भारतातील हत्याकांडांची आणि दंगलींची यादी

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

हत्याकांड म्हणजे एका गटाच्या सदस्यांची दुसऱ्या अधिक शक्तिशाली गटाच्या एक किंवा अधिक सदस्यांनी जाणीवपूर्वक केलेली कत्तल. हत्याकांड हे अविवेकी किंवा अत्यंत पद्धतशीर असू शकते. हत्याकांड ही एकाच वेळी झालेली घटना मानेली जाते. ती विस्तारित लष्करी मोहीम किंवा युद्धादरम्यान घडलेली घटना असू शकते. हत्याकांड हे लढाईपासून वेगळे असते. लढाईमध्ये विरोधी पक्ष एकमेकांशी लढतात. जेव्हा एक बाजू शरणागती पत्करते किंवा लढण्याची क्षमता गमावते तेव्हा लगेचच त्याचे परिणाम दिसून येतात. हत्याकांडामध्ये विजयी गट त्यांच्या विरोधकांना ठार मारणे चालूच ठेवते.

खालील यादी पुर्ण नाही. यात काही नोंदी गहाळ असू शकतात.

युरोपियन वसाहतींपूर्वी[संपादन]

नाव/ठिकाण तारीख स्थान गुन्हेगार मृतांची संख्या नोट्स संदर्भ
चित्तोडगडचा वेढा (१३०३) १३०३ चित्तोड, गुहिला राज्य दिल्ली सल्तनत ३०,००० हिंदू अमीर खुसरोच्या म्हणण्यानुसार अलाउद्दीन खल्जीने चितोडला वेढा घालून ३०,००० लोकांची कत्तल करण्याचा आदेश दिला. [१]
गाराचा नरसंहार (१५६०) १५६० हिंदू गारहा-कटंगा राज्य (आताचा नरसिंगपूर जिल्हा ) मुघल साम्राज्य ४०,००० हिंदू अकबराने गऱ्हामध्ये हिंदूंचा कत्तल करण्याचा आदेश दिला [२]
चित्तोडगडचा वेढा (१५६८) फेब्रुवारी १५६८ चित्तोड किल्ला मुघल साम्राज्य ३०,००० हिंदू अकबराने चित्तोडमध्ये ३०,००० गैर-लढाऊ लोकांच्या सामान्य हत्याकांडाचे आदेश दिले आणि अनेकांना कैदी म्हणून घेतले. [३] [४]
तैमुरीद सैन्याने गुलामांची फाशी १३९८ लोणी, गाझियाबाद ,

दिल्ली सल्तनत

तैमुरीड साम्राज्य १,००,००० हिंदू कैदी तैमूर द लेम, दिल्लीची लढाई सुरू होण्यापूर्वी, त्याच्या लक्षात आले की त्याची लुटमार आणि पकडले गेलेले गुलाम जे त्याच्या दिल्लीच्या कूच दरम्यान जप्त केले गेले होते ते मोठ्या प्रमाणात वाढले आहे. एवढ्या मोठ्या गटाशी लढणे अवघड आणि धोकादायक दोन्ही होते म्हणून दिल्लीवर हल्ला करण्यापूर्वी बंड टाळण्यासाठी त्यांनी पकडलेल्या १,००,००० कैद्यांना मारण्याचा आदेश त्याच्या सैनिकांना दिला. योग्य जीवितहानीबद्दल कोणतीही अचूक ऐतिहासिक माहिती शिल्लक नाही परंतु असे मानले जाते की गुलाम, नागरिक आणि सैनिकांसह भारतीय बाजूने सुमारे एक दशलक्ष मरण पावले. [५] [६] [७] [८]
अहमदनगरची लढाई १५५९-६० अहमदनगर सल्तनत अहमदनगर सल्तनत अज्ञात फिरिश्ताच्या म्हणण्यानुसार, रामरायाच्या विजयनगरच्या सैन्याने विजापूरशी युती करून अहमदनगरच्या देशाचा इतका नाश केला की परेंडा ते जुन्नर आणि अहमदनगरपासून दौलताबादपर्यंत लोकसंख्येचा एकही अवशेष उरला नाही. त्यांनी अहमदनगरमध्येही मुस्लिमांची कत्तल आणि लुटमार केली. अहमदनगर किल्ल्याला वेढा घालताना, विजापूरचा अली आदिल शाह आणि गोलकोंडाचा इब्राहिम कुली कुतुबशाह यांनीही लगतच्या प्रदेशाचा नाश केला. [९] [१०] [११]
खेजर्ली हत्याकांड १७३० खेजर्ली मारवाड राज्य ३६३ बिश्नोई ३६३ बिश्नोई मारले, झाडांची कापणी थांबवली आणि खेजर्लीमध्ये बेकायदेशीर [१२]
छोटा घल्लूघरा १७४६ लाहोर मुघल साम्राज्य ३,००० शीख कैदी लाहोरच्या दिवाणाच्या सैन्याशी झालेल्या लढाईत ७,००० शीख मारले गेले. लाहोरमध्ये ३,००० पकडले गेले आणि त्यांना फाशी देण्यात आली. [१३] [१४]
वड्डा घलूघरा १७६३ पंजाब दुर्राणी साम्राज्य २५,००० ते ३०,००० शीख अहमद शाह दुर्राणीच्या अफगाण मुस्लिम सैन्याने केले. [१४]

युरोपियन वसाहती दरम्यान भारत[संपादन]

नाव / जागा तारीख ठिकाण मृत्यू. टिपण्या संदर्भ (s)
लाल किल्ल्यावरील पिंपळाच्या झाडाची कत्तल १६ मे १८५७ दिल्ली मुघल साम्राज्य ४० - ५२ युरोपियन बहादूर शाह जफर राजवाड्यातील सेवकांनी आणि भारतीय सैनिकांनी आदल्या दिवशीच्या दंगलीत पकडल्या गेलेल्या युरोपीय नागरिकांना ठार मारले.
अलाहाबाद बंडखोरी ६ जून १८५७ भारतातील अलाहाबाद कंपनीची सत्ताभारतातील कंपनी शासन सुमारे ५० युरोपियन बंगाल नेटिव्ह इन्फंट्रीच्या 6 व्या रेजिमेंटने त्यांच्या युरोपियन अधिकाऱ्यांना ठार मारले आणि शहर लुटले. [१५]
कानपूरचा वेढा ५ ते २५ जून १८५७ कानपूर - भारतातील कंपनीची सत्ताभारतातील कंपनी शासन सुमारे १,००० युरोपीय सैनिक - व्यापारी - अभियंते त्यांच्या बायका आणि मुले ईस्ट इंडिया कंपनीच्या शिपायांसह जे एकतर ख्रिश्चन होते किंवा बंडात सामील होण्यास किंवा नाना साहेब सैन्यात सामील होण्यास नकार देत होते
जनरल नील कत्तल १७ जून ते जुलै १८५७ अलाहाबाद - कानपूर आणि आसपासचे भाग - भारतात कंपनीची सत्ताभारतातील कंपनी शासन हजारो भारतीय बंडखोरांनी बंडखोर आणि नागरिकांचा संशय घेतला अलाहाबादमधील कत्तल बिबीघर हत्याकांडापूर्वी झाली होती आणि त्यानंतर कानपूरमधील कत्तल [१६]
सतीचौरा घाट हत्याकांड २७ जून १८५७ कानपूर - भारतातील कंपनीची सत्ताभारतातील कंपनी शासन सुमारे २०० ब्रिटिश अधिकारी नाना साहेबांच्या सैन्याने केली कत्तल [१७]
बीबीघर हत्याकांड १५ जुलै १८५७ कानपूर - भारतातील कंपनीची सत्ताभारतातील कंपनी शासन २०० ब्रिटिश महिला आणि मुले पीडित हे नाना साहेबांच्या सैन्याखालील कैदी होते. ही कत्तल कसाई गटाने केली होती , परंतु ती कोणी केली हे अद्याप अस्पष्ट आहे. [१८]
मलेरकोटला येथील कूका (नामधारी) हत्याकांड १७ ते १८ जानेवारी १८७२ मालेरकोटला पंजाब ब्रिटिश राज ~ ६५ कूका (नामधारी) ठार श्री. कोवान (लुधियानाचे उपायुक्त) आणि श्री. फोर्सिथ (अंबालाचे आयुक्त) यांनी अनुक्रमे १७ आणि १८ जानेवारी १८७२ रोजी नामधारी लोकांना कोणत्याही खटल्याशिवाय तोफांनी फाशी देण्याचे आदेश दिले. [१९]
मानगढ हत्याकांड १७ नोव्हेंबर १९१३ मंगध (आताचे गुजरात - राजस्थान) ब्रिटिश राज १,५०० आदिवासी मेजर एस. बेली आणि कॅप्टन ई. स्टॉयली या ब्रिटीश अधिकाऱ्यांच्या नेतृत्वाखाली मशीनगन आणि तोफांचा मारा करण्यात आला. आर. ई. हॅमिल्टन या स्थानिक राजकीय प्रतिनिधीने महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. आणखी सुमारे ९०० जणांना पकडण्यात आले. [२०][२१]
जालियनवाला बाग हत्याकांड १३ एप्रिल १९१९ अमृतसर पंजाब ब्रिटिश राज १५०० भारतीय रेजिनाल्ड एडवर्ड हॅरी डायर ब्रिटीश भारतीय सैन्याच्या एका तुकडीला डायरने दिलेल्या आदेशांच्या विरुद्ध आणि त्यानंतर लिंचिंगच्या बलात्कारांच्या मालिकांच्या आणि वसाहतवादविरोधी निदर्शकांकडून स्थानिक व्यावसायिकांना धमकावल्याच्या घटनांच्या विरोधात होणाऱ्या मोठ्या बैठकीवर गोळीबार करण्याचे आदेश दिले.
मलबार बंड ऑक्टोबर १९२१ मलबार - केरळ - ब्रिटिश राज १०,००० हिंदू आणि मुस्लिम (१,००,००० हिंदूंचे कायमचे स्थलांतर झाले. मुस्लिम समाजाची खिलाफत चळवळ हे मुख्य कारण मानले जाते.
पाल - चितारिया हत्याकांड 7७ मार्च १९२२ पाल - चितारिया विजयनगर (आताचे गुजरात) ब्रिटिश राज १२०० आदिवासी ब्रिटीश अधिकारी मेजर एच. जी. सटन यांच्या नेतृत्वाखालील मेवाड भिल सैन्याने आदिवासींच्या जमावावर गोळीबार केला. [२२]
कोहाट दंगली ९ ते ११ सप्टेंबर १९२४ कोहाट - वायव्य सरहद्दीचा प्रांत - ब्रिटिश राज १५५ हिंदू आणि शीख मारले गेले (३,२०० हिंदू कायमचे स्थलांतरित झाले.)
कलकत्त्यातील दंगली १५ जुलै १९२६ कलकत्ता बंगाल ब्रिटिश राज १००+ मृत २००+ जखमी एका मुस्लिम जमावाने हिंदूंच्या वस्त्यांवर हल्ला केला आणि नंतर मुस्लिम दंगलखोरांवर पोलिसांनी जोरदार आरोप करून ते उद्ध्वस्त केले. [२३]
संयुक्त प्रांतातील दंगली १९२३ ते 1१९२७ संयुक्त प्रांत ब्रिटिश राज हजारो मृत्यू आणि जखमी ४ सप्टेंबर १९२७ नागपूर दंगली ३ - ७ मे १९२७ लाहोर नोव्हेंबर १९२७ लाहोरसह ८८ स्वतंत्र जातीय दंगली. [२४][२५][२६]
नागपूर दंगली ४ सप्टेंबर १९२७ नागपूर - बॉम्बे प्रेसिडेन्सी - ब्रिटिश राज २२ ठार १०० + जखमी
किस्सा ख्वानी हत्याकांड २३ एप्रिल १९३० पेशावर - ब्रिटिश राज सुमारे ३० निदर्शक बाजारामध्ये ब्रिटीश भारतीय लष्कराच्या पाठवणीच्या एका स्वाराला ठार मारण्यात आले आणि जाळण्यात आल्यानंतर दोन बख्तरबंद गाड्यांना आत प्रवेश करण्याचे आणि निदर्शकांवर गोळीबार करण्याचे आदेश देण्यात आले.
आमको सिमको हत्याकांड २५ एप्रिल १९३९ सिमको गाव सुंदरगड ओडिशा ब्रिटिश राज सुमारे ३०० आदिवासी शेतकरी मृत आणि ५० जखमी स्वातंत्र्यसैनिक निर्मल मुंडाच्या अटकेचा विरोध करणाऱ्या आदिवासींच्या जमावाने ब्रिटीश भारतीय सैन्याच्या सैन्याने त्यांच्यावर गोळीबार केला. [२७]
कलकत्ता दंगली १५ ऑगस्ट - १७ सप्टेंबर १९४६ पश्चिम बंगाल - ब्रिटिश राज ७,००० ते १०,००० हिंदू आणि मुस्लिम. अखिल भारतीय मुस्लिम लीग ' थेट कारवाई दिन ' म्हणून संबोधलेल्या आंदोलनादरम्यान हिंदू आणि मुस्लिमांमध्ये हाणामारी झाली. [२८]
नोआखली दंगली सप्टेंबर - ऑक्टोबर १९४६ पूर्व बंगाल - ब्रिटिश राज ५,००० हिंदू इस्लाममध्ये जबरदस्तीने धर्मांतर आणि संपत्ती जप्त करण्यासाठी मुस्लिम समुदायाने हिंदू समुदायावर हल्ला केला. सुमारे १,५०,००० ते ७,५०,००० वाचलेल्यांना तात्पुरत्या मदत छावण्यांमध्ये आश्रय देण्यात आला [२९][३०][३१]
बिहार हत्याकांड ३० ऑक्टोबर - ७ नोव्हेंबर १९४६ बिहार - ब्रिटिश राज २००० मुस्लिम हिंदूंकडून नोआखली दंगलीचे प्रत्युत्तर देण्यात आले [३२]
गढमुक्तेश्वर मुस्लिमविरोधी हिंसाचार नोव्हेंबर १९४६ संयुक्त प्रांत ब्रिटिश राज २१४ मुस्लिम इंग्रजांनी केलेल्या भारताच्या विभाजनामुळे भडकलेल्या दंगली. [३३]

स्वतंत्र भारत[संपादन]

नाव / जागा तारीख ठिकाण मृत्यू. टिपण्या संदर्भ (s)
इंग्रजांनी केलेली भारताची फाळणी १९४७ पंजाब, दिल्ली and सिंध, , भारताचे वर्चस्व and पाकिस्तानचे वर्चस्व सुमारे २ ते २० लाख लोक पश्चिम पंजाबमध्ये मुस्लिमांकडून शीख आणि हिंदूंची कत्तल झाली. पूर्व पंजाबमध्ये शीख आणि हिंदूंनी मुस्लिमांची कत्तल केली. जातीय हिंसाचारामुळे २० ते २५ हजार मुस्लिम आणि ४५ ते ६० हजार हिंदूंची हत्या झाली. युएनएचसीआर च्या अंदाजानुसार १.४ करोड लोक या हिंसाचारामुळे विस्थापित झाले.
[३४][३५][३६][३७]
१९४७ चे जम्मूमधील हत्याकांड सप्टेंबर ते नोव्हेंबर १९४७ जम्मू विभाग जम्मू आणि काश्मीर (प्रामुख्याने राज्य) २० हजार ते १ लाख मुस्लिम[३८][३९]

२० हजारांपेक्षा अधिक हिंदू आणि शीख[४०][४१]

[३९][४२][४३][४४][४५]
खरसावन हत्याकांड १ जानेवारी १९४८ खरसावन राज्य - भारताचे अधिराजत्वभारताचे अधिपत्य १००+ आदिवासी खरसावन बाजार मैदानावर ओरिसा लष्करी पोलिसांनी आदिवासींची कत्तल केली. [४६][४७][४८][४९]
हैदराबाद हत्याकांड १९४८ हैदराबाद राज्य २७ ते ४० हजार हैदराबादी नागरिक[५०] भारतीय सशस्त्र दल आणि हिंदू निमलष्करी दलांद्वारे मुस्लिमांची सामूहिक हत्या आणि बलात्कार. [५०]
मतीखरु हत्याकांड ६ सप्टेंबर १९६० माटिखरु (आता फेक जिल्ह्यात नागालँड) (now in Phek district, Nagaland) ९ नागरिक ही घटना ६ सप्टेंबर १९६० रोजी घडली जेव्हा भारतीय लष्कर १६ व्या पंजाब रेजिमेंटच्या सैन्याने माटिखरु गावात सामूहिक हत्येची कृती केली. [५१][५२]
१९६६ गोहत्या विरोधी आंदोलन ७ नोव्हेंबर १९६६ नवी दिल्ली ७ जणांचा मृत्यू हिंदू साधू आणि आंदोलकांची सरकारने केली हत्या[५३]
किल्वनमनी हत्याकांड २५ डिसेंबर १९६८ नागपट्टिनम तामिळनाडू ४४ जणांचा मृत्यू संप करणाऱ्या शेतमजुरांची त्यांच्या घरमालकांनी कथितपणे एका टोळीने हत्या केली.
1969 च्या गुजरात दंगली १९६९ गुजरात अधिकृतरित्या एकूण ६६० हिंदू - मुस्लिम दंगली. १०७४ जखमी झाले आणि ४८,००० हून अधिक लोकांनी आपली मालमत्ता गमावली. अनधिकृत अहवालात २००० मृत्यू झाल्याचा दावा केला आहे. बहुतांश नुकसान मुस्लिम समाजाचे झाले. पोलिसांच्या तक्रारींमध्ये नोंदवलेल्या ५१२ मृत्यूंपैकी ४३० मुस्लिम होते. दंगलीदरम्यान 4 कोटी 20 लाख रुपयांची मालमत्ता नष्ट झाली. [५४][५५][५६]
तुर्कमान गेट पाडणे आणि दंगली १९७६ दिल्ली अधिकृतपणे ६ तर १५ अनधिकृतपणे पोलिसांकडून मारले गेले (जवळपास सर्व मुस्लिम). राहायला जाण्यास नकार देणाऱ्या दिल्लीतील रहिवाशांची हत्या. [५७]
मारीचझापी हत्याकांड ३१ जानेवारी १९७९ पश्चिम बंगाल अधिकृत आकडेवारी 2 हिंदुस्तान टाईम्सने ५० ते १००० हिंदू निर्वासितांचा उल्लेख केला आहे. प्रत्यक्ष संख्या सुमारे ५००० इतकी आहे. पूर्व पाकिस्तानातून आलेल्या निर्वासितांची हत्या. [५८]
१९८० मधील मुरादाबाद दंगली १९८० उत्तर प्रदेश अधिकृतपणे ४०० तर अनाधिकृत अंदाज २५०० मुस्लिम - पोलिस संघर्ष म्हणून सुरू झालेल्या या दंगलीचे नंतर हिंदू - मुस्लिम दंगलीत रूपांतर झाले. [५९]
मंडई हत्याकांड १९८० त्रिपुरा २५०० बंगाली हिंदू निर्वासित [६०]
गुआ हत्याकांड ८ सप्टेंबर १९८० बिहार ११ आदिवासी बिहारच्या लष्करी पोलिसांनी रुग्णालयात आदिवासींची कत्तल केली. [६१][६२][६३]
खोयराबाडी हत्याकांड ७ फेब्रुवारी १९८३ आसाम १०० ते ५०० बंगाली [६४][६५]
नेल्ली हत्याकांड १८ फेब्रुवारी १९८३ आसाम २,१९१ बंगाली आसाममध्ये [६६]
ट्रेन प्रवासी हत्याकांड I (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) 23 फेब्रुवारी १९८४ पंजाब ११ हिंदू
१९८४ शीखविरोधी दंगल ३१ ऑक्टोबर - ४ नोव्हेंबर १९८४ प्रामुख्याने दिल्ली , परंतु भारत इतर भागांतही संपूर्ण भारतात ८ ते १७ हजार शीख इंदिरा गांधींच्या हत्येनंतर दंगली झाल्या.
होंड - चिल्लर हत्याकांड (१९८४ च्या शीखविरोधी दंगलीचा भाग) २ नोव्हेंबर १९८४ होंड - चिल्लर हरियाणा ३२ शीख इंदिरा गांधींच्या हत्येनंतर भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाच्या सदस्यांनी केलेले दंगली.
देसी ग्राउंड हत्याकांड (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) २८ मार्च १९८६ लुधियाना पंजाब १३ हिंदू
मल्लियन हत्याकांड (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) २९ मार्च १९८६ जालंधर पंजाब २० हिंदू मजूर
बस प्रवासी हत्याकांड तिसरा (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) २५ जुलै १९८६ मुक्तसर पंजाब १५ हिंदू
बस प्रवासी हत्याकांड IV (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) ३० नोव्हेंबर १९८६ पंजाब खड्डा २४ हिंदू
हाशिमपुरा हत्याकांड २२ मे १९८७ मेरठ उत्तर प्रदेश ४२ मुस्लिम
बस प्रवासी हत्याकांड V (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) जुलै १९८७ फतेहबाद हरियाणा ८० हिंदू
जगदेव कलान हत्याकांड (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) ६ ऑगस्ट १९८७ पंजाब १३ हिंदू
राजबाह हत्याकांड (पंजाबमधील दहशतवादी घटनांचा भाग) ३१ मार्च १९८८ पंजाब एकाच कुटुंबातील १८ हिंदू
रेल्वे प्रवासी हत्याकांड II (1991च्या पंजाब हत्याकांडाचा भाग) १५ जून १९८८ लुधियाना पंजाब ८० (बहुतांश हिंदू)
रेल्वे प्रवासी हत्याकांड तिसरा (१९९१ च्या पंजाब हत्याकांडाचा भाग) डिसेंबर १९८८ लुधियाना पंजाब ४९ (बहुतांश हिंदू)
हजारीबाग हत्याकांड सप्टेंबर १९८९ हजारीबाग ५३ हिंदू आणि २० मुस्लिम [६७]
१९८९ भागलपूर हिंसाचार ऑक्टोबर १९८९ भागलपूर बिहार एकूण मृतांची संख्या सुमारे १००० होती. हिंदू विद्यार्थ्यांच्या हत्येबाबत दोन खोट्या अफवा पसरू लागल्याः एका अफवात असे म्हटले गेले की विद्यापीठातील सुमारे २०० हिंदू विद्यार्थ्यांना मुसलमानांनी ठार मारले आहे , तर दुसऱ्या अफवात असे सांगितले गेले की ३१ हिंदू मुलांची हत्या करून त्यांचे मृतदेह संस्कृत महाविद्यालयातील विहिरीत फेकून देण्यात आले.
१९९० काश्मिरी हिंदूंच्या हत्या १९९० च्या दशकात काश्मीर खोरे ३०-८० काश्मिरी पंडित[६८][६९] लक्ष्यित हत्या आणि अपहरणांपासून वाचण्यासाठी 1989 पासून मोठ्या संख्येने लोक पळून गेले होते. जम्मू आणि काश्मीर सरकारच्या म्हणण्यानुसार 1989 ते 2004 या काळात 219 लोक मारले गेले , तर काश्मीरमधील समुदायाच्या एका संघटनेने एक सर्वेक्षण केले , ज्याच्या आकडेवारीनुसार १९९० पासून ३९९ लोक मारले गेल्याचे आणि एकट्या १९९० मध्ये अंदाजे 75% लोक मारले गेल्याचा अंदाज आहे. या ५ लाख हिंदू पंडीत काश्मिरमधून विस्थापित झाले. [७०][७१]

[७२][७३]

गावकडल हत्याकांड २० जानेवारी १९९० श्रीनगर जम्मू आणि काश्मीर ५० काश्मिरी आंदोलक पोलिसांवर दगडफेक करणाऱ्या काश्मिरी निदर्शकांच्या गटावर भारतीय सैन्याने जोरदार गोळीबार केला
अयोध्येत कारसेवकांवर पोलिसांचा गोळीबार ३० ऑक्टोबर १९९० आणि २ नोव्हेंबर १९९० अयोध्या उत्तर प्रदेश १६ हिंदू (अधिकृत आकडेवारी) उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री मुलायमसिंह यादव यांनी अयोध्येत पोहोचलेल्या कारसेवक गोळीबार करण्याचे आदेश पोलिसांना दिले. मृतदेह सरयू नदीत फेकण्यात आल्याचे सांगण्यात येते. [७४][७५][७६]
१९९१ - कर्नाटकात तामिळविरोधी हिंसाचार १२ - १३ डिसेंबर १९९१ प्रामुख्याने बंगळुरू - म्हैसूर परंतु दक्षिण कर्नाटक इतर भागांमध्येही १८ तामिळ कावेरी जल न्यायाधीकरणाच्या आदेशांच्या विरोधात आयोजित निदर्शनांमध्ये हिंसक हल्ले झाले
मुंबईतील दंगली डिसेंबर १९९२ - जानेवारी १९९३ मुंबई ५७५ मुस्लिम २७५ हिंदू ४५ अज्ञात आणि ५ इतर अयोध्या बाबरी मशीद पाडल्याचा परिणाम म्हणून हिंदू - मुस्लिम जातीय दंगली.
सोपोर हत्याकांड ६ जानेवारी १९९३ सोपोर - जम्मू आणि काश्मीर ५५ काश्मिरी विद्यार्थी सुरक्षा दलांनी मिरवणुकीवर गोळीबार केला.
१९९३ किश्तवाड हत्याकांड १४ ऑगस्ट १९९३ सरथळ किश्तवाड जम्मू आणि काश्मीर १७ हिंदू बस प्रवासी दहशतवाद्यांनी बसमधील प्रवाशांना हिंदू आणि मुस्लिमांमध्ये विभागले आणि हिंदू गटावर गोळीबार केला [७७][७८]
बिजबेहरा हत्याकांड २२ ऑक्टोबर १९९३ बिजबेहरा जम्मू आणि काश्मीर ५५ काश्मिरी आंदोलक भारतीय सशस्त्र दलांनी निःशस्त्र काश्मिरी निदर्शकांवर गोळीबार केला , ज्यात ५५ नागरिक ठार झाले.
१९९४ मोकोकचुंग हत्याकांड २७ डिसेंबर १९९४ मोकोकचुंग नागालँड १२ नागरिक १० आसाम रायफल्स आणि भारतीय लष्कर १२ मराठा लाइट इन्फंट्री सैन्याने नागालँड मोकोकचुंग नागरी लोकांवर छापा टाकला तेव्हा ही घटना घडली. [७९][८०]
१९९५ कोहिमा हत्याकांड ५ मार्च १९९५ कोहिमा नागालँड ७ नागरिक लष्कराच्या ताफ्यातील स्वतःच्या वाहनाचे टायर फुटल्याने ही घटना घडली , ज्यामुळे टायर फुटण्याचा आवाज बॉम्ब हल्ला आहे असे समजून सशस्त्र सैन्याने नागरिकांवर गोळीबार केला. [८१]
१९९७ रमाबाईंची हत्या ११ जुलै १९९७ रमाबाई कॉलनी मुंबई १० दलित लोक दलित कार्यकर्ते बी. आर. आंबेडकर यांच्या पुतळ्याची अलीकडेच विटंबना केल्याच्या निषेधार्थ राज्य राखीव पोलीस दल सदस्यांच्या पथकाने जमावावर गोळीबार केला.
लक्ष्मणपूर बाठे हत्याकांड १ डिसेंबर १९९७ अरवल जिल्हा बिहार दलित जातीतील 58 लोक १९९२ मध्ये गया जिल्ह्यातील बारा येथे ३७ उच्च जातीच्या पुरुषांच्या हत्येमागे माओवाद्यांचे समर्थक असलेल्या ५८ दलित हत्या करून उच्च जातीच्या रणवीर सेनेने रात्री गावात प्रवेश केला. [८२]
१९९८ वांधमा हत्याकांड २५ जानेवारी १९९८ जम्मू आणि काश्मीर २३ काश्मिरी पंडित अज्ञात दहशतवादी
प्राणकोट हत्याकांड (१९९८) १७ एप्रिल १९९८ उधमपूर - जम्मू आणि काश्मीर २६ हिंदू
१९९८ चपनारी हत्याकांड १९ जून १९९८ जम्मू आणि काश्मीर २५ हिंदू पाकिस्तानी समर्थित बंडखोरांनी हा प्रकार केल्याचा आरोप आहे.
१९९८ चंबा हत्याकांड ३ ऑगस्ट १९९८ चंबा जिल्हा हिमाचल प्रदेश ३५ हिंदू इस्लामी दहशतवादी संघटनेचा हल्ला
मंजोलाई मजुरांची कत्तल २३ जुलै १९९९ तिरुनेलवेली - तामिळनाडू १७ दलित आंदोलकांना पांगवण्यासाठी पोलिसांची लाठीमार
चित्तिसिंहपुरा हत्याकांड २० मार्च २००० चित्तीसिंहपुरा अनंतनाग जिल्हा जम्मू आणि काश्मीर ३६ शीख इस्लामी दहशतवादी संघटनेचा हल्ला
गौरंगा टिल्ला हत्याकांड २००० त्रिपुरा १६ गैर - आदिवासी हिंदू [८३]
बागबेर हत्याकांड २० मे २००० त्रिपुरा २५ गैर - आदिवासी हिंदू [८३]
नानूर हत्याकांड २७ जुलै २००० पश्चिम बंगाल ११ कामगार
२००० ची अमरनाथ यात्रा हत्याकांड १ ऑगस्ट २००० जम्मू आणि काश्मीर ३० (हिंदू यात्रेकरू) मुस्लिम दहशतवाद्यांचा हल्ला
भोजपूर गावातील हत्याकांड १५ ऑक्टोबर २००० भोजपूर गाव बिहार एका हल्ल्यात खालच्या जातीचे ५ सदस्य (एका माजी गावप्रमुखासह) मारले गेले आणि आणखी तीन जण जखमी झाले. हल्ल्यानंतर अखिलेश सिंग टोळीतील 8 बंदूकधाऱ्यांना अटक करण्यात आली[८४] [८५]
2001 अलुवा हत्याकांड 6 जानेवारी 2001 केरळ एकाच कुटुंबातील 6 सदस्य
2001 किश्तवाड हत्याकांड 3 ऑगस्ट 2001 जम्मू आणि काश्मीर 19 हिंदू मुस्लिम दहशतवाद्यांचा हल्ला
गोध्रा हत्याकांड 27 फेब्रुवारी 2002 गोधरा गुजरात 59 हिंदू हिंदू प्रवासी (मुख्यतः महिला आणि मुले) जिवंत जाळले गेले आणि त्यांच्यावर दगडफेक करण्यात आली. गुजरात सरकारने रेल्वे जाळल्याच्या प्रकरणाचा तपास करण्यासाठी वेगवेगळ्या आयोगांची स्थापना केली होती , ज्यांनी या प्रकरणाचा तपशील तपासण्यासाठी 6 वर्षे घालवली आणि असा निष्कर्ष काढला की आग 1000 - 2000 लोकांच्या जमावाने पेटवून दिली होती. परंतु काही अहवालात असे म्हटले आहे की गोध्रा रेल्वेच्या आगीचे कारण अद्याप अनिश्चित आहे. न्यायालयाने 31 मुस्लिमांना दोषी ठरवले आणि इतर 63 जणांची पुराव्याअभावी निर्दोष मुक्तता केली. [८६][८७][८८]
2002 गुजरात दंगली 28 फेब्रुवारी 2002 अहमदाबाद सरकारी अहवालांनुसार 790 मुस्लिम आणि 254 हिंदूंचा मृत्यू झाला , 223 बेपत्ता आणि 2,500 जखमी झाले. ह्युमन राईट्स वॉचसारख्या गटांनी केलेल्या अनधिकृत अंदाजानुसार मृतांची संख्या 2,000 हून अधिक आहे.[८९][९०] जातीय हिंसाचार [९१]
गुलबर्ग सोसायटी हत्याकांड (2002 च्या गुजरात दंगलीचा भाग) 28 फेब्रुवारी 2002 अहमदाबाद 69 (बहुतांश मुसलमान)
नरोडा पाटिया हत्याकांड (2002 च्या गुजरात दंगलीचा भाग) 28 फेब्रुवारी 2002 नरोडा अहमदाबाद 97 मुस्लिम [९२][९३][९४]
मार्च 2002 रघुनाथ हल्ला (2002 रघुनाथ मंदिर हल्ल्याचा भाग) 30 मार्च 2002 जम्मू आणि काश्मीर 11 हिंदूंचा मृत्यू , 20 जखमी (हिंदू भक्त) मुस्लिम अतिरेकी
2002 कासिम नगर हत्याकांड 13 जुलै 2002 जम्मू आणि काश्मीर 29 हिंदू दहशतवादी हल्ला
अक्षरधाम मंदिरावर हल्ला 24 सप्टेंबर 2002 गुजरात 29 ठार 79 जखमी (हिंदू) दहशतवादी हल्ला
नोव्हेंबर 2002 रघुनाथ मंदिर हल्ला (2002 रघुनाथ मंदिर हल्ल्याचा भाग) 24 नोव्हेंबर 2002 जम्मू आणि काश्मीर 14 ठार 45 जखमी (बहुतांश हिंदू भक्त) लष्कर - ए - तोयबा आरोप [९५]
2003 नदीमार्ग हत्याकांड 23 मार्च 2002 जम्मू आणि काश्मीर 24 हिंदू दहशतवादी हल्ला
2002 कालूचक हत्याकांड 14 मे 2002 जम्मू आणि काश्मीर 31 पर्यटकांची बस आणि लष्कराच्या कौटुंबिक निवासस्थानावर दहशतवादी हल्ला.
मराड हत्याकांड मे 2003 केरळ 8 ठार 58 जखमी - अ.
कमलनगर हत्याकांड 14 ऑगस्ट 2003 त्रिपुरा 14 जणांचा मृत्यू [९६]
2006 वाराणसी बॉम्बस्फोट मार्च 2006 उत्तर प्रदेश 28 ठार 101 जखमी - संकट मोचन हनुमान मंदिर भाविकांना लक्ष्य हिंदू मंदिरावर दहशतवादी हल्ला
2006 डोडा हत्याकांड 30 एप्रिल 2006 जम्मू आणि काश्मीर 35 हिंदू दहशतवादी हल्ला
2007 समझौता एक्स्प्रेस बॉम्बस्फोट 18 फेब्रुवारी 2007 दिवाना स्थानक 68 लोक , बहुतांश पाकिस्तानी नागरिक आणि काही रेल्वे कर्मचाऱ्यांसह काही भारतीय [९७]
2008 मुंबई दहशतवादी हल्ला 26 नोव्हेंबर 2008 मुंबई 164 जणांचा मृत्यू , 600 हून अधिक जखमी सिद्ध झालेल्या पाकिस्तानी दहशतवाद्यांनी केलेल्या 11 समन्वित हल्ल्यांमध्ये विविध राष्ट्रीयत्वांच्या लोकांचा समावेश आहे आणि इस्रायली पीडितांना ठार मारण्यापूर्वी त्यांचा छळ करण्यात आला होता. [९८]
एप्रिल 2010 दंतेवाडामध्ये माओवाद्यांचा हल्ला 6 एप्रिल 2010 छत्तीसगड 76 माओवाद्यांनी सीआरपीएफवर केला हल्ला
2010 दंतेवाडा बस बॉम्बस्फोट 17 मे 2010 छत्तीसगड 44 माओवाद्यांनी नागरी बसवर हल्ला केला.
2012 आसाम हिंसाचार जुलै 2012 आसाम 77 बहुसंख्य आसामी आणि बोडो समुदायातील स्थानिक बंगाली भाषिक बांगलादेशी मुस्लिम समुदायाच्या जातीय भावनांमुळे अल्पसंख्याक बंगाली मुस्लिमांना बळजबरीने बांगलादेशात पाठवण्याचे अनेक प्रयत्न केले जातात , अशा प्रकारे दुसऱ्या पक्षाच्या बचावासाठी निषेध केला जातो. आसामी बोडो (आदिवासी ख्रिश्चन आणि हिंदू धर्म) आणि बंगाली भाषिक बांगलादी मुस्लिम यांच्यात जातीय हिंसाचार उसळला.
2013 मध्ये दर्भा खोऱ्यात झालेला नक्षलवादी हल्ला 25 मे 2013 दरभा खोरे सुकमा जिल्हा छत्तीसगड 28 काँग्रेस पक्षाच्या मोटारसायकलस्वारातील 28 जण
2013 मुझफ्फरनगर दंगल 25 ऑगस्ट 2013 - 17 सप्टेंबर 2013 मुझफ्फरनगर जिल्हा उत्तर प्रदेश 42 मुस्लिम आणि 20 हिंदूंची हत्या आणि 93 जखमी हिंदू मुलींची छेडछाड , एका मुस्लिम मुलाची हत्या , त्यानंतर खुनी (दोन हिंदू मुले) यांची सार्वजनिक लिंचिंग , यामुळे हिंदू आणि मुस्लिम समुदायामध्ये जातीय दंगली उसळल्या.
2017 अमरनाथ यात्रा हल्ला 10 जुलै 2017 अनंतनाग जिल्हा जम्मू आणि काश्मीर 8 हिंदू यात्रेकरू अमरनाथ यात्रेसाठी जाणाऱ्या हिंदू यात्रेकरूंना घेऊन जाणाऱ्या बसवर लष्कर - ए - तोयबा दहशतवाद्यांनी हल्ला केला , ज्यात 8 यात्रेकरूंचा मृत्यू झाला. [९९]
२०१७ उत्तर भारतातील दंगल २५-२६ ऑगस्ट २०१७ पंजाब हरियाणा चंदीगड जिल्हा उत्तर भारत ४१+ ठार आणि ३००+ जखमी ५४६ जणांना अटक गुरमीत राम रहीम सिंग बलात्कार प्रकरणातील दोषी 1000 जणांना अटक हनीप्रीतवर दंगल आणि जाळपोळीचा आरोप
२०२० दिल्ली दंगल २३ फेब्रुवारी २०२० - १ मार्च २०२० ईशान्य दिल्ली ५३ ठार आणि २०० पेक्षा जास्त जखमी हिंदू आणि मुस्लिम २,२०० जणांना अटक (अटक केलेल्यांसह) सीएए समर्थक जमाव आणि सीएए विरोधी जमाव यांच्यातील संघर्षांमुळे हे घडले.
२०२१ नागालँड हत्याकांड ४ डिसेंबर २०२१ ओटिंग मोन जिल्हा नागालँड १३ जणांचा मृत्यू जातीय संघर्ष [१००]
2023 मणिपूर हिंसाचार ३ मे २०२३ मणिपूर १८१+ ठार आणि ३१०+ जखमी मेईतेई आणि कुकी - झोमी यांच्यातील वांशिक तणावामुळे [१०१]
२०२३ हरियाणा दंगल ३१ जुलै २०२३ नूह जिल्हा हरियाणा ६ ठार - ५ हिंदू (दोन पोलीस अधिकारी , तीन यात्रेकरू) १ मुस्लिम आणि २००+ जखमी ११६ जणांना अटक करण्यात आली. संघटित मुस्लिम जमावाने हिंदू धार्मिक मिरवणुकीवर हल्ला केला. [१०२]


संदर्भ[संपादन]

  1. ^ Barua, Pradeep (January 2005). "The State at War in South Asia". University of Nebraska Press. pp. 30, 317. ISBN 0803213441.
  2. ^ Paul Joseph (15 June 2016). The SAGE Encyclopedia of War: Social Science Perspectives. SAGE Publications. ISBN 9781483359915. Akbar, in the early years of his reign, ordered a massacre of Hindus in Garha in 1560 CE
  3. ^ Rima Hooja (2006). A History of Rajasthan (PB) (इंग्रजी भाषेत). Rupa & Company. p. 463. ISBN 978-81-291-1501-0. The subsequent sack of Chittor was accompanied by a massacre of the surviving populace of some 30,000 non-combatantsmany of whom were peasants from surrounding areas who had sought shelter within the fort
  4. ^ Satish Chandra (1993). Mughal Religious Policies, the Rajputs & the Deccan (इंग्रजी भाषेत). Vikas Publishing House. p. 21. ISBN 978-0-7069-6385-4. Exaspered by the stiffness of the resistance, Akbar ordered a general massacre in the course of which about 30,000 persons were killed including the defenders and a large number of peasants who had taken shelter in the fort. A large number of people were taken prisoners
  5. ^ Raychaudhuri and Habib (2004). Cambridge Economic History Of India Vol-1. Orient Blackswan. p. 91. ISBN 9788125027300. 28 January 2014 रोजी पाहिले.
  6. ^ N. Jayapalan (2001). History of India. Atlantic Publishers and Distributors. ISBN 978-8171569281.
  7. ^ The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period. Trübner and Company. 1871. p. 491.
  8. ^ "Battle of Delhi | Summary". Encyclopedia Britannica (इंग्रजी भाषेत). 2021-10-03 रोजी पाहिले.
  9. ^ Radhey Shyam (1966). The Kingdom of Ahmadnagar. Motilal Banarsidass. pp. 110, 111. ISBN 9788120826519.
  10. ^ Sanjay Subrahmanyam (30 October 2012). Courtly Encounters: Translating Courtliness and Violence in Early Modern Eurasia. Harvard University Press. p. 79. ISBN 9780674067363.
  11. ^ Wolseley Haig. The Cambridge History of India, Volume 3. Cambridge University Press. p. 682.
  12. ^ "Bishnoi villagers sacrifice lives to save trees, 1730 | Global Nonviolent Action Database". nvdatabase.swarthmore.edu. 2023-05-19 रोजी पाहिले.
  13. ^ Jaswant Lal Mehta (2005). Advanced Study in the History of Modern India 1707–1813. Sterling Publishers. ISBN 9781932705546.
  14. ^ a b Giorgio Shani (2007). Sikh Nationalism and Identity in a Global Age. Routledge. p. 85. ISBN 9781134101894.
  15. ^ Meek, R. (Robert) (1857). The martyr of Allahabad; memorials of Ensign Arthur Marcus Hill Cheek, of the Sixth Native Bengal Infantry, murdered by the Sepoys at Allahabad. University of California Libraries. London : J. Nisbet.
  16. ^ Heather Streets (2004). Martial Races: The Military, Race and Masculinity in British Imperial Culture, 1857–1914. Manchester University Press. pp. 39–. ISBN 978-0-7190-6962-8. 13 August 2013 रोजी पाहिले.
  17. ^ Alex Tickell (17 June 2013). Terrorism, Insurgency and Indian-English Literature, 1830–1947. Routledge. p. 69. ISBN 978-1-136-61841-3. 13 August 2013 रोजी पाहिले.
  18. ^ Michael Gorra (15 April 2008). After Empire: Scott, Naipaul, Rushdie. University of Chicago Press. pp. 21–. ISBN 978-0-226-30476-2. 13 August 2013 रोजी पाहिले.
  19. ^ Rebels Against the British Rule (1995). Bhai Nahar Singh & Bhai Kirpal Singh. Atlantic Publishers & Distributors; Page XXI
  20. ^ Mahurkar, Uday (1999-11-30). "Descendants of Mangad massacare seek recognition for past tragedy". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2021-05-28 रोजी पाहिले.
  21. ^ "Mangarh: A battle for tribal legacy". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2015-11-21. 2021-05-28 रोजी पाहिले.
  22. ^ UDAY MAHURKAR (September 1, 1997). "Palchitaria: The carnage that took place in Gujarat three years after Jallianwala massacre". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2021-05-28 रोजी पाहिले.
  23. ^ "The Calcutta Riots (15 July 1926)". Townsville Daily Bulletin. 16 August 2017 रोजी पाहिले.
  24. ^ Singh Nijjar, Bakhshish (1996). History of the United Panjab, Volume 1. Atlantic Publishers & Dist. p. 153. ISBN 978-8171565344. 16 August 2017 रोजी पाहिले.
  25. ^ Ganesan, A (1988). The Press in Tamil Nadu and the Struggle for Freedom, 1917–1937. Mittal Publications. p. 109. ISBN 978-8170990826. 16 August 2017 रोजी पाहिले.
  26. ^ "The British Empire - India". The British Empire. 16 August 2017 रोजी पाहिले.
  27. ^ Das, Sarita (2007). Emergence of political leadership in Sundargarh (Thesis). Sambalpur University.
  28. ^ Sengupta, Debjani (2006). "A City Feeding on Itself: Testimonies and Histories of 'Direct Action' Day" (PDF). In Narula, Monica (ed.). Turbulence. Serai Reader. 6. The Sarai Programme, Center for the Study of Developing Societies. pp. 288–295. OCLC 607413832.
  29. ^ Khan, Yasmin (2007). The Great Partition: The Making of India and Pakistan. Yale University Press. pp. 68–69. ISBN 9780300120783.
  30. ^ "India from 1900 to 1947 | Sciences Po Encyclopédie des violences de masse". www.sciencespo.fr. 2016-01-20. 29 November 2016 रोजी पाहिले.
  31. ^ Sinha, Dinesh Chandra; Dasgupta, Ashok (2011). 1946: The Great Calcutta Killings and Noakhali Genocide. Kolkata: Himangshu Maity. pp. 278–280. ISBN 9788192246406.
  32. ^ Ian Stephens, Pakistan (New York: Frederick A. Praeger, 1963), p. 111.
  33. ^ Pandey, Gyanendra (2001). Remembering Partition: Violence, Nationalism and History in India. Cambridge University Press. pp. 94–98. ISBN 9780521002509.
  34. ^ D'Costa, Bina (2011). Nationbuilding, Gender and War Crimes in South Asia. Routledge. p. 53. ISBN 9780415565660.
  35. ^ Sikand, Yoginder (2004). Muslims in India Since 1947: Islamic Perspectives on Inter-Faith Relations. Routledge. p. 5. ISBN 9781134378258.
  36. ^ Butalia, Urvashi (2000). The Other Side of Silence: Voices From the Partition of India. Duke University Press.
  37. ^ Zamindar, Vazira Fazila-Yacoobali (2010). The Long Partition and the Making of Modern South Asia: Refugees, Boundaries, Histories. Columbia University Press. p. 247. ISBN 978-0-231-13847-5.
  38. ^ Snedden, Understanding Kashmir and Kashmiris 2015.
  39. ^ a b Khalid Bashir Ahmad (5 November 2014). "circa 1947: A Long Story". www.kashmirlife.net (इंग्रजी भाषेत). 2017-03-27 रोजी पाहिले.
  40. ^ Snedden, Kashmir: The Unwritten History 2013.
  41. ^ Hasan, Mirpur 1947 (2013)
  42. ^ Ranjan, Amit (2017-01-02). "Christopher Snedden. Understanding Kashmir and Kashmiris; Aman M. Hingorani. Unravelling the Kashmir Knot". Asian Affairs. 48 (1): 167–169. doi:10.1080/03068374.2017.1271605. ISSN 0306-8374.
  43. ^ Kumar, Satish (July 2012). "Book Review: Christopher Snedden, Kashmir: The Unwritten HistorySneddenChristopherKashmir: The Unwritten History (Noida, India: Harper Collins Publishers, 2013), 460pp. ₹599". International Studies. 49 (3–4): 449–451. doi:10.1177/0020881714534539. ISSN 0020-8817.
  44. ^ Empty citation (सहाय्य)
  45. ^ "Mirpur 1947 – the untold story". 2011-09-28. Archived from the original on 2011-09-28. 2018-08-12 रोजी पाहिले.
  46. ^ Kiro, Santosh (2020-09-15). The Life and Times of Jaipal Singh Munda: The Life and Times of Jaipal Singh Munda: Remembering Jaipal Singh Munda, the Tribal Leader (हिंदी भाषेत). Prabhat Prakashan. ISBN 978-93-5266-943-1.
  47. ^ Kumar, Nirdosh (2019-07-04). THE MAKING OF ADIVASI MAHASABHA (इंग्रजी भाषेत). Book Rivers. ISBN 978-93-88727-08-2.
  48. ^ Pankaj, Ashwini Kumar (2017-06-01). ADIVASIDOM : Selected writings & speeches of Jaipal Singh Munda (इंग्रजी भाषेत). Pyara Kerketta Foundation. ISBN 978-93-81056-70-7.
  49. ^ Stuligross, David Patrick (2001). A Piece of Land to Call One's Own: Multicultural Federalism and Institutional Innovation in India (इंग्रजी भाषेत). University of California, Berkeley.
  50. ^ a b Thomson, Mike (2013-09-24). "India's hidden massacre". BBC. 26 September 2013 रोजी पाहिले.
  51. ^ Katiry, Zhiwhuotho (September 5, 2017). "Living Eyewitness – Pochury Black Day, and Massacre of Matikhrü Village". December 10, 2021 रोजी पाहिले.
  52. ^ "Nagalim: Remembrance Of Matikhrü Incident". Unrepresented Nations and Peoples Organization. September 9, 2013. December 10, 2021 रोजी पाहिले.
  53. ^ "(dated November 8, 1966)". The Hindu. 8 November 2016. ISSN 0971-751X.
  54. ^ Pingle Jagamohan Reddy; Nusserwanji K Vakil; Akbar S Sarela (1971). Report: Inquiry into the communal disturbances at Ahmedabad and other places in Gujarat on and after 18th September 1969. Commission of Inquiry on Communal Disturbances at Ahmedabad and at Various Places in the State of Gujarat on and after 18 September 1969, Home Department, Government of Gujarat. p. 180.
  55. ^ Muslims in Indian cities : trajectories of marginalisation. Gayer, Laurent., Jaffrelot, Christophe. New York (N.Y.): Columbia University Press. 2012. ISBN 9780231703086. OCLC 730413638.CS1 maint: others (link)
  56. ^ Kumar, Megha (2016-06-16). Communalism and sexual violence in India : the politics of gender, ethnicity and conflict. London. ISBN 9781786720689. OCLC 958926230.
  57. ^ India Since Independence: Making Sense of Indian Politics आयएसबीएन 9788131725672
  58. ^ Bhattacharya, Snigdhendu (25 April 2011). "Ghost of Marichjhapi returns to haunt". The Hindustan Times. 5 August 2013 रोजी पाहिले.
  59. ^ Satish Saberwal, Mushirul Hasan (1991). "14. Moradabad Riots, 1980: Causes and Meanings". In Asgharali Engineer (ed.). Communal riots in post-independence India. Universities Press. pp. 209–227. ISBN 978-81-7370-102-3. 6 April 2013 रोजी पाहिले.
  60. ^ "350 Bengalis Are Massacred in Indian Village". Pittsburgh Post-Gazette. 16 June 1980. 15 July 2012 रोजी पाहिले.
  61. ^ "Gua Massacre in the History of Jharkhand Movement – Adivasi Resurgence" (इंग्रजी भाषेत). 2016-03-27. Archived from the original on 2023-09-26. 2023-09-19 रोजी पाहिले.
  62. ^ "Gua massacre underscores growing militancy of tribal movement in Bihar". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2023-09-19 रोजी पाहिले.
  63. ^ Alvares, Claude Alphonso (1992). Science, Development and Violence: The Revolt Against Modernity (इंग्रजी भाषेत). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-562914-9.
  64. ^ Gupta, Shekhar (1984). Assam: A Valley Divided. New Delhi: Vikas Publishing House. p. 121. ISBN 978-0-7069-2537-1. 4 November 2018 रोजी पाहिले.
  65. ^ Barpujari, H. K. (1998). North-East India: Problems, Policies, and Prospects : Since Independence. Spectrum Publication. p. 63. ISBN 978-81-85319-81-0. 4 November 2018 रोजी पाहिले.
  66. ^ Chadha, Vivek, Low Intensity Conflicts in India. Sage Publications, 2005.
  67. ^ "एक विसरलेली दंगल - भागलपूर (१९८९)".
  68. ^ Cacades of violence:War, Crime and Peacebuilding Across South Asia, Bina D'Costa, 2018, ... when the violence surged in early 1990, more than 100,000 Hindus of the valley—known as Kashmiri Pandits—fled their homes, with at least 30 killed in the process.
  69. ^ [Sumantra Bose Kashmir at the Crossroads, Inside a 21st-Century Conflict.] Check |url= value (सहाय्य), 2020, On 15 March 1990, by which time the Pandit exodus from the Valley was substantially complete, the All-India Kashmiri Pandit Conference, a community organisation, stated that thirty-two Pandits had been killed by militants since the previous autumn.
  70. ^ "U S Congress Bill". thomas.loc.gov. Archived from the original on 13 January 2016. 3 March 2017 रोजी पाहिले.
  71. ^ "219 Kashmiri Pandits killed by militants since 1989". The Hindu. 24 March 2010.
  72. ^ "399 Pandits killed since 1990: KPSS". greaterkashmir.com. 3 March 2017 रोजी पाहिले.
  73. ^ State, Society, and Minorities in South and Southeast Asia. Lexington Books. 2015. p. 46. ISBN 9780739188910.
  74. ^ "1990 decision to order firing on 'kar sevaks' painful, Mulayam Singh Yadav says". The Times of India. 16 July 2013. Archived from the original on 19 July 2013.
  75. ^ "Firing on kar sevaks was sad but needed: Mulayam Singh Yadav". The Indian Express.
  76. ^ "Ayodhya DeQoded". the quint. 8 December 2015.
  77. ^ Swami, Praveen (4 January 2023). "Pakistani militants bringing communal war back to J&K. Hindu killings in Rajouri are proof". The Print. 18 August 2023 रोजी पाहिले.
  78. ^ [Sumantra Bose Kashmir at the Crossroads: Inside a 21st-Century Conflict] Check |url= value (सहाय्य), 2021
  79. ^ "1994 isn't just a number". The Morung Express. September 22, 2011. December 10, 2021 रोजी पाहिले.
  80. ^ Das, Asit (November 19, 2011). "Armed Forces(Special Powers) Act (AFSPA) And Irom Sharmila's Struggle For Justice". Counter Currents. December 10, 2021 रोजी पाहिले.
  81. ^ Naleo, Villo (August 23, 2016). "Nagaland:Remembering Truthfully and Forgiving Generously". Eastern Mirror. 5 December 2021 रोजी पाहिले.
  82. ^ Arun Kumar (8 April 2010). "16 to hang for killing 58 in Bihar village". The Times of India. Archived from the original on 11 August 2011. 10 October 2013 रोजी पाहिले.
  83. ^ a b "19 Killed in Tripura Massacre Rerun". telegraphindia.com. Archived from the original on 30 January 2009. 3 March 2017 रोजी पाहिले.
  84. ^ "GTD ID:200010170012". Global Terrorism Database. 2023-09-24 रोजी पाहिले.
  85. ^ "Five killed in caste violence in Bihar". Rediff.com. 2023-09-24 रोजी पाहिले.
  86. ^ "South Asia | Gujarat riot death toll revealed". BBC News. 2005-05-11. 2 February 2014 रोजी पाहिले.
  87. ^ "Godhra verdict: 31 convicted in Sabarmati Express burning case". The Times of India. February 22, 2011. Archived from the original on 4 January 2012. 11 September 2012 रोजी पाहिले.
  88. ^ Godhra verdict: 31 convicted, 63 acquitted NDTV – 1 March 2011
  89. ^ Jaffrelot, Christophe (July 2003). "Communal Riots in Gujarat: The State at Risk?" (PDF). Heidelberg Papers in South Asian and Comparative Politics: 16. 5 November 2013 रोजी पाहिले.
  90. ^ The Ethics of Terrorism: Innovative Approaches from an International Perspective. Charles C Thomas Publisher. 2009. p. 28. ISBN 9780398079956.
  91. ^ "Gujarat riot death toll revealed". BBC. 11 May 2005.
  92. ^ "Ex-BJP Minister among 32 convicted of Naroda-Patiya massacre". The Hindu. 29 August 2012. 30 August 2012 रोजी पाहिले.
  93. ^ "Naroda Patiya massacre: BJP MLA Maya Kodnani, Bajrang Dal leader Babu Bajrangi and 30 others convicted". CNN-IBN. 29 August 2012. Archived from the original on 31 August 2012.
  94. ^ "Godhra verdict: 31 convicted in Sabarmati Express burning case". The Times of India. Archived from the original on 4 January 2012. 2 February 2014 रोजी पाहिले.
  95. ^ Pasricha, Anjana. "Security Increased in Jammu City Following Attack on Hindu Temple". Archived from the original on 15 September 2008. 2016-01-11 रोजी पाहिले.
  96. ^ "5 ministers heckled at carnage site". The Telegraph. 18 August 2003.
  97. ^ "Direct hand of Aseemanand in Samjhauta blasts: NIA". hindustantimes.com/. Archived from the original on 15 December 2013.
  98. ^ "HM announces measures to enhance security" (Press release). Press Information Bureau (Government of India). 11 December 2008. 14 December 2008 रोजी पाहिले.
  99. ^ "Amarnath Terror Attack: Pilgrim Dies In Hospital, Number Of Deaths Now 8". NDTV.
  100. ^ "नागालँड हत्या: भारतीय सुरक्षा दलांनी नागरिकांना गोळ्या घातल्याने दंगल". The Guardian. 5 December 2021. 5 December 2021 रोजी पाहिले.
  101. ^ "३ महिने उलटले, मणिपूर संकट संपले नाही". ND TV. 3 August 2023. 3 July 2023 रोजी पाहिले.
  102. ^ "हिंदू आणि मुस्लिमांमधील जातीय संघर्षात ५ जण ठार झाल्यानंतर भारताचे उत्तर हरियाणा राज्य तणावपूर्ण आहे". Associated Press News. 2 August 2023. 3 August 2023 रोजी पाहिले.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=भारतातील_हत्याकांडांची_आणि_दंगलींची_यादी&oldid=2383895" पासून हुडकले