भारतातील गव्हर्नर-जनरलांची यादी

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

भारतात गव्हर्नर-जनरल पदाची निर्मिती रेग्युलेटिंग अ‍ॅक्ट १७७३ कायद्यानुसार झाली. त्यावेळी बंगाल प्रांत असल्याने न्यायालयाने नियुक्त संचालक मंडळाने अर्थात, ईस्ट इंडिया कंपनीच्या न्यायालयाने गव्हर्नर जनरल या पदाची निर्मिती केली.

Chater Act(सनदी कायदा) १८३३ या शीर्षकासह 'गव्हर्नर-जनरल ऑफ इंडिया' नेमला गेला.

१७७३ च्या नियमन अधिनियमाने फोर्ट विल्यम ऑफ प्रेसीडेंसीचे गव्हर्नर जनरल किंवा बंगालचे गव्हर्नर जनरल या उपाधीने ईस्ट इंडिया कंपनी (ईआयसी)च्या कोर्टाचे संचालक नियुक्त करण्यासाठी हे कार्यालय तयार केले. न्यायालयाचे संचालक नियुक्त केले गेले. गव्हर्नर जनरलला मदत करण्यासाठी फोर कौन्सिल ऑफ इंडिया (jsjjndjदेचा निर्णय बंधनकारक होता.

सेंट हेलेना अ‍ॅक्ट १८३३. (किंवा भारत सरकारचा कायदा १८३३) यांनी या कार्यालयाला नव्याने नियुक्त केलेले गव्हर्नर-जनरल ऑफ इंडिया.

१८५७ च्या भारतीय विद्रोहानंतर कंपनीचा अंमल संपुष्टात आला, परंतु ब्रिटीश भारत व इतर राज्ये यांच्याबरोबरच ब्रिटीश राजवटीच्या थेट अंशाखाली आली. भारत सरकार अधिनियम १८५८ मध्ये भारताचे राज्य सचिव कार्यालय तयार केले गेले.  १८५८ च्या भारताच्या कारभारावर देखरेख करण्यासाठी, १५ सदस्यांसह (लंडनमधील) नवे कौन्सिल ऑफ इंडियाने सल्ला दिला.  विद्यमान चारचे कौन्सिल ऑफ इंडियाचे गव्हर्नर जनरल ऑफ इंडिया ऑफ इंडिया किंवा एक्झिक्युटिव्ह कौन्सिल ऑफ इंडिया असे औपचारिकपणे नाव बदलण्यात आले.  नंतर भारत सरकार अधिनियम १९३५ ने भारतीय परिषद रद्द केली.

१८५८ च्या भारत सरकारचा कायदा लागू केल्यावर, मुकुटचे प्रतिनिधित्व करणारे गव्हर्नर जनरल व्हायसरॉय म्हणून ओळखले जाऊ लागले. 'व्हायसरॉय' हा पदनाम बहुधा सामान्य भाषेत वापरला जात असला तरी त्याला वैधानिक अधिकार नव्हते आणि संसदेत कधीच कार्यरत नव्हते.  १८५८ च्या घोषणेने लॉर्ड कॅनिंगला "पहिला व्हायसराय आणि गव्हर्नर जनरल" म्हणून संबोधिले, परंतु १८५८ च्या घोषित घोषणेने भारत सरकारची सत्ता स्वीकारण्याची घोषणा केली, परंतु त्याचे वारसदार म्हणून नियुक्त केलेल्या वॉरंटपैकी कोणीही त्यांना 'व्हायसराय' आणि पदवी म्हणून संबोधले नाही.  प्राधान्याने वागणाऱ्या वॉरंटमध्ये आणि सार्वजनिक सूचनांमध्ये वारंवार वापरला जात असे, मुळात सार्वभौम प्रतिनिधीच्या राज्य आणि सामाजिक कार्याशी संबंधित एक समारंभ होता.  गव्हर्नर-जनरल हे मुकुटचे एकमेव प्रतिनिधी म्हणून कार्यरत राहिले आणि भारत सरकारच्या गव्हर्नर जनरलच्या नियुक्त्यांची नियुक्ती ब्रिटिश मुकुट यांनी भारतीय राज्यसचिव यांच्या सल्ल्यानुसार केली.  अनुक्रमे १९५० आणि १९५७ मध्ये प्रजासत्ताक राज्यघटना लागू न होईपर्यंत गव्हर्नर जनरल यांचे कार्यालय नवीन राज्यांत प्रत्येक औपचारिक पदाच्या रूपात अस्तित्वात राहिले.


गव्हर्नर-जनरल यांची यादी[संपादन]

१७७३ पूर्वी फोर्ट विल्यम (बंगाल) प्रांताचे गव्हर्नर-जनरल यांचे बंगालचे गव्हर्नर असे नाव होते, जे १७५७ ते १७७२ पर्यंत अस्तित्वात होते. बंगालच्या गव्हर्नरच्या यादीसाठी बंगालचे गव्हर्नर यांची यादी पहा.

चित्र नाव
(जन्म–मृत्यु)
पदाची मुदत उल्लेखनीय घटना
ईस्ट इंडिया कंपनीच्या संचालक न्यायालयद्वारे नियुक्ती
फोर्ट विल्यम (बंगाल)च्या प्रांताचे गव्हर्नर-जनरल, १७७३–१८३३
वॉरन हेस्टिंग्स
(१७३२–१८१८)
२० ऑक्टोबर
१७७३
[nb १]
८ फेब्रुवारी
१७८५
सर जॉन मॅकफरसन,बीटी
(कार्यवाहु)
(१७४५–१८२१)
८ फेब्रुवारी
१७८५
१२ सप्टेंबर
१७८६

अर्ल कॉर्नवॉलिस
[nb २]
(१७३८–१८०५)
१३ सप्टेंबर
१७८६
२८ ऑक्टोबर
१७९३
जॉन शोर
(१७५१-१८३४)
२८ ऑक्टोबर
१७९३
१८ मार्च
१७९८
लेफ्टनंट जनरल सर अलयुरेड क्लार्क
(कार्यवाहु)
(१७४४–१८३२)
१८ मार्च
१७९८
१८ मे
१७९८
द मार्क्वेस वेलस्ली[nb ३]
(१७६०–१८४२)
१८ मे
१७९८
३० जुलै
१८०५
द अर्ल कॉर्नवॉलिस
(१७३८–१८०५)
३० जुलै
१८०५
५ ऑक्टोबर
१८०५
सर जॉर्ज बार्लो, बीटी
(कार्यवाहु)
(१७६२–१८४७)
१० ऑक्टोबर
१८०५
३१ जुलै
१८०७
द लॉर्ड मिंटो
(१७५१–१८१४)
३१ जुलै
१८०७
४ ऑक्टोबर
१८१३
द मार्केस ऑफ हेस्टिंग्स[nb ४]
(१७५४–१८२६)
४ ऑक्टोबर
१८१३
९ जानेवारी
१८२३
जॉन अॅडम
(कार्यवाहु)
(१७७९–१८२५)
९ जानेवारी
१८२३
१ ऑगस्ट
१८२३
द अर्ल ऍम्हर्स्ट [nb ५]
(१७७३–१८५७)
१ ऑगस्ट
१८२३
१३ मार्च
१८२८
विल्यम बटरवर्थ बेली
(कार्यवाहु)
(१७८२–१८६०)
१३ मार्च
१८२८
४ जुलै
१८२८
भारताचे गव्हर्नर-जनरल, १८३३-१८५८
लॉर्ड विल्यम बेंटिक
१७७४–१८३९)
४ जुलै
१८२८
२० मार्च
१८३५
सर चार्ल्स मेटकाफ, बीटी
(कार्यवाहु)
(1785–1846)
२० मार्च
१८३५
४ मार्च
१८३६
  • १८२३ परवाना नियमन रद्द केले
  • भारतीय वृत्तपत्रांचा मुक्तिदाता म्हणून ओळखले जाते
  • कलकत्ता सार्वजनिक ग्रंथालय १८३६ ची स्थापना (सध्या नॅशनल लायब्ररी ऑफ इंडिया म्हणून ओळखले जाते)
द अर्ल ऑफ ऑकलंड[nb ६]
(१७८४–१८४९)
४ मार्च
१८३६
२८ फेब्रुवारी
१८४२
द लॉर्ड एलेनबरो
(१७९०–१८७१)
२८ फेब्रुवारी
१८४२
जुन
१८४४
विल्यम विल्बरफोर्स बर्ड
(कार्यवाहु)
(१७८४–१८५७)
जुन
१८४४
२३ जुलै
१८४४
हेन्री हार्डिंग[nb ७]
(१७८५–१८५६)
२३ जुलै
१८४४
१२ जानेवारी
१८४८
द अर्ल ऑफ डलहौसी[nb ८]
(१८१२-१८६०)
१२ जानेवारी
१८४८
२८ फेब्रुवारी
१८५६
द व्हिसकाउंट कॅनिंग[nb ९]
(१८१२–१८६२)
२८ फेब्रुवारी
१८५६
३१ ऑक्टोबर
१८५८
चित्र नाव
(जन्म-मृत्यू)
पदाचा कार्यकाळ उल्लेखनीय घटना भारतमंत्री पंतप्रधान
भारताचे गव्हर्नर-जनरल आणि व्हाईसरॉय, १८५८-१९४७
व्हिक्टोरिया (१८३७–१९०१) द्वारे नियुक्त
द व्हिस्काउंट कॅनिंग[nb ९]
(१८१२–१८६२)
१ नोव्हेंबर
१८५८
२१ मार्च
१८६२
लॉर्ड स्टॅनली

सर चार्ल्स वुड

डर्बीचा १४ वा अर्ल

व्हिस्काउंट पामर्स्टन

द अर्ल ऑफ एल्गिन
(१८११–१८६३)
२१ मार्च
१८६२
२० नोव्हेंबर
१८६३
सर चार्ल्स वुड व्हिस्काउंट पामर्स्टन
रॉबर्ट नेपियर
(कार्यवाहु)
(१८१०–१८९०)
२१ नोव्हेंबर
१८६३
२ डिसेंबर
१८६३
विल्यम डेनिसन
(कार्यवाहु)
(१८०४–१८७१)
२ डिसेंबर
१८६३
१२ जानेवारी
१८६४
सर जॉन लॉरेन्स, बीटी
(१८११-१८७९)
१२ जानेवारी
१८६४
१२ जानेवारी
१८६९
सर चार्ल्स वुड

द अर्ल डी ग्रे

व्हिस्काउंट क्रॅनबॉर्न

सर स्टॅफोर्ड नॉर्थकोट

द ड्यूक ऑफ आर्गील

व्हिस्काउंट पामर्स्टन

द अर्ल रसेल

द 14वा अर्ल ऑफ डर्बी

बेंजामिन डिझरायली

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन

द अर्ल ऑफ मेयो
(१८२२–१८७२)
१२ जानेवारी
१८६९
८ फेब्रुवारी
१८७२
  • १८७२ मध्ये भारताच्या सांख्यिकी सर्वेक्षणाची स्थापना केली[१३]
आर्गिलचा ८ वा ड्यूक विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन
सर जॉन स्ट्रेची
(कार्यवाहु)
(१८२३–१९०७)
९ फेब्रुवारी
१८७२
२३ फेब्रुवारी
१८७२
द लॉर्ड नेपियर
(कार्यवाहु)
(१८१९–१८९८)
२४ फेब्रुवारी
१८७२
३ मे
१८७२
द लॉर्ड नॉर्थब्रुक
(१८२६–१९०४)
३ मे
१८७२
१२ एप्रिल
१८७६
* ज्योतिबा फुले महाराष्ट्र

जातिव्यवस्था आणि अस्पृश्यता विरुद्ध सत्यशोधक समाज १८७३ मध्ये सुरू करतात.

आर्गिलचा ८ वा ड्यूक

सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन

बेंजामिन डिझरायली

द लॉर्ड लिटन
(१८३१–१८९१)
१२ एप्रिल
१८७६
८ जुन
१८८०
सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

द व्हिस्काउंट क्रॅनब्रुक

हार्टिंग्टनचा मार्क्वेस

बेंजामिन डिझरायली

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन

द मार्क्स ऑफ रिपन
(१८२७–१९०९)
८ जुन
१८८०
१३ डिसेंबर
१८८४
हार्टिंग्टनचा मार्क्वेस

द अर्ल ऑफ किम्बर्ली

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन
द अर्ल ऑफ डफरिन
(१८२६–१९०२)
१३ डिसेंबर
१८८४
१० डिसेंबर
१८८८
द अर्ल ऑफ किम्बर्ली

लॉर्ड रँडॉल्फ चर्चिल

द अर्ल ऑफ किम्बर्ली

द व्हिस्काउंट क्रॉस

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन

सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

लॅन्सडाउनचा मार्क्वेस
(१८४५–१९२७)
१० डिसेंबर
१८८८
११ ऑक्टोबर
१८९४
द व्हिस्काउंट क्रॉस

द अर्ल ऑफ किम्बर्ली

हेन्री फॉलर

सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

विल्यम इवर्ट ग्लॅडस्टोन रोझबेरीचा अर्ल

द अर्ल ऑफ एल्गिन (१८४९–१९१७) ११ ऑक्टोबर
१८९४
६ जानेवारी
१८९९
हेन्री फॉलर

लॉर्ड जॉर्ज हॅमिल्टन

द अर्ल ऑफ रोझबेरी

सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

केडलस्टनचा लॉर्ड कर्झन[nb १०]
(१८५९–१९२५)
६ जानेवारी
१८९९
१८ नोव्हेंबर
१९०५
लॉर्ड जॉर्ज हॅमिल्टन

विल्यम सेंट जॉन ब्रॉड्रिक

सॅलिस्बरीचा मार्क्वेस

आर्थर बाल्फोर

एडवर्ड ७ वा द्वारे नियुक्त (१९०१–१९१०)
द अर्ल ऑफ मिंटो
(१८४५–१९१४)
१८ नोव्हेंबर
१९०५
२३ नोव्हेंबर
१९१०
विल्यम सेंट जॉन ब्रॉड्रिक

जॉन मोर्ले

द अर्ल ऑफ क्रेवे

आर्थर बाल्फोर

सर हेन्री कॅम्पबेल-बॅनरमन

एच. एच. एस्क्विथ

पाचव्या जॉर्ज द्वारे नियुक्त (१९१०-१९३६)
द लॉर्ड हार्डिंग ऑफ पेनहर्स्ट
(१८५८-१९४४)
२३ नोव्हेंबर
१९१०
४ एप्रिल
१९१६
द अर्ल ऑफ क्रेवे

ब्लॅकबर्नचा व्हिस्काउंट मॉर्ले

द मार्क्स ऑफ क्रेवे

ऑस्टेन चेंबरलेन

एच. एच. एस्क्विथ
द लॉर्ड चेम्सफोर्ड
(१८६८–१९३०)
४ एप्रिल
१९१६
२ एप्रिल
१९२१
ऑस्टेन चेंबरलेन

एडविन मोंटागु

एच. एच. एस्क्विथ

डेव्हिड लॉईड जॉर्ज

द अर्ल ऑफ रीडिंग
(१८६०–१९३५)
२ एप्रिल
१९२१
३ एप्रिल
१९२६
एडविन मोंटागु

द व्हिस्काउंट पील

द लॉर्ड ऑलिव्हियर

द अर्ल ऑफ बर्कनहेड

डेव्हिड लॉईड जॉर्ज

बोनार कायदा

स्टॅन्ली बाल्डविन

रामसे मॅकडोनाल्ड

स्टॅन्ली बाल्डविन

लॉर्ड इर्विन
(१८८१–१९५९)
३ एप्रिल
१९२६
१८ एप्रिल
१९३१
द अर्ल ऑफ बर्कनहेड

द व्हिस्काउंट पील

विल्यम वेजवुड बेन

स्टॅन्ले बाल्डविन

रामसे मॅकडोनाल्ड

द अर्ल ऑफ विलिंग्डन
(१८६६–१९४१)
१८ एप्रिल
१९३१
१८ एप्रिल
१९३६
विलियम वेजवुड बेन

सर सॅम्युअल होरे

द मार्क्स ऑफ झेटलँड

रामसे मॅकडोनाल्ड

स्टॅन्ली बाल्डविन

आठव्या एडवर्ड द्वारे नियुक्त (१९३६)
लिनलिथगोचा मार्क्वेस
(१८८७–१९५२)
१८ एप्रिल
१९३६
१ ऑक्टोबर
१९४३
द मार्क्स ऑफ झेटलँड

लिओ अमेरी

स्टॅन्ले बाल्डविन

नेव्हिल चेंबरलेन

विन्स्टन चर्चिल

सहाव्या जॉर्ज द्वारे नियुक्त (१९३६-१९४७)
द व्हिस्काउंट वेव्हेल
(१८८३–१९५०)
१ ऑक्टोबर
१९४३
२१ फेब्रुवारी
१९४७
लिओ अमेरी

द लॉर्ड पेथिक-लॉरेन्स

विन्स्टन चर्चिल

क्लेमेंट ऍटली

द व्हिस्काउंट माउंटबॅटन ऑफ बर्मा
(१९००–१९७९)
२१ फेब्रुवारी
१९४७
१५ ऑगस्ट
१९४७


द लॉर्ड पेथिक-लॉरेन्स

लिस्टोवेलचा अर्ल

क्लेमेंट ऍटली
चित्र नाव
(जन्म–मृत्यु)
पदाचा कार्यकाळ उल्लेखनीय घटना पंतप्रधान
स्वतंत्र भारताचे गव्हर्नर-जनरल , १९४७–१९५०
सहावा जॉर्ज द्वारे नियुक्त (१९४७-१९५०)
द व्हायकाउंट माउंटबॅटन ऑफ बर्मा [nb ११]
(१९००–१९७९)
१५ ऑगस्ट
१९४७
२१ जुन
१९४८
  • स्वतंत्र भारताचे पहिले गव्हर्नर जनरल
जवाहरलाल नेहरू
चक्रवर्ती राजगोपालाचारी
(१८७८–१९७२)
२१ जुन
१९४८
२६ जानेवारी
१९५०
  • भारताचे शेवटचे गव्हर्नर जनरल, १९५० मध्ये कार्यालय कायमचे रद्द करण्यापूर्वी

नोंदी :

  1. ^ मूलतः २८ एप्रिल १७७२ रोजी सामील झाले
  2. ^ १७६२ पासून अर्ल कॉर्नवॉलिस; १७९२ मध्ये मार्क्वेस कॉर्नवॉलिसची निर्मिती केली.
  3. ^ १७९९ मध्ये मार्क्वेस वेलस्ली यांनी तयार केले.
  4. ^ १८१६ मध्ये मार्क्वेस ऑफ हेस्टिंग्ज तयार होण्यापूर्वी मोइराचा अर्ल
  5. ^ १८२६ मध्ये अर्ल एमहर्स्ट तयार केले.
  6. ^ १८३९ मध्ये ऑकलंडचे अर्ल तयार केले.
  7. ^ १८४६ मध्ये व्हिसकाउंट हार्डिंग तयार केले.
  8. ^ १८४९ मध्ये डलहौसीचा मार्क्वेस तयार केला.
  9. ^ a b यांनी १८५९ मध्ये अर्ल कॅनिंगची निवड केली.
  10. ^ द लॉर्ड ऍम्पथिल १९०४ मध्ये गव्हर्नर-जनरल कार्यवाह होते.
  11. ^ २८ ऑक्टोबर १९४७ रोजी बर्माचे अर्ल बॅटन तयार केले.

हे देखील पहा[संपादन]

संदर्भ[संपादन]

  1. ^ "रॉबर्ट क्लाइव्हच्या प्रशासकीय सुधारणा". britannica.com. १६ ऑगस्ट २०२० रोजी पाहिले.
  2. ^ साचा:EB1911
  3. ^ "अमिनी आयोग १७७६ - बांग्लापिडीया". en.banglapedia.org. २१ मार्च २०२२ रोजी पाहिले.
  4. ^ क्लार्क, जाॅन जेम्स (१ जानेवारी १९९७). ओरिएंटल एनलाइटनमेंट: द एन्काउंटर बिटवीन एशियन आणि वेस्टर्न थॉट. मानसशास्त्र प्रेस. ISBN 9780415133753.
  5. ^ रेड्डी, कृष्णा (२०१७). भारतीय इतिहास (२ री ed.). चेन्नई: मॅकग्राॅ हिल एज्युकेशन (भारत) पीव्हीटी. एलटीडी. pp. सी.५३. ISBN 9789352606627.
  6. ^ रेड्डी, विनोद (२८ ऑक्टोबर २०१५). "भारताचे गव्हर्नर जनरल (१७७२–१८५७)". एज्युजनरल (इंग्रजी भाषेत). Archived from the original on 2020-07-01. 30 June 2020 रोजी पाहिले.
  7. ^ "Treaty of Sagauli | British-Nepalese history [1816]". Encyclopædia Britannica. 2020-05-27 रोजी पाहिले.
  8. ^ "Sind-British conflict". Britanica.com. 21 March 2022 रोजी पाहिले.
  9. ^ Information Management Group, IIT रुड़की. "Indian Institute of Technology Roorkee Index. ची स्थापना". www.iitr.ac.in.
  10. ^ साचा:Web
  11. ^ "Police Act. 1861" (PDF). Ministry of Home Affairs. 22 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  12. ^ website/story/opinion-how-viceroy-lord-mayos-assassination-led-to-creation-of-indias-first-intelligence-bureau/352084 "व्हाईसरॉय लॉर्ड मेयोच्या हत्येमुळे भारताच्या पहिल्या इंटेलिजेंस ब्युरोची निर्मिती कशी झाली" Check |url= value (सहाय्य). Outlook India (इंग्रजी भाषेत). 14 फेब्रुवारी २०२२. 22 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  13. ^ a b c Reddy, Krishna (2017). Indian History (2nd ed.). Chennai: McGraw Hill Education (India) प्रा. Ltd. pp. C.55. ISBN 9789352606627.
  14. ^ "Arms Act," (PDF). myanmar-law- library.org. 22 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  15. ^ /News/lord-ripon-father-of-local-self-goverment-in-india#:~:text=Lord%20Ripon%20was%20known%20as,%20them%20in%20their%20locality. "Lord Ripon: Father of Local Self Government in India" Check |url= value (सहाय्य). thenationaltv.com. 22 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  16. ^ "Hunter Commission - Banglapedia". en.banglapedia.org. 22 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  17. ^ /features/2008/04/18/history#:~:text=The%20British%20made%20Burma%20a,resentment%20in%20many%20Burmese%20people. "A Short History of Burma" Check |url= value (सहाय्य). New Internationalist (इंग्रजी भाषेत). 18 एप्रिल 2008. 22 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  18. ^ "Lee Commission". www.britannica.com (इंग्रजी भाषेत). 23 मार्च 2022 रोजी पाहिले.
  19. ^ /law/acts/hartog-committee-report-1929/44829 "Hartog Committee रिपोर्ट, 1929" Check |url= value (सहाय्य). तुमची लेख लायब्ररी. 22 डिसेंबर 2014. 23 मार्च 2022 रोजी पाहिले.