"अफझलखान" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
छोNo edit summary |
No edit summary |
||
| ओळ १९: | ओळ १९: | ||
अफजल खान (मृत्यू १० नोव्हेंबर १६५९) हा आजच्या [[विजापूर]]वरती राज्य करणाऱ्या [[आदिलशाही]] सल्तनतमधील १७व्या शतकामध्ये होऊन गेलेला एक शक्तिशाली सरदार होता. त्याने [[शिवाजी]]विरुद्ध लढा दिला. शिवाजी महाराजांसोबत त्याच्या झालेल्या भेटीदरम्यान शिवाजीने त्याचा वध केला आणि [[प्रतापगडाची लढाई|प्रतापगडच्या लढाई]] त्याची सेना पराभूत झाली. <ref name="Jadunath_Times">{{स्रोत पुस्तक | शीर्षक = शिवाजी अ‍ॅण्ड हीज टाइम्स | लेखक = [[जदुनाथ सरकार]] | प्रकाशक = ओरिएन्ट ब्लॅकस्वान | वर्ष = १९९२| आयएसबीएन = 978-81-250-1347-1 | पृष्ठे = ४७–५२}}</ref><ref name="JNazareth_Creative">{{स्रोत पुस्तक | शीर्षक = क्रिएटिव्ह थिंकिंग इन वॉरफेअर | लेखक = जे. नाझरेथ| आवृत्ती = सचित्र| प्रकाशक = लान्सर| वर्ष = २००८| आयएसबीएन = 978-81-7062-035-8 | पृष्ठे = १७४–१७६ }}</ref> |
अफजल खान (मृत्यू १० नोव्हेंबर १६५९) हा आजच्या [[विजापूर]]वरती राज्य करणाऱ्या [[आदिलशाही]] सल्तनतमधील १७व्या शतकामध्ये होऊन गेलेला एक शक्तिशाली सरदार होता. त्याने [[शिवाजी]]विरुद्ध लढा दिला. शिवाजी महाराजांसोबत त्याच्या झालेल्या भेटीदरम्यान शिवाजीने त्याचा वध केला आणि [[प्रतापगडाची लढाई|प्रतापगडच्या लढाई]] त्याची सेना पराभूत झाली. <ref name="Jadunath_Times">{{स्रोत पुस्तक | शीर्षक = शिवाजी अ‍ॅण्ड हीज टाइम्स | लेखक = [[जदुनाथ सरकार]] | प्रकाशक = ओरिएन्ट ब्लॅकस्वान | वर्ष = १९९२| आयएसबीएन = 978-81-250-1347-1 | पृष्ठे = ४७–५२}}</ref><ref name="JNazareth_Creative">{{स्रोत पुस्तक | शीर्षक = क्रिएटिव्ह थिंकिंग इन वॉरफेअर | लेखक = जे. नाझरेथ| आवृत्ती = सचित्र| प्रकाशक = लान्सर| वर्ष = २००८| आयएसबीएन = 978-81-7062-035-8 | पृष्ठे = १७४–१७६ }}</ref> |
||
ऐतिहासिक नोंदींमध्ये त्यांचे नाव "अफझूल खान" असेही आढळते.<ref name="Betham1908">{{स्रोत पुस्तक|लेखक =आर. एम. बेथम|शीर्षक =मराठाज |
ऐतिहासिक नोंदींमध्ये त्यांचे नाव "अफझूल खान" असेही आढळते.<ref name="Betham1908">{{स्रोत पुस्तक|लेखक =आर. एम. बेथम|शीर्षक =मराठाज अ‍ॅन्ड दखनी मुसलमान्स |दुवा =https://books.google.com/books?id=6mATx3PBupsC&pg=PA136|अ‍ॅक्सेसदिनांक=१३ फेब्रुवारी २०१२|वर्ष =१९०८|प्रकाशक=एशियन एज्युकेशनल सर्व्हिसेस |आयएसबीएन =978-81-206-1204-4|पृष्ठे =१३६}}</ref> |
||
== सुरवातीचे जीवन == |
== सुरवातीचे जीवन == |
||
[[File:Ali Adil Shah II.jpg|upright|thumb|[[अली अदिल शाह दुसरा]], ज्याने अफझल खानची विजापूरचा सरदार म्हणून नियुक्ती केली]] |
[[File:Ali Adil Shah II.jpg|upright|thumb|[[अली अदिल शाह दुसरा]], ज्याने अफझल खानची विजापूरचा सरदार म्हणून नियुक्ती केली]] |
||
[[आदिलशाही| |
[[आदिलशाही|विजापुर सल्तनत]]च्या [[अली आदिल शाह दुसरा]]च्या काळात अफझल खान एक प्रमुख सरदार होता. त्याच्या सशक्त कौशल्याने आणि हुकमती क्षमतेने त्यांची लोकप्रियता वाढली आणि त्याने दरबारात उच्चपद प्राप्त केले. असे म्हटले जाते की त्याला ''अदिली'' म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रसिद्ध तलवारीने सन्मानित करण्यात आले होते, ही तलवार [[हिरा|हिऱ्यांनी]] भरलेली होती. अफजल खानला "ढाल-गज" नामक अत्यंत लोकप्रिय अशी हत्तीची अंबारी देण्यात आली होती. त्याने १०,००० सैनिकांची वैयक्तिक फौजेचे नेतृत्व केले.<ref name="Ikram1966">{{स्रोत पुस्तक|लेखक =शेख मोहम्मद इक्रम|शीर्षक =इस्लाम रूल इन इंडिया अ‍ॅन्ड पाकिस्तान, इ.स. ७११-१८५८: अ पॉलिटिकल अ‍ॅन्ड कल्चरल हिस्ट्री |दुवा =https://books.google.com/books?id=m9otAAAAMAAJ|अ‍ॅक्सेसदिनांक=१४ फेब्रुवारी २०१९|वर्ष =१९६६|प्रकाशक=स्टार बुक डेपो }}</ref> |
||
== मराठ्यांविरुद्ध युद्ध == |
== मराठ्यांविरुद्ध युद्ध == |
||
| ओळ ३१: | ओळ ३१: | ||
अफजलखानची प्रारंभिक योजना म्हणजे शिवाजी महाराजांचे मूळ निवास [[पुणे|पुण्यावर]] आक्रमण करणे.<ref name="Jadunath_Times"/> खुल्या मैदानात खानाच्या फौजेसमोर आपला टिकाव लागणार नाही हे शिवाजी महाराज ओळखून होते, त्यामुळे त्यांनी [[जावळी]]च्या घनदाट जंगली परिसरातील [[प्रतापगड]]ावर आश्रय घेतला. शिवाजी महाराज्यांच्या सैन्याने या प्रांगणात उत्कृष्ट कामगिरी केली व त्यामुळे आदिलशाही सैन्याच्या [[तोफ]]ा, [[बंदूक|बंदुका]], [[हत्ती]], [[घोडा|घोडे]] आणि [[उंट]] यांना प्रभावहीन बनविले. <ref name="Jadunath_Times"/> |
अफजलखानची प्रारंभिक योजना म्हणजे शिवाजी महाराजांचे मूळ निवास [[पुणे|पुण्यावर]] आक्रमण करणे.<ref name="Jadunath_Times"/> खुल्या मैदानात खानाच्या फौजेसमोर आपला टिकाव लागणार नाही हे शिवाजी महाराज ओळखून होते, त्यामुळे त्यांनी [[जावळी]]च्या घनदाट जंगली परिसरातील [[प्रतापगड]]ावर आश्रय घेतला. शिवाजी महाराज्यांच्या सैन्याने या प्रांगणात उत्कृष्ट कामगिरी केली व त्यामुळे आदिलशाही सैन्याच्या [[तोफ]]ा, [[बंदूक|बंदुका]], [[हत्ती]], [[घोडा|घोडे]] आणि [[उंट]] यांना प्रभावहीन बनविले. <ref name="Jadunath_Times"/> |
||
अफझलखान अतिशय निर्दयी, क्रूर आणि कपटी सरदार होता. दगा करून हत्या करत असे. शिवाजी महाराजांंच्या थोरल्या बंधूची-संभाजीची कपट करून त्यानेच हत्या घडवून आणली. |
अफझलखान अतिशय निर्दयी, क्रूर आणि कपटी सरदार होता. दगा करून हत्या करत असे. शिवाजी महाराजांंच्या थोरल्या बंधूची-संभाजीची कपट करून त्यानेच हत्या घडवून आणली. या संभाजीची समाधी कर्नाटकातील कणकगिरी (जिल्हा कोप्पल) येथे आहे. |
||
इतिहासात प्रथमच वाघनखे वापरून माणसाची हत्या झाली. |
इतिहासात प्रथमच वाघनखे वापरून माणसाची हत्या झाली. |
||
१५:१२, २ जानेवारी २०२० ची आवृत्ती
 | हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |
| अफझल खान | |
|---|---|
 | |
| मृत्यू |
१० नोव्हेंबर १६५९ प्रतापगड |
| अपत्ये | २ मुले |
अफजल खान (मृत्यू १० नोव्हेंबर १६५९) हा आजच्या विजापूरवरती राज्य करणाऱ्या आदिलशाही सल्तनतमधील १७व्या शतकामध्ये होऊन गेलेला एक शक्तिशाली सरदार होता. त्याने शिवाजीविरुद्ध लढा दिला. शिवाजी महाराजांसोबत त्याच्या झालेल्या भेटीदरम्यान शिवाजीने त्याचा वध केला आणि प्रतापगडच्या लढाई त्याची सेना पराभूत झाली. [१][२]
ऐतिहासिक नोंदींमध्ये त्यांचे नाव "अफझूल खान" असेही आढळते.[३]
सुरवातीचे जीवन
विजापुर सल्तनतच्या अली आदिल शाह दुसराच्या काळात अफझल खान एक प्रमुख सरदार होता. त्याच्या सशक्त कौशल्याने आणि हुकमती क्षमतेने त्यांची लोकप्रियता वाढली आणि त्याने दरबारात उच्चपद प्राप्त केले. असे म्हटले जाते की त्याला अदिली म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या प्रसिद्ध तलवारीने सन्मानित करण्यात आले होते, ही तलवार हिऱ्यांनी भरलेली होती. अफजल खानला "ढाल-गज" नामक अत्यंत लोकप्रिय अशी हत्तीची अंबारी देण्यात आली होती. त्याने १०,००० सैनिकांची वैयक्तिक फौजेचे नेतृत्व केले.[४]
मराठ्यांविरुद्ध युद्ध
१६५९ मध्ये, अफझलखानने १०,००० हून अधिक सैन्य उभारले आणि शिवाजी महाराजांचा सातत्याने पाठपुरावा केला. ह्या सैन्याने अनेक जणांची कत्तल केली, यामुळे शिवाजी महाराजांच्या सैन्याला डोंगराळ किल्ल्यांत आश्रय घ्यावा लागला.[५] शिवाजी महाराजांना खुल्या मैदानात येणे भाग पडावे, याकरता त्याने हिंदूंच्या अनेक पवित्र स्थळांची नासधूस केली. त्यांमध्ये मराठ्यांचे महत्त्वाचे तीर्थस्थान पंढरपूरचा सुद्धा समावेश होता. विजापुरी सैन्याचे असे वागणे हे प्रथमच घडत होते, ज्यामुळे आदिलाशहाला देशमुखांशी (वतनदार) वैर पत्करावे लागले.[६] अफजलखानाने तुळजापूरसुद्धा काबीज केले. आदिलशाही सैन्याने हिंदूंची देवी तुळजाभवानीची मूर्ती उद्ध्वस्त केली.[७]
अफजलखानची प्रारंभिक योजना म्हणजे शिवाजी महाराजांचे मूळ निवास पुण्यावर आक्रमण करणे.[१] खुल्या मैदानात खानाच्या फौजेसमोर आपला टिकाव लागणार नाही हे शिवाजी महाराज ओळखून होते, त्यामुळे त्यांनी जावळीच्या घनदाट जंगली परिसरातील प्रतापगडावर आश्रय घेतला. शिवाजी महाराज्यांच्या सैन्याने या प्रांगणात उत्कृष्ट कामगिरी केली व त्यामुळे आदिलशाही सैन्याच्या तोफा, बंदुका, हत्ती, घोडे आणि उंट यांना प्रभावहीन बनविले. [१]
अफझलखान अतिशय निर्दयी, क्रूर आणि कपटी सरदार होता. दगा करून हत्या करत असे. शिवाजी महाराजांंच्या थोरल्या बंधूची-संभाजीची कपट करून त्यानेच हत्या घडवून आणली. या संभाजीची समाधी कर्नाटकातील कणकगिरी (जिल्हा कोप्पल) येथे आहे.
इतिहासात प्रथमच वाघनखे वापरून माणसाची हत्या झाली.
संदर्भ आणि नोंदी
- ^ a b c जदुनाथ सरकार. pp. ४७–५२. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - ^ जे. नाझरेथ. pp. १७४–१७६. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - ^ आर. एम. बेथम. pp. १३६ https://books.google.com/books?id=6mATx3PBupsC&pg=PA136. १३ फेब्रुवारी २०१२ रोजी पाहिले. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - ^ शेख मोहम्मद इक्रम. https://books.google.com/books?id=m9otAAAAMAAJ. १४ फेब्रुवारी २०१९ रोजी पाहिले. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - ^ झहीरुद्दीन फारुकी. https://books.google.com/books?id=vvNtAAAAMAAJ. १९ फेब्रुवारी २०१९ रोजी पाहिले. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - ^ स्टीव्हर्ट गॉर्डन. p. ६७. Missing or empty
|title=(सहाय्य) - ^ कल्याणी देवकी मेनन. pp. ४९– https://books.google.com/books?id=7TLRCtw-zvoC&pg=PA49. १९ फेब्रुवारी २०१९ रोजी पाहिले. Missing or empty
|title=(सहाय्य)
| राज्यकर्ते |   | |
|---|---|---|
| पेशवे | ||
| अष्टप्रधानमंडळ | ||
| प्रमुख स्त्रिया | ||
| सेनापती | ||
| इतर व्यक्ती | ||
| प्रमुख मोहिमा | ||
| लढाया | ||
| प्रमुख तह | ||
| शत्रुपक्ष | ||
| शत्रू | ||
| प्रमुख किल्ले | ||
| इतर | ||
| नाणे | ||