भारतीय शहरांचे वर्गीकरण
भारतीय शहरांचे वर्गीकरण ही भारतातील शहरांमध्ये नोकरी करणाऱ्या सार्वजनिक सेवकांना घरभाडे भत्ता वाटप करण्यासाठी भारत सरकारद्वारे वापरण्यात येणारी एक क्रमवारी प्रणाली आहे. घरभाडे भत्त्याचा वापर भारतीय महसूल सेवा यांच्या द्वारे आयकर सवलत देण्यासाठी देखील केला जातो. सहाव्या केंद्रीय वेतन वित्तव्यवस्थेने शिफारस केल्यानुसार शहरांचे वर्गीकरण त्यांच्या लोकसंख्येच्या आधारावर केले जाते. [१] नवीनतम घरभाडे भत्ता क्रमवारी योजनेअंतर्गत, सर्वाधिक लोकप्रिय माध्यमे आणि संस्कृती केवळ X -स्तर असलेल्या शहरांनाच महानगर मानतात. ही आठ शहरे भारताची ‘महानगरे’ मानली जातात.
वर्तमान वर्गीकरण
[संपादन]सातव्या केंद्रीय वेतन आयोगाच्या शिफारशीनुसार २००८ मध्ये CCA वर्गीकरण रद्द करण्यात आले. शहरांचे पूर्वीचे घरभाडे भत्ता वर्गीकरण A-1 वरून X मध्ये बदलले होते; A, B-1, आणि B-2 यांना Y मध्ये ; आणि C आणि अवर्गीकृत शहरांसाठी Z असे बदल केले. [२] [३] [४] X, Y, आणि Z हे अनुक्रमे स्तर-१, स्तर-२ आणि स्तर-३ शहरे म्हणून ओळखले जातात. आठ X शहरे आणि ९७ Y शहरे आहेत.
२०११ च्या जनगणनेनुसार, दोन शहरे - पुणे आणि अहमदाबाद - १ एप्रिल २०१४ रोजी Y मधून X मध्ये आणि एकवीस शहरे Z मधून Y मध्ये श्रेणीसुधारित करण्यात आली [५] [६] [७]
ऐतिहासिक वर्गीकरण
[संपादन]२००८मध्ये सहाव्या केंद्रीय वेतन आयोगाच्या शिफारशींचे पालन करण्यापूर्वी शहरांचे खालीलप्रमाणे वर्गीकरण करण्यात आले होते [८] हे वर्गीकरण सुरुवातीला १९९७ मध्ये भारताच्या पाचव्या केंद्रीय वेतन आयोगाच्या शिफारशींवर आधारित होते. [८] नवी दिल्ली, मुंबई, कोलकाता आणि चेन्नई ही शहरे A-1 म्हणून वर्गीकृत होते. [९] भारताच्या २००१ च्या जनगणनेच्या निकालांच्या आधारे नंतर शहरांच्या स्थितीत सुधारणा करण्यात आली. [८] ३१ ऑगस्ट २००७ रोजी हैदराबादचा दर्जा A वरून A-1 वर बदलण्यात आला आणि २१ सप्टेंबर २००७ रोजी बंगळूरच्या दर्ज्यातही तेच बदल झाले [९] . CCA वर्गीकरण २००८ मध्ये रद्द करण्यात आले.
जुन्या घरभाडे भत्ता वर्गीकरणांतर्गत, सर्वाधिक लोकप्रिय माध्यमे आणि संस्कृती केवळ A-1 शहरांना महानगर मानत असत, म्हणून भारतातील "महानगरे" होते.
| CCA वर्गीकरण | HRA वर्गीकरण | शहर |
|---|---|---|
| A-1 | A-1 | नवी दिल्ली |
| A-1 | A-1 | मुंबई |
| A-1 | A-1 | कोलकाता |
| A-1 | A-1 | चेन्नई |
| A-1 | A-1[९] | बंगळूर |
| A-1 | A-1[१०] | हैदराबाद |
| A | A | अहमदाबाद |
| A | A | |
| A | A | वडोदरा |
| A | A | सुरत |
| A | A | जयपूर |
| A | A | कोटा |
| A | A | लखनौ |
| A | A | कानपूर |
| A | A | पुणे |
| A | A | तृशुर |
| A | A | नागपूर |
| A | A | नडियाद |
| A | A | पाटणा |
| A | A | विशाखापट्टणम |
| A | A | भोपाळ |
| A | A | नाशिक |
| A | A | जबलपूर |
| A | A | गांधीनगर |
| B-1 | B-1 | मदुराई[८] |
| B-1 | B-1 | अलीगढ |
| B-1 | B-1 | कोइंबतूर |
| B-1 | B-1 | विजयवाडा |
| B-1 | B-1 | तिरुचिरापल्ली |
| B-1 | B-1 | ग्वाल्हेर |
| B-1 | B-1 | राजकोट |
| B-1 | B-1 | सोलापूर |
| B-1 | B-1 | आणंद |
| B-1 | B-1 | लुधियाना |
| B-1 | B-1 | आग्रा |
| B-1 | B-1 | मेरठ |
| B-1 | B-2 | तिरुवनंतपुरम |
| B-1 | B-2 | कोळिकोड |
| B-1 | B-2 | फरीदाबाद |
| B-1 | B-2 | वाराणसी |
| B-1 | B-2 | जमशेदपूर |
| B-1 | B-2 | प्रयागराज |
| B-1 | B-2 | अमृतसर |
| B-1 | B-2 | धनबाद |
| B-2 | B-2 | गोरखपूर |
| B-2 | B-2 | हुबळी-धारवाड |
| B-2 | B-2 | भावनगर |
| B-2 | B-2 | रायपूर |
| B-2 | B-2 | बेळ्ळारी |
| B-2 | B-2 | मैसुरु |
| B-2 | B-2 | मंगळूर |
| B-2 | B-2 | गुंटुर |
| B-2 | B-2 | भुवनेश्वर |
| B-2 | B-2 | अमरावती |
| B-2 | B-2 | श्रीनगर |
| B-2 | B-2 | भिलाई |
| B-2 | B-2 | वारंगळ |
| B-2 | B-2 | तिरुनलवेली |
| B-2 | B-2 | नेल्लोर |
| B-2 | B-2 | रांची |
| B-2 | B-2 | गुवाहाटी |
| B-2 | B-2 | छत्रपती संभाजीनगर |
| B-2 | B-2 | चंदिगढ |
| B-2 | B-2 | मोहाली |
| B-2 | B-2 | पतियाळा |
| B-2 | B-2 | जोधपूर |
| B-2 | B-2 | पाँडिचेरी |
| B-2 | B-2 | सेलम |
| B-2 | B-2 | वेल्लूर |
| B-2 | C | डेहराडून |
| B-2 | C | हाजीपुर |
| B-2 | C | कोल्लम |
| B-2 | C | सांगली |
| B-2 | C | जामनगर |
| B-2 | C | जम्मू |
| B-2 | C | कुर्नूल |
| B-2 | C | कोची |
| B-2 | C | रूरकी |
| B-2 | C | कण्णुर |
| B-2 | C | तिरुवन्नमलै |
| B-2 | C | इटावा |
लोकसंख्येवर आधारित वर्गीकरण
[संपादन]भारतुया रिझर्व्ह बँक लोकसंख्येच्या आधारावर नागरी केंद्रांचे सहा स्तरांमध्ये वर्गीकरण करते. [११] खालील तक्ते वर्गीकरण दर्शवतात.
| लोकसंख्या वर्गीकरण | लोकसंख्या (2001 जनगणना) |
|---|---|
| स्तर-१ | १,००,००० आणि त्याहून अधिक |
| स्तर-२ | ५०,००० ते ९९,९९९ |
| स्तर-३ | २०,००० ते ४९,९९९ |
| स्तर-४ | १०,००० ते १९,९९९ |
| स्तर-5 | ५,००० ते ९,९९९ |
| स्तर-6 | ५,००० पेक्षा कमी |
| लोकसंख्या वर्गीकरण | लोकसंख्या (२००१ जनगणना) |
|---|---|
| ग्रामीण केंद्र | ९,९९९ पर्यंत |
| अर्ध-शहरी केंद्र | १०,००० ते ९९,९९९ |
| शहरी केंद्र | १,००,००० ते ९,९९,९९९ |
| महानगर केंद्र | १०,००,००० आणि त्याहून अधिक |
हे सुद्धा पहा
[संपादन]- भारतातील शहरांची यादी
- दहा लाखाहून जास्त लोकसंख्या असलेली भारतातील शहरे
- लोकसंख्येनुसार शहराचा दर्जा (भारत)
संदर्भ
[संपादन]- ^ accessdate=13 January 2013 [स्पष्टीकरण हवे]
- ^ "Classification of Indian Cities, Office Memorandum, Government of India" (PDF). doe.gov.in.
- ^ "Recommendations of the Sixth Central Pay Commission – Decision of Government relating to grant of Dearness Allowance to Central Government servants" (PDF). Ministry of Finance Department of Expenditure. 8 June 2023 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 26 March 2014 रोजी पाहिले.
- ^ "THE ALL INDIA SERVICES (HOUSE RENT ALLOWANCE) RULES". Chhattisgarh State Government. 11 August 2014 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 26 March 2014 रोजी पाहिले.
- ^ "Sixth Central Pay Commission Classification of Cities" (PDF). Ministry of Personnel, Public Grievances and Pension. 13 December 2016 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 26 March 2014 रोजी पाहिले.
- ^ "Government upgrades 29 cities, towns for HRA, transport allowance | Latest News & Updates at Daily News & Analysis". 12 June 2015 रोजी पाहिले.
- ^ "Revised List of Classification Cities for HRA of central government employees". Govt. Employees India. 25 August 2016 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 12 June 2015 रोजी पाहिले.
- ^ a b c d "Archived copy" (PDF). 29 December 2009 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 12 February 2017 रोजी पाहिले.CS1 maint: archived copy as title (link) चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव "finmin1" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ a b c "Bangalore gets A1 status". Business Standard. 25 September 2007. चुका उधृत करा: अवैध
<ref>tag; नाव "business-standard1" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे - ^ Upgradation of Greater Hyderabad Municipal Corporation as A-1 class city for the purpose of House Rent Allowance/Compensatory (City) Allowance" Archived 2008-04-08 at the Wayback Machine.. Department of Expenditure. Ministry of Finance. 10 October. 2007
- ^ "Archived copy" (PDF). 11 August 2014 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 30 July 2014 रोजी पाहिले.CS1 maint: archived copy as title (link)