निवृत्तीनाथ रावजी पाटील

निवृत्तीनाथ रावजी पाटील उर्फ पी. सावळाराम (जन्म : ४ जुलै १९१३; मृत्यू : २२ डिसेंबर १९९७) हे एक मराठी भावकवी होते. ते ठाण्याचे नगराध्यक्ष होते.

मूळच्या येडेनिपाणी येथील सावळारामांचे कोल्हापूरच्या राजाराम कॉलेजमध्ये शिक्षण झाले. त्यानंतर १९४४ मध्ये ते ठाणे येथे स्थायिक झाले.

भावगीते मराठीत रुजवण्यात ग. दि. माडगूळकर, शांता शेळके यांच्यासह सावळाराम यांचेही नाव घेतले जाते. मराठी गीतांना सुवर्णकाळ आणण्यात त्यांचाही मोठा वाटा होता.

सावळाराम यांचे 'गंगा जमुना डोळ्यात उभ्या का' हे गाणे विशेष गाजले. इतक्या वर्षांनंतरही हे गाणे प्रत्येक विवाह सोहळ्याचा अविभाज्य भाग आहे. हे गाणे सावळाराम यांनी पुणे स्टेशनवर एका नवविवाहित मुलीला सासरी जाताना निरोप देण्यार्‍या आईच्या तोंडचे ’दिल्याघरी तू सुखी रहा’ हे वाक्य ऐकून लिहिले होते

पी. सावळाराम यांची गाजलेली गीते

अपुरे माझे स्वप्‍न राहिले अरुण उगवला अनुरागाचा असावे घर ते अपुले छान आई कुणा म्हणू मी आई होऊन चुकले का मी आठवणींनो उघडा डोळे आली दिवाळी आली दिवाळी आली हासत पहिली रात उघडी द्वार पूर्वदिशा उठि गोविंदा उठि गोपाळा ओळख पहिली गाली हसते ओळखले मी ओळखले कलेकलेने चंद्र वाढतो कल्पवृक्ष कन्येसाठी का चिंता करिसी काय करू मी बोला कुबेराचं धन माझ्या शेतात कोकिळ कुहुकुहु बोले कृष्णा मिळाली कोयनेला खरा ब्राह्मण नाथची गळ्यात माझ्या तूच गा रे कोकिळा गा गोड गोजिरी लाज लाजरी गोड तुझ्या त्या स्वप्‍नामधली गंगा जमुना डोळ्यांत उभ्या गंध फुलांचा गेला घट डोईवर घट कमरेवर घरोघरी वाढदिन चंद्र तोच अन्‌ तेच तारे चंद्रकळा रुक्मिणी नेसली चंद्रा रे मी तुझी रोहिणी चंपक-गोरा कर कोमल छुन छुन बोलतीया जनता येथे राज्य करी जय देवी मंगळागौरी जिथे सागरा धरणी मिळते जीवित माझे हवे तुला जो आवडतो सर्वांला जो तो सांगे ज्याला त्याला टक्‌टक्‌ नजर पडतोय्‌ डाव टाका नजर माझी तुजसाठी शंकरा भिल्लीण तुझे डोळे पाण्याने भरले तुझ्याचसाठी तुझे घेउनी तू असता तर कधि नयनांनी तू सहज मला पाहिले तूच कर्ता आणि करविता दर्पणी बघते मी गोपाळा दिलवर माझा नाही आला दे कंठ कोकिळे मला देव जरी मज कधी भेटला देवरूप होऊ सगळे देशिल का रे मजला क्षणभर धागा धागा अखंड नशिब शिकंदर माझे नसता माझ्या मनात काही नसती झाली भेट तुझी ती नीज गुणिले नीज लवलाही पर्णपाचू सावळा सावळा पाहिलेस तू ऐकिलेस तू पाहुणा म्हणूनी आला पूर्व दिशेला अरुणरथावर पैठणी बिलगुन म्हणते पंख हवे मज पोलादाचे पंढरीनाथा झडकरी पुंडलिका भेटी आले

प्रीत माझी पाण्याला जाते प्रीत सागरी तुझ्या स्मृतीचे प्रेम करुन मी चुकले प्रेम तुझ्यावर करिते मी प्रेमा काय देऊ तुला फुटतो पान्हा पुन्हा बघता हसुनी तू मला बघा ना छळतो हा बाळा होऊ कशी उतराई भक्तिच्या फुलांचा बोलतो मजवरी माधव रुसला बाई मनात नसता काहि गडे मनात नसता तुझ्या गडे मनीं वसे जे स्वप्‍नीं दिसे महाराष्ट्राच्या कृष्णेकाठी माझिया नयनांच्या कोंदणी माझ्या शेतात सोनंच मानसकन्या कण्वमुनींची मानसीचा चित्रकार तो मी आज बहिण हो भावाची मुली तू आलीस अपुल्या मूर्त रूप जेथे ध्यान मोहरला मधुमास म्हण भाबडी तू म्हणे यशोदा माझा यश हे अमृत झाले रघुनंदन आले आले रघुपति राघव गजरी गजरी राधा कृष्णावरी भाळली राधा गौळण करिते रामा हृदयी राम नाही रिमझिम पाऊस पडे लख लख चांदणं लेक लाडकी या घरची वसंत जेथे तेथे सुमने विठु माझा लेकुरवाळा विठ्ठल तो आला आला विठ्ठल रखुमाईपरी विठ्ठला समचरण तुझे वीणावती मी तुझी प्रियकरा शपथ दुधाची या शिकवितेस तू शिकता शिका शिका रे शिका शेत बघा आलंया शंकर भेटता मजसी श्रीरामा घनश्यामा बघशिल सखी ग मुरली मोहन सखू आली पंढरपूरा सजू मी कशी सप्‍तपदी हे रोज चालते सारी भगवंताची करणी सावध हरिणी सावध सुख येता माझ्या दारी सांग धावत्या जळा सांजवात लाविते स्वप्‍न उद्याचे आज हरवले ते गवसले का हसले आधी कुणी हसले गं बाई हसले हसुनि एकदा मला मुकुंदा हर्षाचा वर्षाचा दिवाळी हासता मी हाससी का हिरव्या कुरणी घडली कहाणी हृदयी जागा तू अनुरागा ज्ञानदेव बाळ माझा

पुरस्कार आणि सन्मान

• पी. सावळाराम यांच्या कवितांच्या साध्या सोप्या रचनांमुळे कुसुमाग्रजांनी त्यांना 'जनकवी' ही उपाधी बहाल केली होती.
• पी.सावळाराम यांच्या नावाने पुरस्कार दिला जातो.
  • २०१०साली हा पुरस्कार संगीतकार यशवंत देव यांना मिळाला होता
  • २०१२साली तो गायक सुरेश वाडकर यांना.
  • २०१३ साली सिने-नाट्य अभिनेते शिवाजी साटम यांना

चरित्र

लेखक मधू पोतदार यांनी 'जनकवी पी. सावळाराम' हे चरित्र लिहिले आहे.