डॉ. आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय केंद्र

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय केंद्र हे भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे राजधानी दिल्लीतील पहिले स्मारक आहे. २० एप्रिल इ.स. २०१५ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदींनी या वास्तूचे भूमिपूजन केले असून ७ डिसेंबर इ.स. २०१७ रोजी या आंतरराष्ट्रीय केंद्राचा उद्घाटन सोहळा संपन्न झाला. गेल्या पंचवीस वर्षांपासून या स्मारकाचे काम रेंगाळलेले होते. नरेंद्र मोदी यांच्या पुढाकाराने ३२ महिन्यांमध्ये ‘ल्युटेन्स दिल्ली’मध्ये ही देखणी वास्तू साकारली आहे.

‘१५, जनपथ’ असा या स्मारकाचा पत्ता असून प्रसिद्ध ‘ल मेरिडियन’ या पंचतारांकित हॉटेलला खेटून ही वास्तू आहे. या केंद्राला ‘सेंटर ऑफ एक्सलन्स’चा दर्जा देण्याची शक्यता असून अनुसूचित जाती, अनुसूचित जमाती, अन्य मागासवर्गीय, महिला आणि अल्पसंख्याक आदींच्या सामाजिक व आर्थिक विकासाचे हे केंद्र बनविण्याचा भारत सरकारचा विचार आहे.

इतिहास

बाबासाहेबांना समर्पित असणारी एकही वास्तू राजधानी दिल्लीत नव्हती. यामुळे बाबासाहेबांचे जन्मशताब्दी वर्ष १९९०-९१ मध्ये लुटेन्स दिल्लीमधील 'जनपथ' मार्गावर त्यांच्या नावाने आंतरराष्ट्रीय केंद्र सुरू करण्याचा निर्णय तत्कालीन पंतप्रधान पी.व्ही. नरसिंहराव यांनी घेतला. त्यासाठी सव्वातीन एकर जागा मिळाली पण पुढील वीस वर्षांपर्यंत हे काम रखडले. यूपीए सरकारच्या काळात २०१२ मध्ये योजना आयोगाचे तत्कालीन सदस्य आणि सध्याचे राष्ट्रपतीनियुक्त राज्यसभा सदस्य नरेंद्र जाधव यांच्या अध्यक्षतेखाली प्रकल्पाचा आराखडा तयार करण्यासाठी समिती नेमली. त्यानंतर लोकसभा निवडणुका संपल्यानंतर मे २०१४ रोजी या प्रकल्पाला औपचारिक फेरमंजुरी दिली गेली. त्यानंतर मोदी सरकारने मात्र या प्रकल्पाला गती दिली आणि भूमिपूजनानंतर ३२ महिन्यांत देखणे वास्तूशिल्प उभे राहिले. उदघाटनाच्या पूर्वसंध्येला ही वास्तू नयनमनोहर रोषणाईने उजळून निघाली होती. केंद्रीय सामाजिक न्याय आणि सबलीकरण मंत्रालयातील 'डॉ. आंबेडकर प्रतिष्ठान'मार्फत हे काम केले गेले.

रचना व वैशिष्ट्ये

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय केंद्राची काही वैशिष्ट्ये खालिलप्रमाणे आहेत:

• स्मारकाच्या जागेचे क्षेत्रफळ : ३.२ एकर
• स्मारकासाठी लागणारा एकूण खर्च : १९५ कोटी
• स्मारकाच्या निर्मितीचा कालावधी : ३२ महिने
• १० हजार पुस्तकांचे ग्रंथालय, ई-लायब्ररीच्या माध्यमाद्वारे २ लाख पुस्तके आणि सत्तर हजारांहून अधिक आंतरराष्ट्रीय मासिके, जर्नल्स उपलब्ध.
• ७०० क्षमतेचे एक भव्य सभागृह आणि प्रत्येकी १०० क्षमतेची दोन लहान सभागृहे.
• दर्शनी भागात डॉ. आंबेडकर आणि ध्यानस्थ बुद्ध यांचे दोन भव्य पुतळे आहेत. शिल्पकार राम सुतार आणि त्यांचे पुत्र अनिल यांनी हे पुतळे साकारलेत.
• येथे ७० फुटांचा अशोक स्तंभदेखील असणार. कदाचित हा देशातील सर्वांत उंच अशोक स्तंभ ठरणार.
• स्मारकाची दोन प्रवेशद्वारे सांची स्तूपाच्या तोरणासारखी आहेत. यावर एकूण बौद्ध वास्तूशैलीचा प्रभाव आहे.

हे सुद्धा पहा

• डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर राष्ट्रीय स्मारक, दिल्ली