मोरध्वज
| मोरध्वज | |
|---|---|
 | |
| वांशिकत्व | हैह्य वंश |
| पेशा | राजा |
| जोडीदार | पद्मावती |
| अपत्ये | ताम्रध्वज |
मोरध्वज किंवा मोरध्वज किंवा मुरध्वज ( संस्कृत : मोरध्वज) हा महाभारत काळातील एक प्राचीन राजा होता, ज्याला कृष्णाने आशीर्वाद दिला होता असे मानले जाते. [१] [२]
महापुरुष
[संपादन]एका आख्यायिकेनुसार मोरध्वज हा कृष्णाचा भक्त आणि महान दाता होता. अर्जुनाला अभिमान होता की कृष्णाचा आपल्या स्वतः पेक्षा मोठा भक्त कोणी नाही. महाभारत युद्ध संपल्यानंतर भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला म्हणाले की, माझा तुझ्यापेक्षा मोठा भक्त आहे आणि तो म्हणजे मोरध्वज. कृष्णाने ब्राह्मण वेशात राजा मोरध्वाज ला गाठले आणि म्हणाला महाराज, माझा सिंह भुकेला आहे आणि तो नरभक्षक आहे. राजा मोरध्वज म्हणाला की जर मी त्याचे अन्न झालो तर ते माझे भाग्य असेल. कृष्णाने सांगितले की तुम्ही पती-पत्नी दोघांनीही तुमच्या मुलाचे शीर कापून त्याला मांस खाऊ घाला. त्यादरम्यान जर एक अश्रूही बाहेर आला ; मग सिंह खाणार नाही. अशा प्रकारे राजा मोरध्वज आणि त्याच्या राणीने आपल्या मुलाचे शीर कापून सिंहासमोर ठेवले. मग कृष्णाने राजा मोरध्वजला आशीर्वाद दिला आणि त्याचा मुलगा पुन्हा जिवंत झाला. अशा प्रकारे कृष्णाने आपल्या भक्ताची परीक्षा घेतली आणि अर्जुनाच्या अभिमानाचा भंग झाला . [३] [४]
मंदिरे
[संपादन]उत्तर प्रदेशातील आंबेडकर नगर जिल्ह्यातील आलापूर तालुक्यात सरयू नदीच्या काठावर असलेल्या प्राचीन किल्ल्याजवळ एक नवीन मंदिर देखील बांधण्यात आले आहे. मंदिरात - राजा मोरध्वजाची मूर्ती त्याच्या पत्नी आणि मुलासह एका विशेष भूमिकेत दिसू शकते जी राजा मोरध्वजची कथा दर्शवते. दर रविवारी येथे मोठ्या संख्येने भाविक स्नान आणि पूजेसाठी येतात. आंबेडकर नगर, आझमगड आणि गोरखपूरसह लगतच्या जिल्ह्यांमध्ये छडीपूर किल्ल्याची स्वतःची खास ओळख आहे. पूजेसाठी दूर-दूरवरून साधू-संत वर्षभर या पवित्र घाटावर येत असतात. [५]
उत्तर प्रदेशातील इटावा जिल्ह्यातील मूंज नावाच्या गावात मोरध्वजला समर्पित मंदिर आहे. [६] [१]
मोरध्वजने 11 व्या शतकात छत्तीसगडमधील रायपूर जिल्ह्यातील आरंग येथे बागेश्वर नाथ शिव मंदिराची स्थापना केली. [७]
बिलासपूर जिल्ह्यातील रतनपूर येथील १४०० वर्षे जुने महामाया मंदिर देखील राजा मोरध्वजने बांधले होते. त्याचे पुजारी पंडित मनोज शुक्ल यांच्या मते, राजा मोरध्वजने छत्तीसगडमध्ये ३६ किल्ले बांधले होते. प्रत्येक किल्ला बांधल्यानंतर ते आई महामायेचे मंदिर बांधायचे. या मंदिरांपैकी एक महामाया मंदिर रायपूर येथे स्थित आहे, जिथे आई महामाया आणि समलेश्वरी देवी महालक्ष्मीच्या रूपात पाहिल्या जातात. [८]
किल्ले
[संपादन]उत्तर प्रदेशातील नजीबाबाद येथील मथुरापूर मोर गावात मोरध्वज किल्ला आहे. [९] मथुरापूरमोरच्या मोरध्वज किल्ल्यावर केलेल्या उत्खननात, कोटद्वारापासून नजीबाबाकडे १५ किलोमीटर अंतरावर असलेले हे ठिकाण स्थानिक भाषेत "बेगम कोठी" म्हणून ओळखले जाते, त्यात टेराकोटा, सोन्याची नाणी, पुरातन भांड्यांच्या अवशेषांनी सजवलेल्या विटा आणि तांबे यासह प्राचीन वस्तू सापडल्या. [१०] [११]
बिजनौर जिल्ह्यातील एका पोलीस ठाण्याला राजा मोरध्वजचे नाव देण्यात आले आहे. मेरठ-पौरी राष्ट्रीय महामार्गावर नजीबाबाद आणि कोटद्वार हा राजा मोरध्वजचा किल्ला होता. त्याचे अवशेष अजूनही उपलब्ध आहेत. मे २०२१ मध्ये समीरपूर गावात पोलीस स्टेशन बांधण्यासाठी जागा देण्यात आली आहे. [१२]
उत्तर प्रदेशातील आंबेडकर नगर जिल्ह्यातील आलापूर तहसीलमध्ये सरयू नदीच्या काठावर आणखी एक मोरध्वज किल्ला आहे. अयोध्येपासून १० योजना ( ८० मैल ) अंतरावर असलेल्या चडीपूर काला येथे किल्ल्याची स्थापना राजा मोरध्वज याने केल्याचे या प्रदेशात मानले जाते. काळाच्या जोरावर या पुरातन वास्तूकडे दुर्लक्ष झाले आहे. [१३]
संदर्भ
[संपादन]- ^ a b Verma, Amit (February 14, 2017). "Why a visit to this village temple is a must for politicians before polls". Asian Age.
- ^ Mathur (2006). Kuchamaṇi Khyal An Endangered Folk Theatre Style of Rajasthan. p. 19, 62.
- ^ Yuvraj (23 August 2019). "यहां भगवान कृष्ण ने ली थी मोरध्वज की परीक्षा, तोड़ा था अर्जुन का घमंड" (Hindi भाषेत). Hindustan.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ "Kalavati learns lesson from Satyanarayan Pooja oath". TellyChakkar. 7 December 2020. 2022-05-07 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2022-05-07 रोजी पाहिले.
- ^ "50 लाख से होगा राजा मोरध्वज किले का सौन्दर्यीकरण" (Hindi भाषेत). Amar Ujala. October 9, 2019.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Shalabh (January 21, 2017). "A little off the expressway, a blessed king's temple fulfils". द टाइम्स ऑफ इंडिया.
- ^ Gupta, Ashish (July 31, 2018). "राजा मोरजध्वज ने की थी महादेव के इस प्राचीन मंदिर की स्थापना, जुड़ी हैं कई रोचक कहानियां" (Hindi भाषेत). Patrika.com.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ "1400 साल से महामाया मंदिर में पत्थर की चिंगारी से जला रहे हैं मुख्य ज्योत, राजा मोरध्वज ने बनवाया था ये मंदिर" (Hindi भाषेत). Daily Bhaskar. 2020.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Badoni, Himanshu (October 12, 2016). "धार्मिक रहस्यों का केंद्र है मोरध्वज का किला" (Hindi भाषेत). News 18.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ Kharkwal, S. C.; Sharma, G. C. (1990). Land and Habitat, a Cultural Geography A Study in Garhwal Bhabar. Nutan Publications. p. 56.
- ^ "पर्यटन के रूप में विकसित नहीं हो सका राजा मोरध्वज किला क्षेत्र" (Hindi भाषेत). Dainik Jagran. September 27, 2020.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ "राजा मोरध्वज के नाम पर खुलेगा 25वां थाना" (Hindi भाषेत). Dainik Jagaran. May 24, 2021.CS1 maint: unrecognized language (link)
- ^ "50 लाख से होगा राजा मोरध्वज किले का सौन्दर्यीकरण" (Hindi भाषेत). Amar Ujala. October 9, 2019.CS1 maint: unrecognized language (link)