पाराशर व्यास

हा लेख महाभारत रचणारे व्यास ऋषी याबद्दल आहे. या शब्दाच्या इतर उपयोगांसाठी पाहा, व्यास.

वेदव्यास
मूळ नाव	कृष्ण द्वैपायन
भाषा	संस्कृत
साहित्यरचना	महाभारत, नवग्रह स्तोत्र,कल्कि पुराण
वडील	पराशर ऋषि
आई	सत्यवती
पत्नी	पिंजला (वाटिका)
अपत्ये	शुकदेव

पराशर ऋषींचे पुत्र महर्षी वेदव्यास (पाराशर व्यास ) यांनी महाभारत या महाकाव्याची रचना केली. त्यांचे दुसरे नाव कृष्णद्वैपायन व्यास असेही म्हणतात ;कारण महर्षी वेदव्यास यांनी तपस्या करण्यासाठी द्वैपायन बेटावर गेले. द्वैपायन बेटावर तपश्चर्या केल्यामुळे आणि त्याच्या शरीरावरचा रंग काळा असल्यामुळे तो कृष्ण द्वैपायन म्हणून ओळखला जाऊ लागला. पुढे वेदांवर भाष्य केल्यामुळे ते वेदव्यास या नावाने प्रसिद्ध झाले. वेद व्यास यांना 'व्यास मुनी' आणि 'पाराशर व्यास' इत्यादी नावांनी देखील ओळखले जाते. तो पराशर मुनिचा मुलगा होता, म्हणून व्यास यांना 'पाराशर' म्हणून देखील ओळखले जाते.

प्रत्येक द्वापारयुगामध्ये विष्णू व्यासांचे रूपामध्ये अवतरित होऊन ;त्यांनी वेदांचे विभाग सादर केले. पहिल्या द्वापारयुगामध्ये स्वतः ब्रह्म वेद व्यास झाले , दुसर्‍या प्रजापतीत, तिसर्‍या द्वापारयुगामध्ये शुक्राचार्य, चौथे बृहस्पति वेदव्यास झाले . त्याचप्रमाणे सूर्य, मृत्यू, इंद्र, धनंजय, कृष्ण द्वैपायन अश्वत्थामा इत्यादी अठ्ठावीस वेदव्यास होते. अशा प्रकारे अठ्ठावीस वेळा वेदांचे विभाजन केले गेले. त्यांनी अठरा पुराणांची रचना केली, असा विश्वास आहे.

आणि ते सप्तचिरंजीवांतील एक असल्याचे मानले जाते.

जन्म आणि पौराणिक कथा

धर्म पुराणानुसार इ.स.पू. ३००० च्या सुमारे आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पौर्णिमेच्या दिवशी महर्षि वेद व्यास यांचा जन्म झाला होता. महर्षि वेद व्यास अत्यंत ज्ञानी,तेजस्वी आणि महान महर्षि होते. त्याला चार वेदांचे पूर्ण ज्ञान होते. म्हणूनच त्यांना वेद व्यास म्हटले गेले.

आषाढ शुक्ल पौर्णिमा हा गुरु पौर्णिमा म्हणून साजरा केला जातो

पौराणिक कथांनुसार, प्राचीन काळी महर्षि पराशर बाहेर प्रवास करत असताना त्यांना एक स्त्री दिसली, तिचे नाव मत्स्यगंधा होती. मच्छीमारची मुलगी होती आणि तिचे दुसरे नाव 'सत्यवती' होती ,मत्स्यगंधा दिसायला फारच सुंदर आणि आकर्षक दिसत होती पण तिच्या शरीरात माशांचा गंध येतो, ज्यामुळे सत्यवतीला 'मत्स्यगंधा'. म्हणून ओळखली जाते.महान ऋषि पराशर यांच्या सहवासात देवी सत्यवतीला (मत्स्यगंधा) कुमारिकेला पुत्रप्राप्ती झाली. म्हणून पाराशर व्यास या नावाने म्हणून संबोधतात.

एकदा सत्यवती महर्षि पराशराला म्हणाली, "माझ्या शरीरात माशांना दुर्गंधी येते". मग महर्षि पराशर तिला आशीर्वाद देऊन म्हणाला, "तुमच्या शरीरातून निघणारा माशांचा गंध सुगंधात बदलेल."

मत्सगंधा कुमारिका पुढे हस्तिनापुर राज्याचे राजा शंतनु यांची पत्नी झाली,तिचे नाव देवी सत्यवती म्हणून संबोधतात.

अठरा पुराणे आणि सुखसागर अनुसार श्लोकाची संख्या

1. विष्णु पुराण(२३,०००)
2. ब्रह्म पुराण (१०,०००)
3. शिव पुराण(२४,०००)
4. भागवत पुराण(१८,०००)
5. ब्रह्मांड पुराण(१२,०००)
6. लिंग पुराण(११,०००)
7. नारद पुराण(२५,०००)
8. ब्रह्म वैवर्त पुराण(१८,०००)
9. स्कंद पुराण(८१,१००)
10. गरुड पुराण(१९,०००)
11. मार्कंडेय पुराण(९,०००)
12. अग्नि पुराण(१५,०००)
13. पद्म पुराण(५५,०००)
14. भविष्य पुराण(१४,५००)
15. मत्स्य पुराण(१४,०००)
16. वराह पुराण(२४,०००)
17. वामन पुराण(१०,०००)
18. कूर्म पुराण(१७,०००)

उपपुराण

महाभारत

कल्की पुराण

व्यासवंदना

प्राचीन ग्रंथांनुसार महर्षि वेद व्यास हे स्वत: देवाचे रूप होते. पुढील श्लोकांनी केली आहे.

नमोऽस्तु ते व्यास विशालबुद्धे फुल्लारविन्दायतपत्रनेत्रः।

येन त्वया भारततैलपूर्णः प्रज्ज्वालितो ज्ञानमयप्रदीपः।।

मराठी अर्थ - महाभारतासारख्या ज्ञानाचा दीप प्रज्वलित करणार्‍या अशा प्रचंड बुद्धीने माझे महर्षि वेद व्यास यांना माझे नमस्कार असो

व्यासाय विष्णुरूपाय व्यासरूपाय विष्णवे।

नमो वै ब्रह्मनिधये वासिष्ठाय नमो नम:।।

मराठी अर्थ -

व्यास हा विष्णूचे रूप आहे आणि विष्णू हा व्यासाचे रूप आहेत,

जो ब्रह्म ज्ञानाची निधि असणारा. वशिष्ठ मुनी यांच्या वंशजांचा माझा नमस्कार असो. (वसिष्ठाचा मुलगा होता 'शक्ति'; शक्तिचा मुलगा पराशर

आणि पराशर मुलगा पाराशरचा (व्यास) होता.

व्यासांवर लिहिलेली मराठी पुस्तके

• महर्षी वेदव्यास (कादंबरी, लेखक - सुधाकर शुक्ल)
• महर्षी व्यास (कादंबरी, लेखक -जनार्दन ओक)
• व्यासपर्व (ललित, लेखिका - दुर्गा भागवत)

---