औरंगाबाद लेणी

विकिपीडियातील इतिहासविषयक लेखात पाळावयाचे लेखनसंकेत

औरंगाबाद लेणी
औरंगाबाद लेणी
नाव	औरंगाबाद लेणी
उंची
प्रकार	लेणी
चढाईची श्रेणी
ठिकाण	औरंगाबाद, महाराष्ट्र
जवळचे गाव
डोंगररांग
सध्याची अवस्था
स्थापना	{{{स्थापना}}}

औरंगाबाद लेणी ही औरंगाबाद शहरातील बीबी का मकबरापासून उत्तरेला सुमारे दोन किलोमीटर अंतरावर आहे. ही एक बौद्ध लेणी असून डोंगरात खोदलेली आहे. ही बौद्ध लेणी असल्याचा पहिला संदर्भ कान्हेरीच्या विशाल चैत्यात सापडतो. इ.स.चे ६ वे शतक ते इ.स.चे ७ वे शतक यादरम्यान ही लेणी निर्माण करण्यात आली आहे. यात लेण्यांची समकालीन संख्या १२ इतकी आहे.

तुलनेने मृदू अशा बेसॉल्ट खडकात ही लेणी खोदलेली आहे आणि त्याच्या स्थानावरून ही सर्व १२ लेणी मुख्यत्वे तीन गटांत विभागलेल्या आहेत. औरंगाबाद परिसरात असलेल्या अजिंठा आणि वेरूळ येथील लेण्यांशी या लेणीचा संबंध लावला जातो. अजिंठ्याची लेणी आणि वेरूळची लेणी जागतिक वारसा स्थाने म्हणून घोषित झाली आहेत.

यातील लेणे क्रमांक ३ हे अजिंठ्याच्या महायान लेण्यांच्या शैलीतील आहे. लेणे क्रमांक ७ हे मात्र वेरूळच्या रामेश्वर लेण्याशी (लेणे क्रमांक २४) मिळतेजुळते आहे. त्यात पुढे व्हरांडा असून मागील भिंतीत गर्भगृह आहे. गर्भगृहाच्या सभोवती प्रदक्षिणापथ असून त्याच्या भिंतीत भिक्खूंच्या खोल्या आहेत. बुद्ध लेणी या भारताच्या इतिहासातील महत्वाच्या घटना दर्शवितात.

प्राथमिक माहिती

औरंगाबाद लेणी सहाव्या आणि आठव्या शतकाचा विचार करता औरंगाबाद शहराच्या मध्यभागापासून नऊ किमी तर सद्याच्या डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ आणि बीबी का मकबरा परिसर पासून काही किलोमीटर अंतरावर आहे. अजिंठा लेणी युनेस्को जागतिक वारसा स्मारके द्वारे संरक्षित करण्यात आले आहे. त्याच्या शिल्पे अजिंठा आणि वेरूळ लेणीच्या तुलनेत ही लेणी खूपच लहान, अधिक जीर्ण आणि कमी भेट दिलेली आहे. २० व्या शतकात, काही विद्वानांच्या मते ही लेणी अजिंठा आणि वेरूळ लेणीचा दुवा होय. म्हणून ही लेणी बघायला सुरुवात केली असता असे लक्षात येते की, "वेळ आणि स्थळ आणि काळ यात वसलेले संवेदनशील जीवन होय”. हे भारतीय पुरातत्त्व खात्याअंतर्गत संरक्षित स्मारक आहे.

लेणे क्रमांक १ आणि ३

औरंगाबाद लेणीतील लेणे क्र.१ आणि क्र. ३ आणि अजिंठ्याची शेवटचे लेणे यात साम्य आहे. म्हणूनच याला अजिंठा वेरूळ लेणीचा दुवा म्हणतात. इतिहासकार आणि अभ्यासकांच्या मते तिसरी लेणी ही पहिल्या लेणीच्या आधीची असावी. कारण तिसऱ्या लेणीतील जाळीचे नक्षीचे काम व्यवस्थित आणि संघटित आणि सुशोभित दिसते केले आहे. यातील भौमितिक रचना बिनचूकपणा सर्वोच्च आहे.

छायाचित्रे

• 
  औरंगाबाद लेणी दुरून दृश्य
• 
  स्तूप
• 
  नृत्य करणाऱ्या देवता
• 
  मातृ मूर्ती वज्रयान बुद्ध
• 
  ध्यानस्थ बुद्ध
• 
  औरंगाबाद लेणी दृश्य

हे सुद्धा पहा

• वेरूळ लेणी
• अजिंठा लेणी
• अजिंठा-वेरुळची लेणी

बाह्य दुवे

विकिमीडिया कॉमन्सवर

औरंगाबाद लेणी

संबंधित संचिका आहेत