्यक्त केला, पोर्तुगीजमध्ये कुलाबाविरुद्धच्या मोहिमेत भाग घेतला. कमोडोर मॅथ्यूजच्या सहकार्याने ६००० पानांची एक पोर्तुगीज भूमी दल आणि तीन इंग्लिश जहाजे सहकारित पण प्रयत्न अयशस्वी झाला. इंग्रजांनी "पोर्तुगीजांच्या भ्याडपणाचा" अपयश मान्य केले. या वेळी कुलाबा हे हॅमिल्टन यांनी एका किल्ल्याप्रमाणे बांधले आहे, जे मुख्य भूप्रदेशातून आणि उच्च पाण्याच्या बेटावर थोडेसे आहे. ४ जुलै १७२९ रोजी कोल्हापूर किल्ल्यावर कान्होजी आंग्रेचा मृत्यू झाला. १९२९ मध्ये पिंजरा किल्ल्याजवळील आग लागलेल्या आगीच्या घटनेमुळे १७९० मध्ये बऱ्याच इमारतींचा नाश झाला. १७८७ मध्ये आंग्रेवाडा नष्ट झाल्याने आणखी एक प्रमुख आग घडली. १८४२ मध्ये इंग्रजांनी किल्ल्यात लिलाव करून वोडनचे बांधकाम विकले आणि अलिबागच्या जलनिर्मितीसाठी दगडांचा वापर केला.