"गोरा कुंभार" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added

Inline

१४:२८, ५ जानेवारी २०१६ ची आवृत्ती

गोरा कुंभार (इ.स. १२६७ - १० एप्रिल १३१७) हे महाराष्ट्रातील वारकरी संप्रदायातील संत होते. ते नामदेव व ज्ञानेश्वरांचे समकालीन मानले जातात व तज्ज्ञांच्या मते शा.श. ११८९ (इ.स. १२६७) साली त्यांचा जन्म झाला असावा^[१].ते पेशाने कुंभार होते. संत गोरा कुंभार यांनी शेकडो अंभग लिहिले आहेत. गोरा कुंभार हे विठ्ठलाचे (पांडुरंग) मोठे भक्त होते.

त्यांनी चैत्र कृष्ण त्रयोदशी, शके १२३९ (१०एप्रिल १३१७) रोजी समाधी घेतली.

अधिक माहिती

गोरा कुंभार हे आध्यत्मिकदृष्ट्या संतपदाला पोहोचलेले होते, पंढरपूरच्या विठ्ठलाचे ते अनन्यसाधारण भक्त होते. गोराबा हे संत मंडळींमध्ये वयाने सर्वांहून वडील होते. त्यांना सर्व जण गोरोबाकाका म्हणत असत. त्यांचे गाव मराठवाड्यातील धाराशिव-उस्मानाबादजवळील तेर-ढोकी (या गावास सत्यपुरी किंवा तेरणा असेही म्हणतात) हे होय. गोरोबाकाका प्रापंचिक असूनही विरक्तच राहिले. त्यांचा पारमार्थिक अधिकार मोठा होता, पारमार्थिक क्षेत्रात त्यांचा शब्द प्रमाण मानला गेला.

श्री विठ्ठलाचे स्मरण सतत त्यांच्या मुखात असे. त्यांना नामस्मरणापुढे कशाचेच भान उरत नसे. त्यांच्या भक्तिरसात बुडून जाण्याबाबतची पुढील कथा सांगितली जाते.

एकदा त्यांची पत्‍नी पाणी आणावयास म्हणून बाहेर गेली होती. तिने त्यांना आपल्या तान्ह्या बाळावर लक्ष ठेवण्यास सांगितले होते. गोरोबाकाका उन्मनी अवस्थेत गाडगी, मडकी घडविण्यासाठी लागणारी माती तुडवून चिखल करीत होते. त्यांचे ते तान्हे लेकरू चिखल करताना पायाखाली तुडविले गेले, तरी त्यांना भान नव्हते. पत्‍नी पाणी घेऊन आल्यावर पाहते, तर तिचे मूल गतप्राण झालेले होते. तिने हंबरडा फोडल्यावर गोरोबाकाका शुद्धीवर आले. तोपर्यंत वेळ निघून गेली होती. गोरोबांना वाटले आपण काय करून बसलो. अतिशय मनस्वी पश्र्चातापात ते दग्ध झाले. पण काही काळानंतर विठ्ठलाच्या कृपेने त्यांचे मूल जिवंत झाले आणि त्यांच्या पत्‍नीस परत मिळाले. त्‍यानंतर त्यांची पत्‍नीही विठ्ठलभक्त झाली.

(या घटनेवर आपला विश्वास बसत नाही. पण गोरोबाकाकांचे कोणतेही अधिकृत लिखित चरित्र उपलब्ध नाही. २-३ प्रसंग मौखिक परंपरेतून चालत आले आहेत. या प्रसंगांवरून त्यांच्या अमर्याद भक्तीची व त्यांच्या आध्यात्मिक अधिकाराची कल्पना आपल्याला येते एवढेच.)

संत गोरोबांकडे तेर-ढोकी येथे निवृत्तीनाथ, संत ज्ञानेश्वर, सोपानदेव, मुक्ताबाई, संत नामदेव, चोखामेळा, विसोबा खेचर आदी संतांचा मेळा जमला होता. याच प्रसंगी संत ज्ञानेश्वरांच्या विनंतीवरून गोरोबाकाकांनी ‘कोणाचे मडके (डोके) किती पक्के’ अशी प्रत्येकाच्या डोक्यावर मारून परीक्षा घेतली होती, असाही प्रसंग सांगितला जातो.

संत गोरोबांची उपलब्ध काव्यरचना अत्यल्प आहे. त्यांची काही पदरचना [धुळे]] येथील समर्थ वाग्देवता मंदिर येथील बाडात सापडते. गोरोबा हे साक्षात्कारी संत होते.

निर्गुणाचे भेटी आलो सगुणासंगे। तव झालो प्रसंगी गुणातीत।। अशा त्यांच्या अभंगांत अद्वैत साक्षात्काराचीच अनुभूती केवळ प्रकट झालेली दिसते. ‘म्हणे गोरा कुंभार’ ही त्यांची नाममुद्रा होय.

संत ज्ञानेश्वरांनी प्रतिपादिलेला ज्ञानोत्तर भक्तीचा मार्ग संत गोरोबांनी स्वीकारलेला दिसतो. प्रपंच करत परमार्थ साधता येतो याचे सर्वोत्तम उदाहरण म्हणजे संत गोरोबाकाका होय. त्यांची समाधी तेर गावी आहे. हे गाव सध्याच्या उस्मानाबाद जिल्ह्यात असून लातूरपासूनही जवळ आहे.

संत गोरा कुंभार यांचे अभंग

संत गोरोबाकाकांचे सुमारे वीस अभंग सकलसंतगाथेत समाविष्ट केलेले आहेत.^[२]

१. अंतरीचे गुज बोलू ऐसे काही वण
२. एकमेकामाजी भाव एकविध
३. कवण स्तुति कवणिया वाचे
४. काया वाचा मन एकविथ करी
५. कासयासी बहू घालसी मळण
६. केशवाच्या भेटी लागलेसे पीस
७. कैसे बोलणे कैसे चालणे
८. जो आवडी निर्गुणाचा संग धरिला
९. जोहरियाचे पुढे ठेवियले रत्‍न
१०. देवा तुझा मी कुंभार
११. नामा ऐसे नाम तुझिया स्वरूपा
१२. निर्गुण रूपडे सगुणाचे बुंथी
१३. निर्गुणांचे भेटी आलो सगुणासंगे
१४. ब्रह्म मूर्तिमंत जगी अवतरले
१५. मुकिया साखर चाखाया दिधल
१६. रोहिदासा शिवराईसाठी
१७. वंदावे कवानासी निंदावे कवनासी
१८. श्ऱवणे नयन जिव्हा शुद्ध करी
१९. सरितेचा ओघ सागरी आटला
२०. स्थूळ होते ते सूक्ष्म पै जहाल

जीवनकार्यावरील ग्रंथ

विलास राजे यांनी लिहिलेला संत गोरा कुंभार यांच्या जीवनकार्यावर आधारित ग्रंथ, ’जीवनमुक्त’ हा २५-५-२०१३ रोजी, डॉ. रामकृष्णदास लहिवतकर यांच्या हस्ते चिंचवडमध्ये प्रकाशित झाला.

चित्रपट

’भगत गोरा कुंभार’ नावाचा हिंदीचित्रपट १९७८मध्ये निघाला होता. दिग्दर्शन दिनेश रावल यांनी केले होते.
संत गोरा कुंभार नावाचे मराठी नाटक होते. त्यात प्रसाद सावकार यांनी गोरोबांची भूमिका केली होती.

हेही पहा

तेर (पुरातत्त्वीय उत्खनन स्थळ)

संदर्भ आणि नोंदी

^ (इंग्रजी भाषेत) http://www.hindupedia.com/en/Saint_Gora_Kumbhar. १८ ऑगस्ट, २०१२ रोजी पाहिले. |अॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)
^ http://www.manase.org/maharashtra.php?mid=68&smid=23&pmid=2&id=367. १८ ऑगस्ट, २०१२ रोजी पाहिले. |अॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

बाह्य दुवे

[१]
[२]

[1] (इंग्रजी भाषेत) http://www.hindupedia.com/en/Saint_Gora_Kumbhar. १८ ऑगस्ट, २०१२ रोजी पाहिले. |अॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[2] ttp://www.manase.org/maharashtra.php?mid=68&smid=23&pmid=2&id=367. १८ ऑगस्ट, २०१२ रोजी पाहिले. |अॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[१]

[२]

@@ ओळ १: / ओळ १: @@
 [[चित्र:संत गोरा कुंभार यांचे समाधीमंदिर,तेर.jpeg|right|thumb|300px|संत गोरा कुंभार यांचे तेर येथील समाधी मंदिर]]
-'''गोरा कुंभार''' ([[इ.स. १२६७]] - १० एप्रिल १३१७) हे [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] [[वारकरी]] संप्रदायातील संत होते. ते [[नामदेव]] व [[ज्ञानेश्वर|ज्ञानेश्वरांचे]] समकालीन मानले जातात व तज्ज्ञांच्या मते [[शा.श. ११८९]] ([[इ.स. १२६७]]) साली त्यांचा जन्म झाला असावा<ref>{{cite web | दुवा= http://www.hindupedia.com/en/Saint_Gora_Kumbhar.| प्रकाशक=हिंदुपीडिया | भाषा=इंग्रजी | शीर्षक=संत गोरा कुंभार | ॲक्सेसदिनांक=१८ ऑगस्ट, २०१२}}</ref>.ते पेशाने [[कुंभार]] होते. संत गोरा कुंभार यांनी शेकडो अंभग लिहिले आहेत. गोरा कुंभार हे [[विठ्ठलाचे]] ([[पांडुरंग]]) मोठे भक्त होते.
+'''गोरा कुंभार''' ([[इ.स. १२६७]] - १० एप्रिल १३१७) हे [[महाराष्ट्र|महाराष्ट्रातील]] [[वारकरी]] संप्रदायातील संत होते. ते [[नामदेव]] व [[ज्ञानेश्वर|ज्ञानेश्वरांचे]] समकालीन मानले जातात व तज्ज्ञांच्या मते [[शा.श. ११८९]] ([[इ.स. १२६७]]) साली त्यांचा जन्म झाला असावा<ref>{{cite web | दुवा= http://www.hindupedia.com/en/Saint_Gora_Kumbhar.| प्रकाशक=हिंदुपीडिया | भाषा=इंग्रजी | शीर्षक=संत गोरा कुंभार | अॅक्सेसदिनांक=१८ ऑगस्ट, २०१२}}</ref>.ते पेशाने [[कुंभार]] होते. संत गोरा कुंभार यांनी शेकडो अंभग लिहिले आहेत. गोरा कुंभार हे [[विठ्ठलाचे]] ([[पांडुरंग]]) मोठे भक्त होते.
 त्यांनी चैत्र कृष्ण त्रयोदशी, शके १२३९ (१०एप्रिल १३१७) रोजी समाधी घेतली.
+==अधिक माहिती==
+गोरा कुंभार हे आध्यत्मिकदृष्ट्या संतपदाला पोहोचलेले होते, [[पंढरपूर]]च्या विठ्ठलाचे ते अनन्यसाधारण भक्त होते. गोराबा हे संत मंडळींमध्ये वयाने सर्वांहून वडील होते. त्यांना सर्व जण गोरोबाकाका म्हणत असत. त्यांचे गाव मराठवाड्यातील धाराशिव-उस्मानाबादजवळील तेर-ढोकी (या गावास सत्यपुरी किंवा तेरणा असेही म्हणतात) हे होय. गोरोबाकाका प्रापंचिक असूनही विरक्तच राहिले. त्यांचा पारमार्थिक अधिकार मोठा होता, पारमार्थिक क्षेत्रात त्यांचा शब्द प्रमाण मानला गेला.
+श्री विठ्ठलाचे स्मरण सतत त्यांच्या मुखात असे. त्यांना नामस्मरणापुढे कशाचेच भान उरत नसे. त्यांच्या भक्तिरसात बुडून जाण्याबाबतची पुढील कथा सांगितली जाते.
+एकदा त्यांची पत्‍नी पाणी आणावयास म्हणून बाहेर गेली होती. तिने त्यांना आपल्या तान्ह्या बाळावर लक्ष ठेवण्यास सांगितले होते. गोरोबाकाका उन्मनी अवस्थेत गाडगी, मडकी घडविण्यासाठी लागणारी माती तुडवून चिखल करीत होते. त्यांचे ते तान्हे लेकरू चिखल करताना पायाखाली तुडविले गेले, तरी त्यांना भान नव्हते. पत्‍नी पाणी घेऊन आल्यावर पाहते, तर तिचे मूल गतप्राण झालेले होते. तिने हंबरडा फोडल्यावर गोरोबाकाका शुद्धीवर आले. तोपर्यंत वेळ निघून गेली होती. गोरोबांना वाटले आपण काय करून बसलो. अतिशय मनस्वी पश्र्चातापात ते दग्ध झाले. पण काही काळानंतर विठ्ठलाच्या कृपेने त्यांचे मूल जिवंत झाले आणि त्यांच्या पत्‍नीस परत मिळाले. त्‍यानंतर त्यांची पत्‍नीही विठ्ठलभक्त झाली.
+(या घटनेवर आपला विश्वास बसत नाही. पण गोरोबाकाकांचे कोणतेही अधिकृत लिखित चरित्र उपलब्ध नाही. २-३ प्रसंग मौखिक परंपरेतून चालत आले आहेत. या प्रसंगांवरून त्यांच्या अमर्याद भक्तीची व त्यांच्या आध्यात्मिक अधिकाराची कल्पना आपल्याला येते एवढेच.)
+संत गोरोबांकडे तेर-ढोकी येथे [[निवृत्तीनाथ]], संत [[ज्ञानेश्वर]], [[सोपानदेव]], [[मुक्ताबाई]], संत [[नामदेव]], [[चोखामेळा]], [[विसोबा खेचर]] आदी संतांचा मेळा जमला होता. याच प्रसंगी संत ज्ञानेश्वरांच्या विनंतीवरून गोरोबाकाकांनी ‘कोणाचे मडके (डोके) किती पक्के’ अशी प्रत्येकाच्या डोक्यावर मारून परीक्षा घेतली होती, असाही प्रसंग सांगितला जातो.
+संत गोरोबांची उपलब्ध काव्यरचना अत्यल्प आहे.  त्यांची काही पदरचना [धुळे]] येथील समर्थ वाग्देवता मंदिर येथील बाडात सापडते. गोरोबा हे साक्षात्कारी संत होते.
+निर्गुणाचे भेटी आलो सगुणासंगे। तव झालो प्रसंगी गुणातीत।।
+अशा त्यांच्या अभंगांत अद्वैत साक्षात्काराचीच अनुभूती केवळ प्रकट झालेली दिसते. ‘म्हणे गोरा कुंभार’ ही त्यांची नाममुद्रा होय.
+संत ज्ञानेश्वरांनी प्रतिपादिलेला ज्ञानोत्तर भक्तीचा मार्ग संत गोरोबांनी स्वीकारलेला दिसतो. प्रपंच करत परमार्थ साधता येतो याचे सर्वोत्तम उदाहरण म्हणजे संत गोरोबाकाका होय. त्यांची समाधी तेर गावी आहे. हे गाव सध्याच्या [[उस्मानाबाद]] जिल्ह्यात असून [[लातूर]]पासूनही जवळ आहे.
 ==संत गोरा कुंभार यांचे अभंग==
 संत गोरोबाकाकांचे सुमारे वीस अभंग सकलसंतगाथेत समाविष्ट केलेले आहेत.<ref>{{cite web | दुवा=http://www.manase.org/maharashtra.php?mid=68&smid=23&pmid=2&id=367 | प्रकाशक=[[महाराष्ट्र नवनिर्माण सेना]] | भाषा=मराठी | शीर्षक=संत गोरोबा कुंभार | अॅक्सेसदिनांक=१८ ऑगस्ट, २०१२}}</ref>
-*१. जो आवडी निर्गुणाचा संग धरिला
-*२. अंतरीचे गुज बोलू ऐसे काही वण
+*१. अंतरीचे गुज बोलू ऐसे काही वण
-*३. एकमेकामाजी भाव एकविध
+*२. एकमेकामाजी भाव एकविध
+*३. कवण स्तुति कवणिया वाचे
-*४. सरितेचा ओघ सागरी आटला
+*४. काया वाचा मन एकविथ करी
-*५. वंदावे कवानासी निंदावे कवनासी
+*५. कासयासी बहू घालसी मळण
-*६. स्थूळ होते ते सूक्ष्म पै जहाले
+*६. केशवाच्या भेटी लागलेसे पीस
-*७. निर्गुण रूपडे सगुणाचे बुंथी
+*७. कैसे बोलणे कैसे चालणे
-*८. केशवाच्या भेटी लागलेसे पीस
+*८. जो आवडी निर्गुणाचा संग धरिला
-*९. मुकिया साखर चाखाया दिधली
+*९. जोहरियाचे पुढे ठेवियले रत्‍न
-*१०. कासयासी बहू घालसी मळण
+*१०. देवा तुझा मी कुंभार
-*११. काया वाचा मन एकविथ करी
+*११. नामा ऐसे नाम तुझिया स्वरूपा
-*१२. कवण स्तुति कवणिया वाचे
+*१२. निर्गुण रूपडे सगुणाचे बुंथी
-*१३. कैसे बोलणे कैसे चालणे
-*१४. निर्गुणांचे भेटी आलो सगुणासंगे
+*१३. निर्गुणांचे भेटी आलो सगुणासंगे
-*१५. ब्रह्म मूर्तिमंत जगी अवतरले
+*१४. ब्रह्म मूर्तिमंत जगी अवतरले
+*१५. मुकिया साखर चाखाया दिधल
-*१६. देवा तुझा मी कुंभार
+*१६. रोहिदासा शिवराईसाठी
-*१७. नामा ऐसे नाम तुझिया स्वरूपा
+*१७. वंदावे कवानासी निंदावे कवनासी
-*१८. श़वणे नयन जिव्हा शुद्ध करी
+*१८. श्ऱवणे नयन जिव्हा शुद्ध करी
-*१९. जोहरियाचे पुढे ठेवियले रत्‍न
+*१९. सरितेचा ओघ सागरी आटला
-*२०. रोहिदासा शिवराईसाठी
+*२०. स्थूळ होते ते सूक्ष्म पै जहाल
 ==जीवनकार्यावरील ग्रंथ==
 विलास राजे यांनी लिहिलेला संत गोरा कुंभार यांच्या जीवनकार्यावर आधारित ग्रंथ, ’जीवनमुक्त’ हा २५-५-२०१३ रोजी, डॉ. रामकृष्णदास लहिवतकर यांच्या हस्ते चिंचवडमध्ये प्रकाशित झाला.
+==चित्रपट==
+* ’भगत गोरा कुंभार’ नावाचा हिंदीचित्रपट १९७८मध्ये निघाला होता. दिग्दर्शन दिनेश रावल यांनी केले होते.
+* संत गोरा कुंभार नावाचे मराठी नाटक होते. त्यात [[प्रसाद सावकार]] यांनी गोरोबांची भूमिका केली होती.
 ==हेही पहा==

ब च सं वारकरी संप्रदाय
ग्रंथ	भगवद्गीता • भागवत पुराण • ज्ञानेश्वरी • तुकारामाची गाथा • एकनाथी भागवत • भावार्थ रामायण • अमृतानुभव
वारकरी संत	ज्ञानेश्वर • निवृत्तिनाथ • सोपानदेव • मुक्ताबाई • नामदेव • गोरा कुंभार • तुकाराम • एकनाथ • चोखामेळा • बंका •निळोबा •चैतन्य महाराज देगलूरकर

ब च सं हिंदू धर्मामधील पंथ आणि संप्रदाय
नाथ संप्रदाय	मच्छिंद्रनाथ • गोरखनाथ • गहिनीनाथ • जालिंदरनाथ • कानिफनाथ • भर्तरीनाथ • रेवणनाथ • नागनाथ • चरपटीनाथ • नवनाथ कथासार
वारकरी संत	निवृत्तिनाथ • ज्ञानेश्वर • सोपानदेव • मुक्ताबाई • नामदेव • गोरा कुंभार • केशवचैतन्य •तुकाराम • एकनाथ • चोखामेळा • संत बंका • निळोबा • पुंडलिक • सावता माळी • सोयराबाई चोखामेळा • कान्होपात्रा • संत बहिणाबाई • जनाबाई • चांगदेव • महिपती ताहराबादकर • गंगागिरीजी महाराज (सराला बेट) • नारायणगिरीजी महाराज (सराला बेट) •विष्णुबुवा जोग •बंकटस्वामी • भगवानबाबा • वामनभाऊ • भीमसिंह महाराज • रामगिरीजी महाराज (सराला बेट) • नामदेवशास्त्री सानप • दयानंद महाराज (शेलगाव) •
मराठी संत	साईबाबा • श्रीस्वामी समर्थ • गजानन महाराज • गाडगे महाराज • गगनगिरी महाराज • मोरया गोसावी • जंगली महाराज • तुकडोजी महाराज • दासगणू महाराज • अच्युत महाराज • चैतन्य महाराज देगलूरकर;
समर्थ संप्रदाय	समर्थ रामदास स्वामी • कल्याण स्वामी • केशव विष्णू बेलसरे • जगन्नाथ स्वामी • दिनकर स्वामी • दिवाकर स्वामी • भीम स्वामी • मसुरकर महाराज • मेरु स्वामी• रंगनाथ स्वामी • आचार्य गोपालदास • वासुदेव स्वामी • वेणाबाई • गोंदवलेकर महाराज • सखा कवी • गिरिधर स्वामी
लिंगायत संप्रदाय	रेणुकाचार्य • एकोरामाध्य शिवाचार्य • विश्वाराध्य शिवाचार्य • बसवेश्वर • पंडिताचार्य • अल्लमप्रभु• सिद्धरामेश्वर • उमापति शिवाचार्य • चन्नबसव • वागिश पंडिताराध्य शिवाचार्य • सिद्धेश्वर स्वामी • सिद्धारूढ स्वामी • शिवकुमार स्वामी • चंद्रशेखर शिवाचार्य • वीरसोमेश्वर शिवाचार्य
महानुभाव पंथ	गोविंद प्रभू • चक्रधरस्वामी • केशिराज बास • लीळाचरित्र (ग्रंथ)
तमिळ संत	तोंडैमंडल मुदलियार • नायनार • सेक्किळार • नंदनार• पेरियपुराण • आळवार • कुलसेकर आळ्वार् • आंडाळ• तिरुप्पाणाळ्वार् • तिरुमंगैयाळ्वार् • तिरुमळिसैयाळ्वार्• तोंडरडिप्पोडियाळ्वार् • तोंडैमंडल मुदलियार • नम्माळ्वार्• पुत्तदाळ्वार् • पेयरळ्वार् • पेरियाळ्वार• पोय्गैयाळ्वार् • मदुरकवि आळ्वार् • दिव्य प्रबंधम
दत्त संप्रदाय	श्रीपाद श्रीवल्लभ • श्रीनृसिंहसरस्वती • श्रीस्वामी समर्थ •श्री गगनगिरी महाराज • टेंबेस्वामी • पद्मनाभाचार्य स्वामी महाराज
आधुनिक संत	वामनराव पै • रामदेव • अनिरुद्ध बापू • दयानंद सरस्वती• भक्तराज महाराज • विमला ठकार • डॉ. कुर्तकोटी • श्री पाचलेगांवकर महाराज • स्वामी असीमानंद * स्वामी शुकदास महाराज • भाईनाथ महाराज कारखानीस; रामचंद्र दत्तात्रेय रानडे; रामचंद्र विष्णु गोडबोले