भारतामधील निवडणुका

Elecciones en India (es); eleiciones n'India (ast); eleccions a l'Índia (ca); Wahlen in Indien (de); toghcháin san India (ga); انتخابات در هند (fa); 印度选举 (zh); valg i Indien (da); بھارت دیاں عام چوناں (pnb); بھارتی انتخابات (ur); val i Indien (sv); בחירות בהודו (he); matdhan ka mahtwa (sa); भारत में चुनाव (hi); భారతదేశ ఎన్నికలు (te); ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਚੋਣਾਂ (pa); Elections in India (en-ca); volby v Indii (cs); இந்தியத் தேர்தல்கள் (ta); elezioni in India (it); ভারতে নির্বাচন (bn); élections en Inde (fr); भारतामधील निवडणुका (mr); eleições na Índia (pt); volitve v Indiji (sl); ഇന്ത്യയിലെ തിരഞ്ഞെടുപ്പുകൾ (ml); verkiezingen in India (nl); выборы в Индии (ru); ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಚುನಾವಣೆಗಳು (kn); भारतमा निर्वाचन (ne); elections in India (en); インドの選挙 (ja); Εκλογές στην Ινδία (el); Elections in India (en-gb) politične volitve za javne funkcije v Indiji (sl); ভারতে সরকারি কার্যালয়ের জন্য রাজনৈতিক নির্বাচন (bn); organisation électorale en Inde (fr); politiska val för offentliga ämbeten i Indien (sv); भारत में लोकतांत्रिक चुनाव (hi); భారతదేశ రాజకీయ ఎన్నికలు నిర్వహించే విధానం (te); ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਲਈ ਸਿਆਸੀ ਚੋਣਾਂ (pa); political elections for public offices in India (en); political elections for public offices in India (en) indijske volitve (sl); ఎన్నికల వ్యవస్థ (te); ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ, ਭਾਰਤੀ ਚੋਣਾਂ (pa); India elections, Indian elections, elections of India (en); 印度選舉 (zh)

भारतामधील निवडणुका 

political elections for public offices in India
माध्यमे अपभारण करा
विकिपीडिया
प्रकार	aspect in a geographic region
उपवर्ग	निवडणूक
चा आयाम	निवडणूक
स्थान	भारत
भाग	legislative assembly election in India
अधिकार नियंत्रण  Q3123403 BabelNet ID: 00643014n
रिसोनेंटेर पेटस्केन सखोलीया ओपनस्ट्रीट मॅप शोधक साधन चित्रित शोध

भारत ही जगातील सर्वात मोठी लोकशाही आहे.ह्या देशात संसदीय प्रणाली आहे जी भारताच्या संविधानाने परिभाषित केली आहे. ह्यात केंद्र सरकार आणि राज्य सरकारमध्ये शक्ती वितरीत केली आहे.

भारताचे राष्ट्रपती हे देशाचे औपचारिक प्रमुख आहेत. तथापि, भारताचे पंतप्रधान, जे लोकसभेच्या राष्ट्रीय निवडणुकीत बहुमत असलेल्या पक्षाचे किंवा राजकीय आघाडीचे नेता आहे. पंतप्रधान हे भारत सरकारच्या कार्यकारी शाखेचे नेते आहेत. पंतप्रधान हे राष्ट्रपतींचे मुख्य सल्लागार आणि केंद्रीय मंत्री परिषदेचे प्रमुख आहेत.

भारत प्रादेशिकरित्या राज्यांमध्ये (आणि केंद्रशासित प्रदेश) विभागलेला आहे आणि प्रत्येक राज्याचे एक राज्यपाल आहे जे राज्याचे प्रमुख आहे. परंतु कार्यकारी अधिकार मुख्यमंत्र्यांकडे आहे जे प्रादेशिक बहुमत मिळविलेल्या पक्षाचे किंवा राजकीय आघाडीचे नेता आहे.

निवडणूक प्रशासन

निवडणूक आयोग ही भारताची संघराज्य संस्था आहे जी राज्यघटनेच्या तरतुदींनुसार अंमलात आणली गेली आहे. ही भारतातील सर्व निवडणूक प्रक्रियांवर देखरेख आणि प्रशासन करण्यासाठी जबाबदार आहे. कोणत्याही पक्षपात न करता निवडणूका मुक्त आणि निष्पक्ष आहेत याची खात्री करण्यासाठी ही संस्था जबाबदार आहे.

निवडणूकांचे प्रकार

भारतीय प्रजासत्ताकमधील निवडणुकांमध्ये खालील निवडणुकांचा समावेश होतो:

• भारताचे राष्ट्रपती
• भारताचे उपराष्ट्रपती
• राज्यसभा (वरचे सभागृह) आणि लोकसभा (कनिष्ठ सभागृह) मधील संसद सदस्य
• राज्य विधान परिषद सदस्य
• राज्य विधानसभेचे सदस्य (तीन केंद्रशासित प्रदेशांच्या विधानसभांचा समावेश आहे - जम्मू आणि काश्मीर, दिल्ली आणि पुडुचेरी )
• स्थानिक स्वराज्य संस्थांचे सदस्य (महानगरपालिका आणि पंचायती ),

जेव्हा एखाद्या विशिष्ट घटकातील जागाधारकाचा मृत्यू होतो, किंवा राजीनामा दिला जातो किंवा अपात्र ठरवला जातो तेव्हा पोटनिवडणूक घेतली जाते.

संसदीय सार्वत्रिक निवडणूका (लोकसभा)

लोकसभा (हाऊस ऑफ द पीपल) किंवा भारताच्या संसदेच्या कनिष्ठ सभागृहाचे सदस्य भारतातील सर्व प्रौढ (१८+ वय वर्षे) नागरिकांच्या मतदानाद्वारे निवडले जातात. नागरिकांच्या संबंधित मतदारसंघात उभे असलेल्या उमेदवारांच्या गटातून ही निवडणूक होते. प्रत्येक पात्र नागरिक त्यांच्या मतदारसंघातच मतदान करू शकतो. लोकसभा निवडणूकीत जिंकलेल्या उमेदवारांना 'संसद सदस्य' किंवा खासदार म्हणले जाते आणि पाच वर्षे किंवा मंत्रिपरिषदेच्या सल्ल्यानुसार राष्ट्रपतींनी सभा विसर्जित करेपर्यंत त्यांची जागा ठेवली जाते. नवीन कायदे तयार करणे, भारतातील सर्व नागरिकांना प्रभावित करणारे, विद्यमान कायदे काढून टाकणे किंवा सुधारणे या विषयांवर सभागृहाची बैठक नवी दिल्लीतील संसद भवनाच्या लोकसभा चेंबर्समध्ये होते. लोकसभेच्या ५४३ सदस्य निवडण्यासाठी ५ वर्षांतून एकदा निवडणूका होतात.

लोकसभा निवडणूकीचा इतिहास

लोकसभा निवडणूका
लोकसभा (निवडणूक)	एकूण जागा	पहिला				दुसरा				तिसरा
		पक्ष		जागा	मतांची टक्केवारी	पक्ष		जागा	मतांची टक्केवारी	पक्ष		जागा	मतांची टक्केवारी
१ ली (१९५१-५२)	४८९	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		३६४	४४.९९%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष		१६	३.२९%	समाजवादी पक्ष		१२	१०.५९%
२ री (१९५७)	४९४	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		३७१	४७.७८%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष		२७	८.९२%	प्रजा सोशलिस्ट पार्टी		१९	१०.४१%
३ री (१९६२)	४९४	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		३६१	४४.७२%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष		२९	९.९४%	स्वतंत्र पक्ष		१८	७.८९%
४ थी (१९६७)	५२०	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		२८३	४०.७८%	स्वतंत्र पक्ष		४४	८.६७%	भारतीय जनसंघ		३५	९.३१%
५ वी (१९७१)	५१८	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		३५२	४३.६८%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		२५	५.१२%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष		२३	४.७३%
६ वी (१९७७)	५४२	जनता पक्ष		२९५	४१.३२%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		१५४	३४.५२%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		२२	४.२९%
७ वी (१९८०)	५२९	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस (इंदिरा)		३५३	४२.६९%	जनता पक्ष (धर्मनिरपेक्ष)		४१	९.३९%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		३७	६.२४%
८ वी (१९८४)	५४१	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		४१४	४८.१२%	तेलुगू देशम पक्ष		३०	४.०६%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		२२	५.७२%
९ वी (१९८९)	५२९	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		१९७	३९.५३%	जनता दल		१४३	१७.७९%	भारतीय जनता पक्ष		८५	११.३६%
१० वी (१९९१)	५३४	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		२४४	३६.४०%	भारतीय जनता पक्ष		१२०	२०.०७%	जनता दल		५९	११.७३%
११ वी (१९९६)	५४३	भारतीय जनता पक्ष		१६१	२०.२९%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		१४०	२८.८०%	जनता दल		४६	८.०८%
१२ वी (१९९८)	५४३	भारतीय जनता पक्ष		१८२	२५.५९%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		१४१	२५.८२%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		३२	५.१६%
१३ वी (१९९९)	५४३	भारतीय जनता पक्ष		१८२	२३.७५%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		११४	२८.३०%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		३३	५.४०%
१४ वी (२००४)	५४३	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		१४५	२६.५३%	भारतीय जनता पक्ष		१३८	२२.१६%	भारतीय कम्युनिस्ट पक्ष (मार्क्सवादी)		४३	५.६६%
१५ वी (२००९)	५४३	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		२०६	२८.५५%	भारतीय जनता पक्ष		११६	१८.८०%	समाजवादी पक्ष		२३	३.२३%
१६ वी (२०१४)	५४३	भारतीय जनता पक्ष		२८२	३१.३४%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		४४	१९.५२%	अखिल भारतीय अण्णा द्रविड मुन्नेत्र कळघम		३७	३.३१%
१७ वी (२०१९)	५४३	भारतीय जनता पक्ष		३०३	३७.७०%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		५२	१९.६७%	द्रविड मुन्नेत्र कळघम		२४	२.३६%
१८ वी (२०२४)	५४३	भारतीय जनता पक्ष		२४०	३६.५६%	भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस		९९	२१.१९%	समाजवादी पक्ष		३७	४.५८%

राज्य विधानसभा निवडणूका

राज्य विधानसभेचे सदस्य, त्यांच्या संबंधित मतदारसंघात उभे असलेल्या उमेदवारांच्या गटातून थेट मतदानाद्वारे निवडले जातात. भारतातील प्रत्येक प्रौढ नागरिक त्यांच्या मतदारसंघातच मतदान करू शकतो. राज्य विधानसभेच्या निवडणुका जिंकणाऱ्या उमेदवारांना 'मेंबर ऑफ लेजिस्लेटिव्ह असेंब्ली' (एमएलए) किंवा आमदार म्हणले जाते.

राज्यांच्या विधानसभा निवडणूका

राज्य / केंद्रशासित प्रदेश	१९५० चे दशक	१९६० चे दशक	१९७० चे दशक	१९८० चे दशक	१९९० चे दशक	२००० चे दशक	२०१० चे दशक	२०२० चे दशक
आंध्र प्रदेशमधील निवडणुका	१९५५ १९५७	१९६२ १९६७	१९७२ १९७८	१९८३ १९८५ १९८९	१९९४ १९९९	२००४ २००९	२०१४ २०१९	२०२४
अरुणाचल प्रदेशमधील निवडणुका	–	–	१९७८	१९८० १९८४	१९९० १९९५ १९९९	२००४ २००९	२०१४ २०१९	२०२४
आसाममधील निवडणुका	१९५२ १९५७	१९६२ १९६७	१९७२ १९७८	१९८३ १९८५	१९९१ १९९६	२००१ २००६	२०११ २०१६	२०२१
BR	1952 1957	1962 1967 1969	1972 1977	1980 1985	1990 1995	2000 2005 (Feb) 2005 (Oct)	2010 2015	2020 2025
CG	State didn't exist. Was part of MP. (Established in 2000)					2003 2008	2013 2018	2023
DL	1952	–	–	–	1993 1998	2003 2008	2013 2015	2020 2025
GA	–	1963 1967	1972 1977	1980 1984 1989	1994 1999	2002 2007	2012 2017	2022
GJ	–	1962 1967	1972 1975	1980 1985	1990 1995 1998	2002 2007	2012 2017	2022
HR	–	1967 1968	1972 1977	1982 1987	1991 1996	2000 2005 2009	2014 2019	2024
HP	1952	1967	1972 1977	1985	1990 1993 1998	2003 2007	2012 2017	2022
JK	1951 1957	1962 1967	1972 1977	1983 1987	1996	2002 2008	2014	2024 (expected)
JH	State didn't exist. Was part of Bihar. (Established in 2000)					2005 2009	2014 2019	2024
KA	Mysore 1952 Mysore 1957	Mysore 1962 Mysore 1967	Mysore 1972 1978	1983 1985 1989	1994 1999	2004 2008	2013 2018	2023
KL	1952 Thiru-Kochi 1954 Thiru-Kochi 1957	1960 1965 1967	1970 1977	1980 1982 1987	1991 1996	2001 2006	2011 2016	2021
मध्य प्रदेशमधील निवडणूका	Bhopal 1952 MB 1952 MP 1952 VP 1952 1957	1967	1972 1977	1980 1985	1990 1993 1998	2003 2008	२०१३ २०१८	२०२३
महाराष्ट्रामधील निवडणूका	–	१९६२ १९६७	१९७२ १९७८	१९८० १९८५	१९९० १९९५ १९९९	२००४ २००९	२०१४ २०१९	२०२४
MN	–	1967	1972 1974	1980 1984	1990 1995	2000 2002 2007	2012 2017	2022
ML	–	–	1972 1978	1983 1988	1993 1998	2003 2008	2013 2018	2023
MZ	–	–	1972 1978 1979	1984 1987 1989	1993 1998	2003 2008	2013 2018	2023
NL	–	1964 1969	1974 1977	1982 1987 1989	1993 1998	2003 2008	2013 2018	2023
OR	1952 1957	1961 1967	1971 1974 1977	1980 1985	1990 1995	2000 2004 2009	2014 2019	2024
PB	1952 1957	1962 1967 1969	1972 1977	1980 1985	1992 1997	2002 2007	2012 २०१७	२०२२
PY	–	1964 1969	1974 1977	1980 1985	1990 1991 1996	2001 2006	2011 2016	2021
RJ	1952 1957	1962 1967	1972 1977	1980 1985	1990 1993 1998	2003 2008 2013	2018	2023
SK	–	–	1979	1985 1989	1994 1999	2004 2009	2014 2019	2024
TN	MS 1952 MS 1957	MS 1962 MS 1967	1971 1977	1980 1984 1989	1991 1996	2001 2006	२०११ २०१६	२०२१
तेलंगणामधील निवडणूका	१९५२ (हैद्रबाद)	राज्य स्थापना २०१४ साली झाली.					२०१४ २०१८	२०२३
त्रिपुरामधील निवडणूका	–	१९६७	१९७२ १९७७	१९८३ १९८८	१९९३ १९९८	२००३ २००८	२०१३ २०१८	२०२३
उत्तर प्रदेशमधील निवडणूका	१९५१ १९५२ १९५७	१९६२ १९६७ १९६९	१९७४ १९७७	१९८० १९८५ १९८९	१९९१ १९९३ १९९६	२००२ २००७	२०१२ २०१७	२०२२
उत्तराखंडमधील निवडणूका	राज्य स्थापना २००० साली झाली.					२००२ २००७	२०१२ २०१७	२०२२
पश्चिम बंगालमधील निवडणूका	१९५२ १९५७	१९६२ १९६७ १९६९	१९७१ १९७२ १९७७	१९८२ १९८७	१९९१ १९९६	२००१ २००६	२०११ २०१६	२०२१

राज्यसभा निवडणूका

राज्यसभा, हे भारताच्या संसदेचे वरचे सभागृह आहे. ह्याचे उमेदवार थेट नागरिकांद्वारे निवडले जात नाहीत, परंतु विधानसभेच्या सदस्यांद्वारे निवडले जातात. १२ सदस्य हे भारताचे राष्ट्रपती नामनिर्देशित करू शकतात जे कला, साहित्य, विज्ञान आणि सामाजिक सेवांमधील योगदानासाठी उल्लेखनीय आहे. राज्यसभेतील संसद सदस्यांना सहा वर्षांचा कार्यकाळ मिळतो. दर दोन वर्षांनी एक तृतीयांश सदस्य निवडले जातात. एखादे विधेयक कायदा होण्यापूर्वी राज्यसभा द्वितीय-स्तरीय पुनरावलोकन संस्था म्हणून काम करते.

निवडणूक प्रक्रिया

८० वरील ज्येष्ठ नागरिक भोपाळमध्ये घरून मतदान करत आहेत.

भारतीय निवडणुकांमध्ये वापरली जाणारी शाई

मतदान यंत्र

उमेदवारांनी त्यांचे उमेदवारी अर्ज निवडणूक आयोगाकडे दाखल करणे आवश्यक आहे. त्यानंतर उमेदवारांची यादी प्रसिद्ध केली जाते. कोणत्याही पक्षाला प्रचारासाठी सरकारी संसाधने वापरण्याची परवानगी नाही. सरकार निवडणुकीच्या काळात प्रकल्प सुरू करू शकत नाही. मतदानाच्या दोन दिवस आधी संध्याकाळी ६.०० वाजता प्रचार संपतो.

सकाळी ७.०० ते सायंकाळी ६.०० या वेळेत मतदान असते. (काही प्रदेशांसाठी, ही वेळ वेगळी असू शकते.) प्रत्येक जिल्ह्याचे जिल्हाधिकारी मतदानाची जबाबदारी घेतात. मतदान केंद्रांवर मतदान अधिकारी म्हणून सरकारी कर्मचारी कार्यरत आहेत. निवडणुकीतील फसवणूक रोखण्यासाठी मतपेटीऐवजी इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशिन्सचा (ईव्हीएम) वापर केला जात आहे. नागरिकांनी मत दिल्यानंतर त्याच्या डाव्या हाताच्या तर्जनीला शाईने चिन्हांकित केले जाते. ही प्रथा १९६२ मध्ये सुरू करण्यात आली.

भारतात वापरल्या जाणाऱ्या मतदान केंद्रासाठी गोपनीयता राखण्याची विभाजक.

घरबसल्या मतदान

भारताच्या निवडणूक आयोगाने ८० वर्षे आणि त्याहून अधिक वयाच्या व्यक्तींना आणि शारीरिक समस्या असलेल्यांना मतपत्रिका वापरून घरी मतदान करण्याची परवानगी दिली आहे. या सुविधेचा लाभ घेण्यासाठी, पात्र व्यक्तींनी नियुक्त केलेल्या बूथ-स्तरीय अधिकाऱ्याकडे निवडणुकीच्या तारखेच्या किमान १० दिवस अगोदर नोंदणी करणे आवश्यक आहे.