शिवराम हरी राजगुरू
| शिवराम हरी राजगुरू | |
|---|---|
 | |
| टोपणनाव: | रघुनाथ |
| चळवळ: | भारतीय स्वातंत्र्यलढा |
| संघटना: | हिंदुस्तान सोशालिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन |
| प्रमुख स्मारके: | राष्ट्रीय शहीद स्मारक, हुसैनीवाला राजगुरू वाडा, राजगुरुनगर |
| धर्म: | हिंदू |
| प्रभाव: | चंद्रशेखर आझाद, लोकमान्य टिळक |
| प्रभावित: | भगत सिंग, सुखदेव थापर |
शिवराम हरी राजगुरू (जन्म: राजगुरुनगर, पुणे, २४ ऑगस्ट १९०८; मृत्यू: लाहोर, २३ मार्च १९३१) हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक प्रमुख क्रांतिकारक होते. ते हिंदुस्तान सोशालिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन (एचएसआरए) चे सदस्य होते. चंद्रशेखर आझाद, भगत सिंग आणि सुखदेव थापर यांच्यासोबत त्यांनी ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध सशस्त्र लढा दिला. लाला लजपत राय यांच्या मृत्यूचा बदला घेण्यासाठी त्यांनी भगत सिंग यांच्यासोबत १७ डिसेंबर १९२८ रोजी लाहोर येथे ब्रिटिश पोलिस अधिकारी जॉन साँडर्स याची हत्या केली.[१] २३ मार्च १९३१ रोजी भगत सिंग आणि सुखदेव यांच्यासह त्यांना लाहोर तुरुंगात फाशी देण्यात आली.[२]
प्रारंभिक जीवन
[संपादन]राजगुरू यांचा जन्म २४ ऑगस्ट १९०८ रोजी खेड (आता राजगुरुनगर) येथे एका मराठी देशस्थ ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील हरी नारायण राजगुरू आणि आई पार्वतीबाई होत्या.[३] वयाच्या १४व्या वर्षी इंग्रजी विषयात अपयश आल्याने घरातून अपमानित झाल्यावर त्यांनी घर सोडले. त्यांच्याकडे फक्त ११ पैसे होते - ९ पैसे आईने तेलासाठी आणि २ पैसे बहिणीने अंजिरांसाठी दिले होते. ते थेट काशीला गेले आणि तिथे शिक्षण घेतले.[४]
स्वातंत्र्यलढ्यातील सहभाग
[संपादन]काशीत राजगुरूंनी लोकमान्य टिळक ग्रंथालयात वेळ घालवला आणि भारतसेवा मंडळाच्या व्यायामशाळेत लाठी-काठी, दांडपट्टा यांचे प्रशिक्षण घेतले.[५] त्यांनी अमरावती येथे श्री हनुमान आखाड्यात व्यायामविशारदाची पदवी मिळवली आणि हुबळी येथे डॉ. हर्डीकर यांच्या सेवादलात प्रशिक्षण घेतले. काशीत परतल्यानंतर चंद्रशेखर आझाद यांच्याशी त्यांचा परिचय झाला आणि ते एचएसआरएत सामील झाले.[६] आझाद आणि राजगुरू यांचे क्रांतिकारी ध्येय एकच होते - ब्रिटिश राजवटीचा नाश. राजगुरूंनी एका फितुराचा वध करण्यासाठी दिल्लीत मोहीम यशस्वी केली. एका पिस्तुलाने त्यांनी गद्दाराला ठार केले आणि पोलिसांच्या गोळीबारातून मथुरामार्गे पळ काढला.[७]
साँडर्सची हत्या
[संपादन]१९२८ मध्ये सायमन कमिशनच्या निषेधार्थ लाला लजपत राय यांच्यावर लाठीहल्ला झाला, ज्यामुळे त्यांचा मृत्यू झाला.[८] या घटनेचा बदला घेण्यासाठी १७ डिसेंबर १९२८ रोजी राजगुरू आणि भगत सिंग यांनी लाहोर येथे जॉन सॉन्डर्स याच्यावर गोळीबार केला. जय गोपाल यांच्या चुकीच्या खूणेमुळे स्कॉट ऐवजी सॉन्डर्स मारला गेला. राजगुरूंनी पहिली गोळी झाडली आणि भगत सिंग यांनी ८ गोळ्या घालून सॉन्डर्सला ठार केले.[९] पाठलाग करणाऱ्या पोलिसाला राजगुरूंनी जमिनीवर पाडले आणि पळून गेले.
अटक आणि फाशी
[संपादन]साँडर्स हत्येनंतर राजगुरू काशीत लपले आणि तिथे उघडपणे वावरत राहिले. सप्टेंबर १९२९ मध्ये पुण्यात ते पोलिसांच्या हाती लागले.[१०] तुरुंगात त्यांनी राजकीय कैद्यांच्या हक्कांसाठी उपोषण केले. ७ ऑक्टोबर १९३० रोजी लाहोर कट खटल्यात त्यांना फाशीची शिक्षा सुनावली गेली. २३ मार्च १९३१ रोजी भगत सिंग आणि सुखदेव यांच्यासह त्यांना लाहोर तुरुंगात फाशी देण्यात आली.[११] त्यांचे मृतदेह हुसैनीवाला येथे सतलज नदीकाठी जाळण्यात आले.[१२]
फाशीवर प्रतिक्रिया
[संपादन]फाशीची बातमी कराची येथील काँग्रेस अधिवेशनात पसरली. न्यू यॉर्क टाइम्सने नोंदवले की, कानपूरमध्ये दंगल उसळली आणि गांधींवर हल्ला झाला.[१३]
वारसा आणि स्मारके
[संपादन]
राष्ट्रीय शहीद स्मारक
[संपादन]हुसैनीवाला येथील राष्ट्रीय शहीद स्मारक राजगुरू, भगत सिंग आणि सुखदेव यांच्या बलिदानाचे स्मरण करते. दरवर्षी २३ मार्चला येथे शहीद दिन साजरा होतो.[१४]
राजगुरुनगर
[संपादन]राजगुरूंच्या जन्मगावाचे नाव खेडवरून राजगुरुनगर असे ठेवण्यात आले.[१५]
राजगुरू वाडा
[संपादन]
राजगुरुनगर येथील राजगुरू वाडा हे त्यांचे वडिलोपार्जित घर आहे. भीमा नदीकाठी २,७८८ चौरस मीटर क्षेत्रावर पसरलेले हे स्मारक आहे. हुतात्मा राजगुरू स्मारक समिती दरवर्षी येथे राष्ट्रध्वज फडकवते.[१६]
संदर्भ
[संपादन]- ^ Verma, Anil (2017). Rajguru - The Invincible Revolutionary. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting. p. 45. ISBN 978-81-230-2522-3.
- ^ "Indian executions stun the Congress". The New York Times. 25 March 1931. 11 October 2011 रोजी पाहिले.
- ^ "Remembering Shivaram Hari Rajguru on his birthday". India Today. 24 August 2015. 18 August 2020 रोजी पाहिले.
- ^ Verma, Anil (2017). Rajguru - The Invincible Revolutionary. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting. p. 12. ISBN 978-81-230-2522-3.
- ^ Verma, Anil (2017). Rajguru - The Invincible Revolutionary. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting. p. 18. ISBN 978-81-230-2522-3.
- ^ "Five decades on, heritage status eludes Hussainiwala memorial". Tribune India. 18 August 2020. 18 August 2020 रोजी पाहिले.
- ^ Verma, Anil (2017). Rajguru - The Invincible Revolutionary. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting. p. 30. ISBN 978-81-230-2522-3.
- ^ Ramakrishnan, T. (22 August 2011). "Tamil Nadu saw spontaneous protests after the hanging". The Hindu. 23 November 2011 रोजी पाहिले.
- ^ Verma, Anil (2017). Rajguru - The Invincible Revolutionary. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting. p. 48. ISBN 978-81-230-2522-3.
- ^ "Remembering Shivaram Hari Rajguru on his birthday". India Today. 24 August 2015. 18 August 2020 रोजी पाहिले.
- ^ "50 die in India riot; Gandhi assaulted as party gathers". The New York Times. 26 March 1931. 11 October 2011 रोजी पाहिले.
- ^ Verma, Anil (2017). Rajguru - The Invincible Revolutionary. Publications Division, Ministry of Information & Broadcasting. p. 60. ISBN 978-81-230-2522-3.
- ^ "50 die in India riot; Gandhi assaulted as party gathers". The New York Times. 26 March 1931. 11 October 2011 रोजी पाहिले.
- ^ "Five decades on, heritage status eludes Hussainiwala memorial". Tribune India. 18 August 2020. 18 August 2020 रोजी पाहिले.
- ^ "Remembering Shivaram Hari Rajguru on his birthday". India Today. 24 August 2015. 18 August 2020 रोजी पाहिले.
- ^ Dahiwal, Archana (21 September 2013). "Shocking neglect of freedom fighter Rajguru's wada". DNA India. 18 August 2020 रोजी पाहिले.
हेही पहा
[संपादन]अशफाक उल्ला खान बटुकेश्वर दत्त
बाह्य दुवे
[संपादन]"Shivram Hari Rajguru" (इंग्लिश भाषेत). GloriousIndia.com.CS1 maint: unrecognized language (link)
