सुरत

सुरत સુરત
भारतामधील शहर
सुरत सुरतचे गुजरातमधील स्थान
गुणक: 21°10′48″N 72°49′48″E
देश	भारत
राज्य	गुजरात
जिल्हा	सुरत जिल्हा
क्षेत्रफळ	३२६.५२ चौ. किमी (१२६.०७ चौ. मैल)
समुद्रसपाटीपासुन उंची	४३ फूट (१३ मी)
लोकसंख्या  (२०११)
- शहर	४४,६२,००२
- घनता	१४,००० /चौ. किमी (३६,००० /चौ. मैल)
- महानगर	४५,८५,३६७
अधिकृत भाषा	गुजराती
प्रमाणवेळ	यूटीसी+०५:३०
अधिकृत संकेतस्थळ

सूरत (સુરત, Surat) ही भारताच्या पश्चिमेकडील गुजरात राज्याचे एक शहर आहे. "सूरत" हा शब्द थेट अर्थाने उर्दू, [गुजराती भाषा|गुजराती] आणि हिंदी भाषांमध्ये "चेहरा" असा अर्थ देतो. हे शहर तापी नदीच्या काठावर आहे, ज्याचा अरबी समुद्राशी संगम आहे. हे पूर्वी एक मोठे बंदर होते. आता हे दक्षिण गुजरातचे व्यापारी व आर्थिक केंद्र आहे, आणि पश्चिम भारतातील एक मोठ्या शहरी क्षेत्रांपैकी एक आहे. येथे हिरा व कापड उद्योग चांगल्या प्रकारे विकसित आहेत आणि कपड्यांचे व अॅक्सेसरीजचे मुख्य पुरवठा केंद्र आहे. जगातील सुमारे ९०% हिर्यांची कटिंग आणि पॉलिश सूरतमध्ये होते. हे अहमदाबादनंतर गुजरातमधील दुसरे सर्वात मोठे शहर असून, आठवे आणि नवे मोठे शहरी क्षेत्र आहे. हे सूरत जिल्ह्याचे प्रशासकीय मुख्यालय आहे.

हे शहर राज्याची राजधानी गांधीनगरपासून २८४ km दक्षिणेला, अहमदाबादपासून 265|km दक्षिणेला, आणि मुंबईपासून २८९ km उत्तरेला आहे. शहराचे केंद्र तापी नदीच्या काठी आहे, जवळच अरबी समुद्र आहे.

सूरत हे २०१९ ते २०३५ दरम्यान जगातील सर्वात वेगाने वाढणारे शहर ठरणार आहे, असे इकॉनॉमिक टाइम्सने केलेल्या अभ्यासानुसार आहे. २००१ ते २००८ या सात आर्थिक वर्षांत सूरतचा वार्षिक जीडीपी वाढ दर ११.५% होता. सूरतला २०१३ मध्ये भारतातील शहर-प्रणालींचे वार्षिक सर्वेक्षण (ASICS) द्वारे "सर्वोत्कृष्ट शहर" पुरस्कार मिळाला. मायक्रोसॉफ्ट सिटीनेक्स्ट उपक्रमाद्वारे सूरत भारतातील पहिले स्मार्ट आयटी शहर म्हणून निवडले गेले आहे, ज्यात टाटा कन्सल्टन्सी सर्व्हिसेस आणि विप्रो यांसारख्या आयटी कंपन्यांचा सहभाग आहे. सूरतमध्ये सुमारे २.९७ दशलक्ष इंटरनेट वापरकर्ते आहेत, जे लोकसंख्येच्या सुमारे ६५% इतके आहे. सूरतला २०१५ मध्ये IBM स्मार्टर सिटी चॅलेंज अनुदान मिळाले. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या स्मार्ट सिटीज मिशन अंतर्गत स्मार्ट सिटी म्हणून विकसित करण्यासाठी वीस भारतीय शहरांपैकी सुरतची निवड झाली आहे. सूरत हे जगातील सर्वात मोठ्या कार्यालयीन इमारतींपैकी एक असलेल्या सूरत डायमंड बोर्सचे घर आहे.

२० ऑगस्ट २०२० रोजीच्या स्वच्छ सर्वेक्षण २०२० नुसार सूरतला भारतातील दुसरे सर्वात स्वच्छ शहर म्हणून घोषित केले गेले. या शहराला एक मोठ्या पाइपलाइन आगीमुळे काही प्रमाणात हानी झाली. २०२१ च्या स्वच्छ सर्वेक्षण आवृत्तीत हे १२व्या स्थानावर गेले आणि २०२३ मध्ये २५व्या स्थानावर घसरले. या अलीकडील बदलांनंतरही, सूरत स्वच्छता उपक्रम राबवत आहे आणि २०२३ च्या स्वच्छ सर्वेक्षण पुरस्कारांमध्ये इंदूरसह भारतातील सर्वात स्वच्छ शहराचा किताब सामायिक करत राहिले आहे, ज्यामुळे उच्च स्वच्छता मानके टिकवून ठेवण्याच्या प्रयत्नांचे महत्त्व अधोरेखित होते.

इतिहास

शब्दव्युत्पत्ती

आख्यायिकेनुसार सुरत शहराची स्थापना सुमारे इ.स. १५०० मध्ये गोपी नावाच्या एका श्रीमंत हिंदू व्यापाऱ्याने केली. सुरुवातीला या गावाला कोणतेही नाव नव्हते आणि त्याला फक्त "नवे ठिकाण" असे म्हटले जात असे. गोपीने ज्योतिषांचा सल्ला घेतला, ज्यांनी "सूरज", "सूर्यपूर" किंवा "सूर्याचे शहर" असे नाव सुचवले. गोपीने गुजरातच्या त्या वेळी अज्ञात असलेल्या राजाकडे या नावासाठी विनंती पाठवली. मुस्लीम राजाने या नावाला बदलून सूरत असे ठेवले, जो सूरा या शब्दावरून घेतला आहे, जो कुराणातील अध्यायांच्या नावासारखा आहे. तथापि, सूर्यपूर आणि सूरत ही दोन्ही नावे इ.स. १५०० पूर्वीच्या स्त्रोतांमध्ये नमूद आहेत, त्यामुळे हे नाव आणि गाव गोपीच्या काळापूर्वीच अस्तित्वात होते.^:82–4

डुआर्ट बारबोसाने सुरतचे वर्णन सुराट म्हणून केले आहे. जेकब पीटर्स यांनी सुरतला डच भाषेत "सॉर्रेट" म्हणून संबोधले आहे सूरतची इतिहासातील अनेक नावे आहेत. काही साहित्यामध्ये सूरतचा उल्लेख "सुर्रत", "सुराटे" किंवा "सूरत" असा आढळतो.

१६९० मध्ये सुरत

१८७७ मध्ये सुरत

सुरतमधील डच-आर्मेनियन स्मशानभूमी

मुघल साम्राज्यापूर्वी सुरत

१५०० च्या दशकात सुरतच्या उदयापूर्वी, रांदेर हे जवळचे शहर या भागातील मुख्य वाणिज्य केंद्र होते. राण्डेरमध्ये अरब व्यापारी समुदाय प्रमुख होता, जो बर्मा, चीन, मलाया आणि सुमात्रा यासारख्या प्रदेशांशी परदेशी व्यापारात गुंतलेला होता. १५०० च्या दशकात पोर्तुगीजांच्या हल्ल्यांमुळे राण्डेरचा ऱ्हास झाला. त्याच काळात सुरत एक महत्त्वाचे बंदर शहर बनले, आणि राण्डेरच्या व्यापाऱ्यांपैकी काही लोक आर्थिक संधीसाठी सुरतला स्थलांतरित झाले असावेत.^{:८२–३}

सुरतचा उल्लेख १०व्या शतकात आढळतो, पण ते वस्ती कोणत्या प्रकारची होती यावर फारशी प्रकाश टाकत नाही. 'सूर्यपूर' या नावाने, ९९० मध्ये लाटाच्या शासकावर हल्ला करण्यासाठी अन्हिलवाडाहून निघालेल्या सैन्याच्या मार्गात भरुचसोबत याचा उल्लेख आहे. १०व्या शतकातील अरब भूगोलशास्त्रज्ञ इस्तख्री याने 'सुराबाया' नावाच्या बंदराचा उल्लेख केला आहे, जे खंभातच्या दक्षिणेस चार दिवस आणि संजाणच्या उत्तरेस पाच दिवसांच्या अंतरावर होते. इतर अरब लेखकांनी या ठिकाणाचे 'सुबारा' किंवा 'सुफारा' असे नामांतर केले. तथापि, याची सुरतशी ओळख निश्चित नाही, आणि कोणत्याही परिस्थितीत सूर्यपूर किंवा सुराबायाच्या या प्रारंभिक उल्लेखांवरून ते मोठे शहर होते की छोटे गाव, हे स्पष्ट होत नाही.^{:८२–३}

सुरतचा आणखी एक प्रारंभिक उल्लेख ११९० च्या दशकात आढळतो, जेव्हा मुहम्मद घोरीचा सेनापती कुतुबुद्दीन ऐबक याने चालुक्य राजा भीम द्वितीय याला युद्धात पराभूत केले. बक्षी मियां वलद शाह अहमद आणि मुंशी गुलाम मोहिउद्दीन यांच्या स्थानिक इतिहासांनुसार, ऐबक दक्षिणेस राण्डेर आणि सुरतपर्यंत पोहोचला. सुरतवर त्यावेळी कामरेज येथील एक हिंदू सरदार राज्य करीत होता. या शासकाने प्रथम सुरतातील एका बागेत आश्रय घेण्याचा प्रयत्न केला, पण नंतर त्याला आढळले की ऐबकच्या सैन्याला विरोध करणे शक्य नाही, म्हणून त्याने शरणागती पत्करली. ऐबकने त्याला कामरेजचा शासक म्हणून पुन्हा मान्यता दिली.^{:८२–३}

१२९७ पासून, गुजरात हळूहळू अलाउद्दीन खिलजी याने जिंकले, जो त्यावेळी उत्तर भारतातील मुख्य राज्य, दिल्ली सल्तनत, चा शासक होता. दिल्ली सल्तनतने गुजरातवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी गव्हर्नर नियुक्त केले, पण यासाठी बलप्रयोग करावा लागला, विशेषतः १३४७ मध्ये, जेव्हा मुहम्मद बिन तुघलक याने सुरतसह इतर शहरांवर हल्ले केले. नंतर फिरोजशाह तुघलक याने १३७३ मध्ये सुरतला किल्ला बांधला. बक्षी मियांच्या मते, १३९१ मध्ये झफर खानला गुजरातचा गव्हर्नर नियुक्त करण्यात आले, तेव्हा त्याने आपल्या मस्ती खान नावाच्या मुलाला राण्डेर आणि सुरतचा प्रशासक नेमले, पण बक्षी मियांनी असेही नमूद केले की या वेळी सुरतची लोकसंख्या फारशी नव्हती.^{:८२–३}

१४व्या शतकाच्या अखेरीस दिल्ली सल्तनतचे नियंत्रण कमकुवत झाल्यावर, स्वतंत्र गुजरातची मागणी वाढली आणि १४०७ मध्ये झफर खानने स्वातंत्र्य जाहीर केले. सुरतवर बागलाणच्या राजपूत सरदारांचे थेट नियंत्रण होते, जे गुजरातच्या सुलतानांकडे किंवा दख्खन सल्तनतांकडे होते. तथापि, १५३८ मध्ये गुजरात सल्तनत कोसळल्यानंतर, चंगीझ खानसारख्या स्थानिक सरदारांनी सुरत, भडोच, वडोदरा आणि चंपानेरवर पूर्ण अधिकार गाजवला. मात्र, १६३७ मध्ये, औरंगजेब याने बागलाणला मुघल साम्राज्यात पूर्णपणे विलीन केले.

१५१४ मध्ये, पोर्तुगीज प्रवासी डुआर्टे बार्बोसा याने सुरतचे वर्णन एक महत्त्वाचे बंदर म्हणून केले, जेथे मलबार आणि जगभरातील अनेक जहाजे येत. १५२० पर्यंत शहराचे नाव 'सुरत' असे झाले. पोर्तुगीजांनी ते दोनदा जाळले (१५१२ आणि १५३०), मुघलांनी ते जिंकले (१५७३) आणि मराठा राजे शिवाजी यांनी दोनदा लुटले (१७वे शतक). मुघल सम्राट अकबर याने गुजरातला खूप महत्त्व दिले आणि गुजरातमधील अनेक शहरे त्याने मिळवली. त्याच्या राजवटीत गुजरातवर केलेल्या मोहिमांमुळे मुघलांना सुरत जिंकता आले. १५७० च्या दशकात, त्याने गुजरातविरुद्ध दोन मोठ्या मोहिमा हाती घेतल्या—एक दीर्घकालीन आणि दुसरी अल्पकालीन. सुरतचा पाडाव पहिल्या मोहिमेदरम्यान झाला आणि तो एक महिना सतरा दिवस चालला. अकबराने या विजयांदरम्यान मोठ्या सैन्यशक्तीचा वापर केला, अनेक लढाया लढल्या. विशेषतः, सुरतचे विजय हे मुघल साम्राज्याच्या काळातील परदेशी व्यापारासाठी एक महत्त्वाचे साधन ठरले, कारण ते त्यांच्या राजवटीतील सर्वात महत्त्वाचे बंदर शहर बनले आणि एक व्यापारी केंद्र म्हणून विकसित झाले.

मुघल साम्राज्यादरम्यान

हे मुघल साम्राज्यातील सर्वात समृद्ध बंदर होते. समृद्ध शहर असूनही, सुरत हे एक सामान्य "अव्यवस्थित" व्यापाऱ्यांचे शहर दिसत होते, जेथे माती आणि बांबूची घरे आणि वाकडे रस्ते होते, तरीही नदीकाठावर स्थानिक व्यापारी राजे, तसेच तुर्क, आर्मेनियाई, इंग्रज, फ्रेंच आणि डच व्यापाऱ्यांचे महाल आणि गोदामे होती. धार्मिक जैन समुदायाने चालवलेले गाय, घोडे, माश्या आणि कीटकांसाठीचे रुग्णालयेही होती, ज्यामुळे प्रवाशांना आश्चर्य वाटत असे. काही रस्ते अरुंद होते तर काही पुरेशा रुंदीचे होते. संध्याकाळी, विशेषतः बाजार (मार्केट) जवळ, रस्ते लोकांनी आणि व्यापाऱ्यांनी (बनिया व्यापारी समावेशात) गजबजलेले असत. मुघल काळात सुरत हे एक लोकवस्तीचे शहर होते, पण तेथे एक मोठी अस्थायी लोकसंख्या होती: पावसाळ्यात, जेव्हा जहाजे धोक्याशिवाय बंदरात येऊन जाऊ शकत, तेव्हा शहराची लोकसंख्या वाढत असे. १६१२ मध्ये, इंग्लंडने सुरतमध्ये आपला पहिला भारतीय व्यापार केंद्र स्थापन केला. मराठा राजे शिवाजी यांनी शहराची दोनदा लूट केली, पहिली लूट १६६४ मध्ये झाली. शिवाजीच्या हल्ल्यांमुळे व्यापार घाबरून गेला आणि शहराचे नुकसान झाले.

नंतर, सुरत हे भारताचे मुख्य व्यापारी केंद्र बनले, जेथून सोने आणि कापड निर्यात केले जाई. जहाजबांधणी आणि वस्त्रोद्योग हे येथील मुख्य उद्योग होते. तापी नदीच्या किनाऱ्यावर, अथवालिनेस ते दुमास पर्यंत, जहाजबांधकाम करणाऱ्या रस्सी समुदायासाठी विशेष जागा होती. मुंबई (आताची मुंबई)च्या उदयापर्यंत सुरत समृद्ध होते. नंतर, सुरतचा जहाजबांधणीचा उद्योग कोसळला आणि १८व्या शतकात सुरत स्वतःही हळूहळू ऱ्हास पावले. १७९०–१७९१ दरम्यान, सुरतमध्ये साथीच्या रोगांमुळे १,००,००० गुजराती लोक मरण पावले. ब्रिटिश आणि डच या दोघांनीही शहरावर नियंत्रण मिळवण्याचा दावा केला, पण १८०० मध्ये ब्रिटिशांनी सुरतवर ताबा मिळवला. १८३७ मध्ये झालेल्या आगीमुळे ५०० हून अधिक लोक मरण पावले आणि शहराचा मोठा भाग नष्ट झाला.

१९व्या शतकाच्या मध्यापर्यंत, सुरत हे सुमारे ८०,००० लोकसंख्या असलेले स्थिर शहर बनले होते. भारतातील रेल्वे सुरू झाल्यावर, शहर पुन्हा समृद्ध होऊ लागले. सुरतचे रेशीम, कापड, ब्रोकेड, सोने-चांदीचे वस्तू प्रसिद्ध झाल्या आणि बारीक मलमल तयार करण्याचे प्राचीन कला पुन्हा जिवंत झाले.

ब्रिटिश राजवटीतील सुरत

ब्रिटिश राज दरम्यान, मुघल साम्राज्याखालील यशस्वी काळानंतर सुरतचा ऱ्हास झाला. जरी हे कापड-आधारित उत्पादनांसाठी एक महत्त्वाचे शहर राहिले, तरी ब्रिटिशांसाठी ते मुघलांपेक्षा कमी महत्त्वाचे बंदर होते. तरीही, सुरत हे युरोपियन आणि आर्मेनियन व्यापाऱ्यांसोबतच्या व्यापाराद्वारे आशिया आणि युरोपशी खूप जोडलेले होते.

रणनीतिकदृष्ट्या, सुरतने मोती आणि चांदीसारख्या युरोपियन उत्पादनांशी स्पर्धा न करणाऱ्या क्षेत्रांमध्ये व्यापार केला. कापड उद्योग हे सुरतच्या व्यापारी यशाचा मोठा भाग होता. पण कापड व्यापारासाठी प्रमुख बंदर असूनही, सुरतमध्ये हे कापड स्थानिक पातळीवर क्वचितच तयार केले जात असे. बुलियन (मौल्यवान धातू) हे देखील या काळात सुरतच्या अर्थव्यवस्थेसाठी महत्त्वाचे होते. सुरतला भेट देताना ब्रिटिश प्रवाशी जॉन ओव्हिंग्टन यांनी सुरतमध्ये असलेल्या सोने-चांदीसारख्या मौल्यवान धातूंचा उल्लेख केला आहे. त्यांनी "मोत्यांच्या मुबल्क प्रमाणात" आणि हिऱ्यांसारख्या इतर रत्नांचा उल्लेख केला आहे, जे "सुरतमध्ये अगदी वाजवी किंमतीत मिळू शकतात." ओव्हिंग्टनच्या निरीक्षणानुसार, हा उद्योग ब्रिटिश राजवटीत सुरतच्या समृद्धीसाठी महत्त्वपूर्ण होता आणि बंदर शहर म्हणून त्याची प्रासंगिकता टिकवून ठेवली.

१९४२ मध्ये महात्मा गांधी यांच्या भारत छोडो आंदोलन दरम्यान, सुरत जिल्ह्यातील मटवाड, कराडी, मछाद आणि कोथमाडी येथील ३,००० कोळी शेतकऱ्यांनी २१ ऑगस्ट १९४२ रोजी मटवाड येथे ब्रिटिश सैनिकांविरुद्ध लाठी आणि दाऱ्यांनी लढा दिला. या लढाईत एक पोलीससह चार व्यक्ती मरण पावल्या. कोळी लोकांनी चार पोलीस बंदुका आणि दोन संगीनही जप्त केली. कोळ्यांनी जलालपूर रेल्वे स्थानक उध्वस्त केले, रेल्वेच्या पट्ट्या काढल्या आणि पोस्ट ऑफिस जाळून टाकले. यानंतर, बोरसद, आणंद आणि ठासरा तालुक्यांतील जवळपासच्या गावांमधील परिस्थिती इतकी बिकट झाली की ब्रिटिश सैन्याने २२ ते २४ ऑगस्ट १९४२ दरम्यान गावोगावी मोहीम चालवली.

सुरतमधील आर्मेनियन समुदाय भारतातील सुरत शहरातील आर्मेनियन समुदाय १६व्या ते १७व्या शतकात फोफावला आणि या शहराच्या इतिहासावर त्यांनी स्थायी छाप सोडली. या काळातील आर्मेनियन समुदायाचे थडगे सुरतमध्ये आढळतात, जी त्यांच्या उपस्थितीची आणि परंपरांची साक्ष देतात.

सुरतमधील आर्मेनियन व्यापारी दागिने, मौल्यवान रत्ने, कापड आणि रेशीम यांच्या व्यापारात प्रसिद्ध होते. त्यांनी इजिप्त, लेव्हंट, तुर्की, व्हेनिस आणि लेघॉर्न यासारख्या ठिकाणांवर व्यापारी मार्ग स्थापित केले होते, आणि बऱ्याचदा त्यांच्या कुटुंबासह प्रवास करत.

ब्रिटिशांनी आर्मेनियन लोकांच्या व्यावसायिक कुशलतेची दखल घेतली आणि मुघल दरबार मध्ये व्यापारी सवलती मिळवण्यासाठी त्यांच्या सहकार्याची मागणी केली. आज, ही थडगी आर्मेनियन समुदायाच्या सुरतच्या इतिहास आणि संस्कृतीमधील महत्त्वपूर्ण योगदानाची साक्ष देत आहेत.

आधुनिक कालखंड

स्वातंत्र्योत्तर काळ १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, सुरत भारताचा भाग बनले. तेव्हा ते बॉम्बे राज्याचा भाग होते. नंतर ते गुजरात राज्यात समाविष्ट झाले. मुंबई, अहमदाबाद, पुणे, नागपूर आणि वडोदरासोबत सुरत हे पश्चिम भारतातील वेगाने वाढणारे शहर आणि प्रमुख वाणिज्यिक व औद्योगिक केंद्र बनले. स्वातंत्र्योत्तर काळात सुरतमध्ये विशेषतः कापड आणि रसायन उद्योगांसह व्यापारी क्रियाकलापांमध्ये लक्षणीय वाढ झाली आहे.

१९९४ चा प्लेग सुरतला १९९४ मध्ये एक मोठा आरोग्य संकट भेडसावले. सप्टेंबर १९९४ मध्ये सुरतमध्ये प्लेगचा प्रादुर्भाव झाल्याची बातमी आली, आणि शहराला क्वारंटाईन लागू होण्याची शक्यता निर्माण झाल्यावर, सुरतच्या अनेक नागरिकांनी शहर सोडले.

सुरतच्या सुमारे एक चतुर्थांश लोकसंख्या शहर सोडून गेली, यात रोगाच्या इन्क्युबेशन टप्प्यात असलेले लोकही होते. यामुळे प्लेगचा प्रसार संपूर्ण भारतभर होण्यास हातभार लागला.

माध्यमांमध्ये, प्लेगचे कारण कचऱ्याच्या अयोग्य विल्हेवाटीला दिले गेले. तथापि, प्रत्यक्षात हा प्रसार उंदीर आणि पिसूंमुळे झाला होता, जे सुरतमधील कचऱ्यामुळे अनियंत्रितपणे वाढले होते. हा रोग सुरतमधील झोपडपट्टीतील लोकसंख्येत अधिक वेगाने पसरला. या रोगाचा प्रसार रोखण्यासाठी, सुरतने शाळा, विद्यापीठे आणि सार्वजनिक ठिकाणे अनिश्चित काळासाठी बंद केली. त्यांनी हिरेकापण्याच्या युनिट्ससह महत्त्वाच्या औद्योगिक व्यवसायांना बंद करण्याचे आदेश दिले. अखेरीस, प्रतिजैविके वितरित करण्यात आली आणि प्लेगवर नियंत्रण मिळाले. प्रमुख प्लेग प्रादुर्भावापूर्वी, सुरत महानगरपालिका १९९३ मध्ये निलंबित करण्यात आली होती, ज्यामुळे कोणतेही निवडून आलेले प्रशासकीय संस्था उरली नव्हती. प्लेग दरम्यान, सूर्यदेवरा रामचंद्र राव यांना नवीन प्रशासक म्हणून निवडण्यात आले आणि त्यांनी प्रादुर्भाव रोखण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात स्वच्छता मोहीम सुरू केली.

सुरतमध्ये स्वच्छता आणि स्वच्छताविषयक ही एक मोठी पायरी होती. राव यांच्या मोहिमेत हॉटेल आणि दुकानांच्या तपासणीचा समावेश होता (त्यांच्या कचऱ्याच्या अनियंत्रित पद्धतींवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी) आणि रस्ते रुंद करण्याची मागणी होती. त्यांनी शहराच्या नियोजित झाडू आणि कचऱ्याच्या नियमित संकलनाची तरतूद केली. राव यांनी अनेक बेकायदेशीर बांधकामेही पाडली. तथापि, रस्ते रुंद करताना झोपडपट्ट्या बहुतेकदा हटवल्या जात, परंतु राव यांनी या रहिवाशांना पुरेशी सुविधा असलेली पर्यायी राहण्याची जागा देण्याची खात्री केली. राव यांच्या शहरी आणि स्वच्छताविषयक कृतींमुळे प्लेगनंतर सुरतची पुनर्बाधणी झाली.

तरीही, प्लेगचे सुरतवर दीर्घकालीन परिणाम झाले. भारतातील माहितीच्या अभाव आणि चुकीच्या माहितीच्या प्रसाराकडे यामुळे लक्ष वेधले गेले. रोगाच्या कारणांविषयी चुकीची मृत्यू संख्या आणि खोटी माहिती पसरली, ज्यामुळे माहिती नियंत्रण आणि स्वच्छता या दोन्ही बाबतीत शहराच्या पुनर्बाधणीसाठी मोठी गरज निर्माण झाली. सुरतच्या स्वच्छतेच्या कृतींमुळे अखेरीस इंडियन नॅशनल ट्रस्ट फॉर आर्ट अँड कल्चरल हेरिटेज यांनी सुरतला भारतातील दुसऱ्या क्रमांकाचे स्वच्छ शहर म्हणून घोषित केले.

आजचे सुरत २ ऑक्टोबर २००७ रोजी, सुरत जिल्ह्याचे सुरत जिल्हा पुनर्रचना कायदा २००७ अंतर्गत तापी जिल्हा निर्माण करून दोन भागात विभाजन करण्यात आले.

भौगोलिक स्थिती

तपती नदी

सुरत हे तापी नदीच्या काठी वसलेले एक बंदर शहर आहे. धरणे बांधल्यानंतर, तपती नदीतील जलप्रवाह कमी झाला ज्यामुळे मूळ बंदर सुविधा बंद पडल्या. सध्याचे जवळचे बंदर मगदल्ला आणि हजिरा या सूरत महानगर प्रदेशातील भागांमध्ये आहे. येथे 'डुमस बीच' नावाचा प्रसिद्ध समुद्रकिनारा आहे जो डुमस येथे आहे. शहराचे स्थान 21°12′18″N 72°50′24″E येथे आहे. शहराची सरासरी उंची १३ मीटर (४३ फूट) आहे. सूरत जिल्हा भरूच, नर्मदा, नवसारी आणि तपती जिल्ह्यांनी वेढलेला आहे, तर पश्चिमेला कंबेचा उपसागर आहे. येथे हवामान उष्णकटिबंधीय असून मोसमी पाऊस भरपूर पडतो. भारतीय मानक ब्यूरोनुसार, हे शहर भूकंप धोका क्षेत्रीकरणात seismic zone-III मध्ये येते, जे भूकंप संवेदनशीलतेच्या I ते V या प्रमाणात मध्यम संवेदनशील आहे.

हवामान

सुरतचे हवामान उष्णकटिबंधीय मान्सून प्रकारचे हवामान आहे, ज्यावर समुद्र आणि खंभातच्या अखाताचा मोठा प्रभाव असतो. उन्हाळा मार्चच्या सुरुवातीला सुरू होतो आणि जूनपर्यंत चालतो. एप्रिल आणि मे हे सर्वात गरम महिने असून सरासरी कमाल तापमान ३७°C आहे. मॉन्सून जूनच्या शेवटी सुरू होतो आणि सप्टेंबरच्या शेवटीपर्यंत शहरात सुमारे १,२०० मिमी पाऊस पडतो. यावेळी येथील सरासरी कमाल तापमान ३२°C असते. ऑक्टोबर आणि नोव्हेंबरमध्ये मॉन्सून मंदावतो आणि नोव्हेंबरच्या शेवटीपर्यंत पुन्हा एकदा उष्णतेची लाट येते. हिवाळा डिसेंबरमध्ये सुरू होतो आणि फेब्रुवारीच्या शेवटी संपतो, ज्यावेळी सरासरी तापमान सुमारे २३°से असून पाऊस फारसा पडत नाही. २०व्या शतकापासून सुरत शहरात सुमारे २० वेळा पूर आले आहेत.

लोकसंख्या सांख्यिकी

सूरत महानगर पालिकेतील भाषा (२०११)

  [गुजराती भाषा (54.42%)

  [हिंदी भाषा (22.39%)

  [मराठी भाषा (9.92%)

  [उर्दू भाषा (3.24%)

  [ओडिया भाषा (3.11%)

  [मारवाड़ी भाषा (1.74%)

  [भोजपुरी भाषा (1.38%)

  इतर (3.80%)

सूरत शहरातील धर्म (२०११)
हिंदू			85.31%
मुस्लिम			11.63%
जैन			2.31%
इतर/न दिलेला			0.76%

सूरतचा रहिवासी सुरती म्हणतात. २०११ च्या भारताच्या लोकसंख्येप्रमाणे, सूरतची लोकसंख्या ४,४६७,७९७ आहे. सूरतची सरासरी साक्षरता दर ८९% असून, राष्ट्रीय सरासरी ७९.५% पेक्षा जास्त आहे. पुरुषांची साक्षरता ९३% आहे तर महिलांची ८४% आहे. पुरुष लोकसंख्येचा ५३% आणि महिला ४७% आहेत. सूरतमध्ये लोकसंख्येचा १३% वय वर्षे ६ खाली आहे.

हिंदू हे बहुसंख्य समुदाय आहेत. मुस्लिम आणि जैन हे मोठे अल्पसंख्यक असून, लहान बौद्ध आणि ख्रिश्चन समुदायही आहेत.

२०११ च्या लोकसंख्येनुसार, ५४.४२% लोकांची मातृभाषा [गुजराती भाषा|गुजराती], २२.३९% [हिंदी भाषा|हिंदी], ९.९२% [मराठी भाषा|मराठी], ३.२४% [उर्दू भाषा|उर्दू], ३.११% [ओडिया भाषा|ओडिया], १.७४% [मारवाड़ी भाषा|मारवाड़ी] आणि १.३८% [भोजपुरी भाषा|भोजपुरी] आहे.

चित्रदालन

• 
  वेसू आकाशदेखावा
• 
  उधना मगदल्ला मार्ग
• 
  युनिव्हर्सिटी रोड
• 
  व्हेसू भाग
• 
  रिलायन्स मार्केट, व्हेसू
• 
  हझिराचा आकाशदेखावा
• 
  पिपळोदचा आकाशदेखावा
• 
  Air India alliance ATR 72 flight between Surat Mumbai
• 
  Surat Airport terminal building in early morning
• 
  Surat Airport Hangar Area
• 
  Surat Airport Lounge Area
• 
  Surat Airport arrival area
• 
  Surat Airport Waiting area
• 
  HAZIRA Surat
• 
  Hazira Industrial Area,ONGC
• 
  Multilayer Flyover Majura Gate, Surat
• 
  Dumas beach at evening time
• 
  Vesu Bharthana area, VIP Road
• 
  Evening view of Tapi river
• 
  Tapi river
• 
  Pandit DinDayal Upadhyay Indoor Stadium,Surat
• 
  Aerial view of Surat, Adajan Side
• 
  Athwagate Surat
• 
  Althan Area
• 
  Bharthana Althan area
• 
  Bharthana Althan area
• 
  Joggers park, Agriculture farm
• 
  revolving hotel,surat
• 
  cable stayed bridge
• 
  Riverfront surat
• 
  Athwa Gate, Surat
• 
  Joggers Park
• 
  Baghdadi Jewish cemetery tombstone
• 
  Sunset Overlooking Hajira at sultanabad, dummas
• 
  Sunset Overlooking Hajira at sultanabad, dummas
• 
  Flood at Salabatpura police station
• 
  Masjid Moazzam and Rauza,Surat

बाह्य दुवे

• अधिकृत संकेतस्थळ Archived 2016-03-03 at the वेबॅक मशीन.

संदर्भ आणि नोंदी

विकिमीडिया कॉमन्सवर

सुरत

संबंधित संचिका आहेत

• विकिव्हॉयेज वरील सुरत पर्यटन गाईड (इंग्रजी)