"जळगाव जिल्हा" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

	जळगाव जिल्हा ; जळगाव जिल्हा;
	महाराष्ट्र राज्यातील जिल्हा
	जळगाव जिल्हा चे स्थानमहाराष्ट्र मधील स्थान
देश	भारत
राज्य	महाराष्ट्र
विभागाचे नाव	नाशिक विभाग
मुख्यालय	जळगाव
	क्षेत्रफळ
- एकूण	११,७६५ चौरस किमी (४,५४२ चौ. मैल)
	लोकसंख्या
-एकूण	४२,२४,४२४ (२०११)
-साक्षरता दर	७९.७३%
	प्रशासन
-जिल्हाधिकारी	रुबल अग्रवाल
-लोकसभा मतदारसंघ	जळगाव (लोकसभा मतदारसंघ), रावेर (लोकसभा मतदारसंघ)
	पर्जन्य
-वार्षिक पर्जन्यमान	६९० मिलीमीटर (२७ इंच)
	संकेतस्थळ

इतिहास न्याहाळा

← मागील फरक पुढील फरक →

Content deleted Content added

दृश्यविकिमजकूर

Inline

००:२७, १३ डिसेंबर २०१५ ची आवृत्ती

हा लेख जळगाव जिल्ह्याविषयी आहे. जळगाव शहराच्या माहितीसाठी येथे टिचकी द्या

परिचय

जळगाव जिल्ह्यास पूर्वी पूर्व खानदेश हे नाव होते. जिल्ह्याच्या उत्तरेस मध्य प्रदेश, पूर्वेस बुलढाणा जिल्हा, आग्नेयेस जालना जिल्हा, दक्षिणेस औरंगाबाद जिल्हा , नैर्ऋत्येस नाशिक जिल्हा तर पश्चिमेस धुळे जिल्हा आहे. जिल्ह्यात ठिबक सिंचनाद्वारे केळी व कापसाची शेती केली जाते., ही शेती भारतातील इतर शेतकर्‍यांसाठी एक आदर्श उदाहरण आहे. जळगाव जिल्हा हा भारतातील सर्वाधिक केळी-उत्पादक जिल्हा आहे.

जळगाव जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ११,७०० चौरस किमी आहे तर लोकसंख्या ३,६७९,९३६ आहे. जिल्ह्याच्या उत्तरेस सातपुडा तर दक्षिणेस अजंठा पर्वतरांगा आहेर. जळगाव जिल्ह्यातील ज्वालामुखी (volcanic) मृदा ही कापूस लागवडीसाठी उपयुक्त आहे. जळगाव जिल्हा हा चहा, सोने, कडधान्ये, कापूस व केळी या पदार्थांसाठीचे महत्त्वाचे व्यापारी केंद्र आहे. मराठी भाषेबरोबरच येथे मराठीची बोलीभाषा असलेली अहिराणीदेखील बोलली जाते. जिल्ह्यात सरासरी ६९० मिलिमीटर इतका पाऊस पडतो.

जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या- तापी, पूर्णा, गिरणा, वाघूर

प्रसिद्ध कवी बालकवी व कवयित्री बहिणाबाई चौधरी ह्या जळगाव जिल्ह्यातील होत्या तर साने गुरुजी ह्यांची हा जिल्हा ही कर्मभूमी होती.

तालुके

जळगाव जिल्ह्यात पुढील १५ तालुक्यांचा समावेश होतो.
अमळनेर, एरंडोल, चाळीसगाव, चोपडा, जळगाव तालुका, [जामनेर]], धरणगाव, पाचोरा, [[[पारोळा]], [[बोदवड], भडगांव, भुसावळ, मुक्ताईनगर, यावल व रावेर.

महत्त्वाची पिके

ज्वारी हे जिल्ह्यातील महत्त्वाचे अन्नधान्याचे पीक असून त्यासोबत गहू व बाजरीचेही पीक घेतले जाते. कापूस हे जिल्ह्यातील प्रमुख नगदी पीक आहे. तेलबियांमध्ये प्रामुख्याने भुईमुग व तीळ ही पिके असून केळी उत्पादनासाठी जळगाव जिल्हा प्रसिद्ध आहे. जिल्ह्यात ईडलिंबू, कागदी लिंबू, चिकू, टरबूज, द्राक्षे, पपया, बोरे, मेहरूणची बोरे, मोसंबी, सिताफळ, इत्यादी फळांचेही उत्पादन घेतले जाते. कडधान्यांपैकी उडीद, चवळी, तूर, मटकी, मूग, हरभरा इत्यादींची उपज जिल्ह्यात होते.

बाजारपेठ

जळगाव जिल्ह्यामधील यावल तालुक्यात साकळी हे सुमारे ८५०० लोकवस्तीचे गाव असून या गावाला लागून एकूण ६ छोटी गावे आहेत. साकळी गावातील भवानी माता मंदिर परिसरात दर रविवारी आठवडे बाजार असतो. या बाजारासाठी आजूबाजूच्या गावातील लोक हे भाजीपाला, व कडधान्यांसारख्या वस्तूंच्या खरेदी-विक्रीसाठी येत असतात. परिसरातील ह्या बाजाराला सर्वसाधारण जनतेच्या दृष्टीने अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.

जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे

उनपदेव-सुनपदेव (चोपडा) गरम पाण्याचे झरे
ओंकारेश्वर मंदिर (जळगाव शहर)
चाळीसगाव तालुक्यातील काली मठ व गंगाश्रम
संत चांगदेव मंदिर
अमळनेर येथील साने गुरुजींचे तत्त्वज्ञान मंदिर
श्री पद्मालय, एरंडोल (अडीच गणेश पीठांपैकी अर्धे पीठ)
चाळीसगाव तालुक्यातील पाटणादेवी (थोर गणिती भास्कराचार्य यांचे जन्मस्थळ व पाटणादेवी देवस्थान)
पारोळा येथील भुईकोट किल्ला (झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या वडिलांचा किल्ला)
पाल (रावेर तालुका)-थंड हवेचे ठिकाण
फारकंडे मनोरा
अमळनेर येथील भुईकोट किल्ला
यावल येथील भुईकोट किल्ला
वढोदा येथील प्राचीन मच्छिंद्रनाथ मंदिर
मनुदेवी मंदिर
संत मुक्ताबाई मंदिर (मुक्ताईनगर)

प्रमुख उद्योगधंदे व औद्योगिक क्षेत्रे

जिनिंग व प्रेसिंग, साखर कारखाने, रेशीम कापड निर्मिती, वनस्पती तूप व तेल गिरण्या, वरणगाव व भुसावळ येथील युद्धसाहित्य निर्मिती, अन्नप्रक्रिया उद्योग इ.
औद्योगिक क्षेत्रे : जळगाव, चाळीसगाव, भुसावळ, पाचोरा, वरणगाव, अमळनेर, एरंडोल.

संदर्भ

@@ ओळ २७: / ओळ २७: @@
 [[चित्र:MaharashtraJalgaon.png|thumb|जळगाव जिल्ह्याचे स्थान]]
 == परिचय ==
-'''जळगाव जिल्ह्यास''' पूर्वी ''पूर्व खानदेश'' असे संबोधले जात असे. जिल्ह्याच्या उत्तरेस [[मध्य प्रदेश]], पूर्वेस [[बुलढाणा जिल्हा]], दक्षिण-पूर्व दिशेस [[जालना जिल्हा]], दक्षिणेस [[औरंगाबाद जिल्हा]] , दक्षिण-पश्चिमेस [[नाशिक जिल्हा]] तर पश्चिमेस [[धुळे जिल्हा]] आहे. जिल्ह्यात ठिबक सिंचनाद्वारे केळी व कापसाची शेती केली जाते, ही शेती भारतातील इतर शेतक-यांच्या साठी एक आदर्श उदाहरण आहे. जळगाव जिल्हा हा भारतातील सर्वाधिक केळी-उत्पादक जिल्हा आहे.
+'''जळगाव जिल्ह्यास''' पूर्वी ''पूर्व खानदेश'' हे नाव होते.  जिल्ह्याच्या उत्तरेस [[मध्य प्रदेश]], पूर्वेस [[बुलढाणा जिल्हा]], आग्नेयेस [[जालना जिल्हा]], दक्षिणेस [[औरंगाबाद जिल्हा]] , नैर्ऋत्येस [[नाशिक जिल्हा]] तर पश्चिमेस [[धुळे जिल्हा]] आहे. जिल्ह्यात ठिबक सिंचनाद्वारे केळी व कापसाची शेती केली जाते., ही शेती भारतातील इतर शेतकर्‍यांसाठी एक आदर्श उदाहरण आहे. जळगाव जिल्हा हा भारतातील सर्वाधिक केळी-उत्पादक जिल्हा आहे.
-जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ११,७०० कि.मि² आहे तर लोकसंख्या ३,६७९,९३६ आहे.  जिल्ह्याच्या उत्तरेस सातपुडा तर दक्षिणेस अजंता पर्वतरांगा आहेर. जळगाव जिल्ह्यातील ज्वालामुखी (volcanic) मृदा कापूस लागवडीसाठी उपयुक्त आहे. जिल्हा चहा, सोने, कडधान्ये, कापूस व केळी या पदार्थांसाठीचे महत्त्वाचे व्यापारी केंद्र आहे. मराठी भाषेबरोबरच येथे मराठीची बोलीभाषा असलेली अहिराणी देखील बोलली जाते. जिल्ह्यात सरासरी ६९० मि.मि इतका पाऊस पडतो.
+जळगाव जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ११,७०० चौरस किमी आहे तर लोकसंख्या ३,६७९,९३६ आहे.  जिल्ह्याच्या उत्तरेस सातपुडा तर दक्षिणेस अजंठा पर्वतरांगा आहेर. जळगाव जिल्ह्यातील ज्वालामुखी (volcanic) मृदा ही कापूस लागवडीसाठी उपयुक्त आहे. जळगाव जिल्हा हा चहा, सोने, कडधान्ये, कापूस व केळी या पदार्थांसाठीचे महत्त्वाचे व्यापारी केंद्र आहे. मराठी भाषेबरोबरच येथे मराठीची बोलीभाषा असलेली अहिराणीदेखील बोलली जाते. जिल्ह्यात सरासरी ६९० मिलिमीटर इतका पाऊस पडतो.
-जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या- [[ताप्ती नदी|ताप्ती]], [[पूर्णा नदी|पूर्णा]], [[गिरणा नदी|गिरणा]], [[वाघूर नदी|वाघूर]]
+जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या- [[तापी नदी|तापी]], [[पूर्णा नदी|पूर्णा]], [[गिरणा नदी|गिरणा]], [[वाघूर नदी|वाघूर]]
-प्रसिद्ध कवी [[त्र्यंबक बापूजी ठोंबरे|बालकवी]] व कवियत्री [[बहिणाबाई चौधरी]] ह्या जळगाव जिल्ह्यातील आहेत तर [[साने गुरुजी]] ह्यांची ही कर्मभूमी होय.
+प्रसिद्ध कवी [[त्र्यंबक बापूजी ठोंबरे|बालकवी]] व कवयित्री [[बहिणाबाई चौधरी]] ह्या जळगाव जिल्ह्यातील होत्या तर [[साने गुरुजी]] ह्यांची हा जिल्हा ही कर्मभूमी होती.
 [[चित्र:jalgaon.gif|thumb|200px|जळगाव जिल्ह्याचा नकाशा]]
 == तालुके ==
-जळगाव जिल्ह्यात पुढिल १५ तालुक्यांचा समावेश होतो.<br />
+जळगाव जिल्ह्यात पुढील १५ तालुक्यांचा समावेश होतो.<br />
-[[चाळीसगाव]], [[भडगांव]], [[पाचोरा]], [[जामनेर]], [[पारोळा]], [[एरंडोल]], [[धरणगाव]], [[जळगाव तालुका]], [[भुसावळ]], [[मुक्ताईनगर]], [[अमळनेर]], [[चोपडा]], [[यावल]], [[रावेर]] व [[बोदवड]].
+[[अमळनेर]], [[एरंडोल]], [[चाळीसगाव]], [[चोपडा]], [[जळगाव तालुका]], [जामनेर]], [[धरणगाव]], [[पाचोरा]], [[[पारोळा]], [[बोदवड], [[भडगांव]], [[भुसावळ]], [[मुक्ताईनगर]], [[यावल]] व [[रावेर]].
 == महत्त्वाची पिके ==
-ज्वारी हे महत्त्वाचे अन्नधान्याचे पिक असुन त्यासोबत गहु व बाजरी चे ही पिक घेतेले जाते. तसेच कापुस हे प्रमुख नगदी पिक घेतले जाते. तेलबियांमध्ये प्रामुख्याने भुईमुग व तिळ हे पिक, केळी उत्पादनासाठी जळगाव जिल्हा प्रसिद्ध आहे. पपई, द्राक्ष,बोरे, मेहरुणची बोरे, चिकु, सिताफळ, लिंबु, कागदी लिंबु, मोसंबी, टरबुज इ. फळांचही उत्पादन घेतेले जाते. कडधान्ये पिकांमध्ये हरभरा, तुर, मुग, मटकी, उडिद, चवळी इ. उत्पादन होते.<br />
+ज्वारी हे जिल्ह्यातील महत्त्वाचे अन्नधान्याचे पीक असून त्यासोबत गहू व बाजरीचेही पीक घेतले जाते. कापूस हे जिल्ह्यातील प्रमुख नगदी पीक आहे. तेलबियांमध्ये प्रामुख्याने भुईमुग व तीळ ही पिके असून केळी उत्पादनासाठी जळगाव जिल्हा प्रसिद्ध आहे. जिल्ह्यात ईडलिंबू, कागदी लिंबू, चिकू, टरबूज, द्राक्षे, पपया, बोरे, मेहरूणची बोरे, मोसंबी, सिताफळ, इत्यादी फळांचेही उत्पादन घेतले जाते. कडधान्यांपैकी उडीद, चवळी, तूर, मटकी, मूग, हरभरा इत्यादींची उपज जिल्ह्यात होते.<br />
+=== बाजारपेठ ===
+जळगाव जिल्ह्यामधील यावल तालुक्यात साकळी हे सुमारे ८५०० लोकवस्तीचे गाव असून या गावाला लागून एकूण ६ छोटी गावे आहेत. साकळी गावातील भवानी माता मंदिर परिसरात दर रविवारी आठवडे बाजार असतो. या बाजारासाठी आजूबाजूच्या गावातील लोक हे भाजीपाला, व कडधान्यांसारख्या वस्तूंच्या खरेदी-विक्रीसाठी येत असतात. परिसरातील ह्या बाजाराला सर्वसाधारण जनतेच्या दृष्टीने अनन्यसाधारण महत्त्व आहे.
 == जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे ==
+* उनपदेव-सुनपदेव (चोपडा) गरम पाण्याचे झरे
-* श्री पद्मालय,एरंडोल (अडीच गणेश पीठातील अर्धे पीठ),
+* ओंकारेश्वर मंदिर (जळगाव शहर)
-* पारोळा येथिल भुईकोट किल्ला (झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या वडिलांचा किल्ला),
+* चाळीसगाव तालुक्यातील काली मठ व गंगाश्रम
-* पाल (रावेर तालुका)-थंड हवेचे ठिकाण,
+* संत [[चांगदेव मंदिर]]
-* यावल येथिल भुईकोट किल्ला,
+* अमळनेर येथील साने गुरुजींचे तत्त्वज्ञान मंदिर
-* फारकंडे मनोरा,
+* श्री पद्मालय, एरंडोल (अडीच गणेश पीठांपैकी अर्धे पीठ)
-* चाळिसगाव तालुक्यातील पाटणादेवी (थोर गणिती शास्त्रज्ञ भास्कराचार्य यांचे जन्मस्थळ व पाटणादेवी देवस्थान) कालीमठ व गंगाश्रम,
+* चाळीसगाव तालुक्यातील पाटणादेवी (थोर गणिती भास्कराचार्य यांचे जन्मस्थळ व पाटणादेवी देवस्थान)
-* उनपदेव-सुनपदेव (चोपडा) गरम पाण्याचे झरे,
+* पारोळा येथील भुईकोट किल्ला (झाशीची राणी लक्ष्मीबाई यांच्या वडिलांचा किल्ला)
-* संत मुक्ताबाई मंदिर (मुक्ताईनगर),
+* पाल (रावेर तालुका)-थंड हवेचे ठिकाण
-* संत [[चांगदेव मंदिर]],
+* फारकंडे मनोरा
-* मनुदेवी मंदिर,
+* अमळनेर येथील भुईकोट किल्ला
-* ओंकारेश्वर मंदिर (जळगाव शहर),
-* '''अमळनेर येथिल भुईकोट किल्ला व साने गुरुजींचे तत्त्वज्ञान मंदिर.
+* यावल येथील भुईकोट किल्ला
 * वढोदा येथील प्राचीन मच्छिंद्रनाथ मंदिर
+* मनुदेवी मंदिर
+* संत मुक्ताबाई मंदिर (मुक्ताईनगर)
 == प्रमुख उद्योगधंदे व औद्योगिक क्षेत्रे ==
-जिनिंग व प्रेसिंग, साखर कारखाने, रेशीम कापड निर्मिती, वनस्पती तुप व तेल गिरण्या, युद्धसाहित्य - निर्मिती वरणगाव व भुसावळ, अन्नप्रक्रिया उद्योग इ. <br />
+जिनिंग व प्रेसिंग, साखर कारखाने, रेशीम कापड निर्मिती, वनस्पती तूप व तेल गिरण्या, वरणगाव व भुसावळ येथील युद्धसाहित्य निर्मिती, अन्नप्रक्रिया उद्योग इ. <br />
+औद्योगिक क्षेत्रे : जळगाव, चाळीसगाव, भुसावळ, पाचोरा, वरणगाव, अमळनेर, एरंडोल.
-औद्योगिक क्षेत्रे : जळगाव, चाळिसगाव, भुसावळ, पाचोरा, वरणगाव, अमळनेर, एरंडोल.
 == संदर्भ ==
-* [http://jalgaonlive.com/ जळगाव लाइव]
+* [http://jalgaonlive.com/ जळगाव लाइव्ह]
 * [http://www.maaybhumi.com/2010/06/blog-post_2177.html पद्मालयाचे गणपती मंदिर]{{मृत दुवा}} [[मायभूमी]]
 * [http://jalgaon.nic.in/Html/District_At_A_Glance.htm जळगाव एन.आय.सी]
@@ ओळ ७७: / ओळ ८१: @@
 |आग्नेय = [[जालना जिल्हा]]
 |दक्षिण     = [[औरंगाबाद जिल्हा]]
-|नैऋत्य = [[नाशिक जिल्हा]]
+|नैर्ऋत्य = [[नाशिक जिल्हा]]
 |पश्चिम      = [[धुळे जिल्हा]]
 |वायव्य =

ब च सं महाराष्ट्र राज्य
राजधानी	मुंबई
उपराजधानी	नागपूर
प्रशासकीय विभाग	कोकण • औरंगाबाद • अमरावती • नागपूर • नाशिक • पुणे
विषय	इतिहास - भूगोल - अर्थव्यवस्था - पर्यटन - मराठी भाषा - मराठी लोक - मराठी साहित्य - मराठी चित्रपट - महाराष्ट्रीय भोजन
जिल्हे	नागपूर • चंद्रपूर • भंडारा • गोंदिया • गडचिरोली • अमरावती • अकोला • वाशीम • हिंगोली • नांदेड • वर्धा • यवतमाळ • बुलढाणा • ठाणे • मुंबई उपनगर • मुंबई जिल्हा • रायगड • रत्‍नागिरी • सिंधुदुर्ग • नाशिक • अहमदनगर • पुणे • सातारा • सांगली • कोल्हापूर • नंदुरबार • धुळे • जळगाव • औरंगाबाद • जालना • परभणी • बीड • लातूर • उस्मानाबाद • सोलापूर• पालघर
मुख्य शहरे	अहमदनगर • अमरावती• औरंगाबाद • इचलकरंजी • कोल्हापूर • ठाणे • नवी मुंबई • नाशिक • नागपूर • पुणे • पिंपरी चिंचवड • सोलापूर • धुळे • जळगाव • सांगली • कराड • सातारा• मिरज
मुख्यमंत्री	यशवंतराव चव्हाण · मारोतराव कन्नमवार · वसंतराव नाईक · शंकरराव चव्हाण · वसंतरावदादा पाटील · शरद पवार · अब्दुल रहमान अंतुले · बाबासाहेब भोसले · शिवाजीराव निलंगेकर · सुधाकर नाईक · मनोहर जोशी · नारायण राणे · विलासराव देशमुख · सुशीलकुमार शिंदे · अशोक चव्हाण · पृथ्वीराज चव्हाण · देवेंद्र फडणवीस · उ ठाकरे · ए शिंदे