"स्पेन" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

	स्पेन ; Reino de España; (रेइनो दे एस्पान्या ); स्पेनचे राजतंत्र
[[राष्ट्रध्वज; बांदेरा दे एस्पान्या; (Bandera de España)\|ध्वज]]	[[राष्ट्रचिन्ह; एस्कुदो दे एस्पान्या; (Escudo de España)\|चिन्ह]]
	ब्रीद वाक्य: Plus Ultra(लॅटिन) ; अजुनी पुढे
	राष्ट्रगीत: मार्चा रेआल (शाही कूच) (फक्त संगीत, शब्द नाहीत)
	स्पेनचे स्थानस्पेनचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी; (व सर्वात मोठे शहर)	माद्रिद
अधिकृत भाषा	स्पॅनिश (कास्तेयानो))
इतर प्रमुख भाषा	गॅलिशियन, बास्क, कातालान
- राष्ट्रप्रमुख	हुआन कार्लोस पहिला (राजा)
- पंतप्रधान	होजे लुइस रोद्रिगेझ झापातेरो
महत्त्वपूर्ण घटना
क्षेत्रफळ
- एकूण	५,०४,७८२ किमी२ (५०वा क्रमांक)
- पाणी (%)	१.०४
लोकसंख्या
-एकूण	४,५२,००,७३७ (२००७चा अंदाज) (२९वा क्रमांक)
- गणती	{{{लोकसंख्या_गणना}}} {{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}
- घनता	८७.८/किमी²
	वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
- एकूण	१,३५१ अब्ज अमेरिकन डॉलर (११वा क्रमांक)
- वार्षिक दरडोई उत्पन्न	२६, ३२० अमेरिकन डॉलर (२५वा क्रमांक)
राष्ट्रीय चलन	युरो(१९९९ पासून); स्पॅनिश पेसेटा(१९९९ पर्यंत)
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग	CET (यूटीसी+१)
आय.एस.ओ. ३१६६-१	ES
आंतरजाल प्रत्यय	.es, .cat, .eu
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक	+३४
	राष्ट्र_नकाशा

इतिहास न्याहाळा

← मागील फरक पुढील फरक →

Content deleted Content added

दृश्यविकिमजकूर

Inline

२२:२९, ४ नोव्हेंबर २००८ ची आवृत्ती

स्पेन (स्पॅनिश:(España)एस्पान्या) (IPA|es'paɲa), अधिकृत नाव स्पेनचे राजतंत्र (स्पॅनिश:Reino de España रेइनो दे एस्पान्या) हा दक्षिण युरोपामध्ये वसलेला देश आहे.^{[टीप ५]} स्पेनच्या अखत्यारित भूमध्य समुद्रातील बालेआरिक व कॅनेरी बेटे आणि अटलांटिक समुद्रातील काही बेटे तसेच उत्तर आफ्रिकेतील काही भूभाग आहे. स्पेनच्या उत्तरेस बिस्के, दक्षिणेस व पूर्वेस भूमध्य समुद्र आणि पश्चिमेस अटलांटिक महासागर असून ह्या देशाच्या सीमा पश्चिमेस पोर्तुगाल, पूर्वेस फ्रान्स व आंदोरा आणि दक्षिणेस मोरोक्को व जिब्राल्टर यांना लागून आहेत. फ्रान्सनंतर स्पेन हा पश्चिम युरोपमधला दुसरा मोठा व इबेरियन द्वीपकल्पातील तीन देशांपैकी सर्वात मोठा देश आहे.

स्पेनमध्ये अध्यक्षीय लोकशाही असून हा देश युरोपीय महासंघाचा १९८६ पासून सभासद आहे. हा देश विकसित असून स्पॅनिश अर्थव्यवस्था जगात आठव्या आणि युरोपीय महासंघात पाचव्या क्रमांकावर आहे.

स्पेन हा लेख अपूर्ण आहे आणि पूर्ण करण्यास आपण हातभार लावू शकता. हा लेख संपादित करण्यासाठी येथे टिचकी द्या.
'विकिपीडिया' मध्ये अपूर्ण लेख संपादित करण्यासाठी मदतीचा लेख येथे उपलब्ध आहे.

हा लेख किंवा विभाग सध्या विस्तारला / बदलला / भाषांतरीत केला जात असण्याची शक्यता आहे.
तरीही, आपण या प्रक्रियेस संपादन करून हातभार लावावा अशी या लेखावर काम करित असलेल्या सदस्यांची इच्छा आहे. जर आपणास हा संदेश कोणी लिहिला आहे हे जाणून घ्यायचे असल्यास कृपया या पानाचा इतिहास पहा.

हा लेख 15 वर्षां पूर्वी सदस्य:Andharikar (चर्चा | योगदान) द्वारे अखेरचा संपादित केल्या गेला होता.(अद्यतन करा) कृपया, हा साचा संपादने झाल्यानंतर काढून टाकणे होत असेल तरच लावावा, अन्यथा लावू नये. जर हे लेख संपादन-अवस्थेत नसेल तर हा संदेश काढून टाकावा ही विनंती.

इतिहास

मुख्य पान: स्पेनचा इतिहास

स्पेनचा इतिहास खूप प्राचीन आहे. रोमन साम्राज्यात स्पेनची भरभराट झाली आणि हा देश रोमन साम्राज्यातील महत्वाच्या प्रांतांपैकी एक म्हणून उदयास आला. मध्ययुगाच्या सुरुवातीच्या काळात स्पेन जर्मेनिक अंमलाखाली आला. पुढे अरबांच्या आक्रमणानंतर जवळजवळ संपूर्ण स्पेन अरब साम्राज्याचा भाग होऊन मुस्लिम अंमलाखाली आला. उत्तरेकडील ख्रिश्चन राज्यांनी प्रदीर्घ लढा देऊन हळूहळू मुस्लिम अंमलाचे उच्चाटन केले आणि १४९२ पर्यंत हा प्रदेश अरब साम्राज्यातून पूर्णपणे मुक्त केला. त्याचवर्षी ख्रिस्तोफर कोलंबसने अमेरिका खंडाचा शोध लावला आणि स्पेनच्या जागतिक साम्राज्याची सुरूवात झाली. सोळाव्या शतकापर्यंत स्पेन हे युरोपातील सर्वात शक्तिशाली राज्य म्हणून प्रस्थापित झाले आणि हा दबदबा सतराव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत कायम राहीला. मात्र सततच्या युद्धांमुळे आणि इतर अंतर्गत प्रश्नांमुळे साम्राज्याचे विघटन झाले. विसाव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत स्पेनमध्ये हुकुमशाही प्रस्थापित झाली आणि देशाला आर्थिक व राजकीय स्थैर्य प्राप्त झाले. १९८६ मध्ये युरोपीय महासंघात सामील झाल्यापासून स्पेनने आर्थिक व सांस्कृतिक नवनिर्मितीचा काळ अनुभवला आहे.

नावाची व्युत्पत्ती

स्पेनचे खरे नाव एस्पान्या असून स्पेन हा त्याचा इंग्लिश उच्चार आहे. रोमन काळात हा प्रदेश इस्पानिया म्हणून ओळखला जात होता व या नावावरून एस्पान्या हे नाव पडले. ग्रीक या प्रदेशास इबेरिया (इबेर (एब्रो) नदीचा प्रदेश) म्हणून ओळखत होते. इस्पानिया या नावाचा पहिला उल्लेख ई.स.पूर्व २०० व्या शतकात केला गेल्याचे आढळते. पाचवा एनो नावाच्या कवीने प्रथम हा शब्द वापरला. इस्पानिया हा लॅटिन शब्द आहे, मात्र या शब्दाचा उगम कसा झाला याबाबत मतभेद आहेत कारण लॅटिन भाषेत याचे संदर्भ मिळत नाहीत. (संदर्भ)

प्रागैतिहासिक आणि रोमनपूर्व काळ

मुख्य पान: प्रागैतिहासिक स्पेन

सुमारे ३५,००० वर्षांपूर्वी आधुनिक मानवाने क्रो-मॅग्नन मानवाच्या रुपात इबेरियन द्वीपकल्पावर पहिल्यांदा पाऊल ठेवले. आधुनिक मानवाच्या सुरूवातीच्या वसाहती पिरेनिस पर्वतांमध्ये होत्या. उत्तर स्पेनमध्ये कान्ताब्रिया संघातील आल्तामिरा गुहा अशा वसाहतींपैकी आहे. ही गुहा आपल्या भित्तिचित्रांसाठी प्रसिद्ध आहे. या भित्तिचित्रांची निर्मिती सुमारे १५,००० वर्षांपूर्वी केली गेली असावी असा अंदाज आहे. आधुनिक मानवाच्या आगमनापूर्वी १२ लाख वर्षे या प्रदेशात निअँडरथल मानवाची वस्ती असल्याचे पुरावे आतापुएर्सा येथील उत्खननात मिळाले आहेत..^[३]

इबेरियन आणि केल्ट ह्या रोमनपूर्व काळात स्पेनमधील मुख्य जमाती होत्या. इबेरियन लोक दक्षिणेस भूमध्य समुद्राच्या किनारी प्रदेशात व केल्ट उत्तरेस अटलांटिक समुद्राच्या किनारी प्रदेशात रहात होते. द्वीपकल्पाच्या मध्यभागात या दोन्ही जमातींच्या मिश्र वस्त्या होत्या ज्या केल्टायबेरियन म्हणून ओळखल्या जातात. स्पेनमधल्या अनेक शहरांची नावे या जमातींच्या मूळ वसाहतींच्या नावांवरून अस्तित्वात आली आहेत. उदा.- एल्चे (मूळ लिसि), लेरिदा (मूळ लेर्दा). स्पेनमधल्या सर्वात लांब नदीला एब्रो हे नावदेखील इबेरियन लोकांमुळे पडले. ह्या दोन मुख्या जमाती वगळता इतर वंशिक समूहांच्या वस्त्या सध्याच्या आंसालुसिया संघातील मैदानी प्रदेशात होत्या.

ख्रिस्तपूर्व ५०० ते ३०० दरम्यान ग्रीक आणि फिनिशियन व्यापार्‍यांनी आपल्या वखारी आणि व्यापारी वसाहती भूमध्य समुद्राच्या किनारी प्रदेशात उभारल्या. पुढे यांपैकी काही वसाहतींचा विकास होऊन आजची स्पॅनिश शहरे उदयास आली. मालागा, आम्पुरियास, आलिसान्ते ही त्यांपैकी काही शहरे आहेत. उत्तर आफ्रिकेतील फिनिशियन वसाहतींमधून उदयास आलेल्या कार्थेज साम्राज्याने पुढे संपूर्ण इबेरियन द्वीपकल्पावर ताबा मिळवला आणि या प्रदेशास नवीन कार्थेज (कार्तागो नोवा) असे नाव दिले. सध्याच्या कार्ताहेना या शहराचे नाव मूळ कार्तागो नोवा या शब्दावरून आले. बार्सेलोना हे विख्यात शहर कार्थेज राजा हमिल्कर बार्का याने वसविले. आपल्या कुटुंबाच्या नावावरून त्याने या शहरास बार्सिनो हे नाव दिले, ज्यावरून बार्सेलोना हे नाव आले.

रोमन काळ

मुख्य लेख: इस्पानिया

दुसर्‍या प्युनिक युद्धादरम्यान (साधारणतः इ.स.पूर्व २१० ते २०५ दरम्यान) रोमन साम्राज्याने भूमध्य समुद्राच्या किनार्‍यालगत असणार्‍या सर्व कार्थेज वसाहती आपल्या ताब्यात घेतल्या, ज्यामुळे पुढे संपूर्ण इबेरियन द्वीपकल्प रोमनांच्या नियंत्रणाखाली आला. सुमारे ५०० वर्षे टिकलेल्या या अंमलाचे श्रेय रोमन कायदा, भाषा आणि त्यांनी बांधलेल्या रस्त्यांच्या जाळ्याकडे जाते.^[४] मूळनिवासी असलेल्या केल्ट आणि इबेरियन लोकांचे टप्प्याटप्प्याने रोमनीकरण झाले तसेच त्यांच्या स्थानिक प्रमुखांचा रोमन अभिजनवर्गात प्रवेश झाला.^[५]^{[टीप ६]}

रोमनांनी आधीपासून अस्तित्वात असलेल्या लिस्बन(Olissis bona ओलिसिस बोना), तारागोना(Tarraco ताराको) या शहरांचा विकास केला तसेच अनेक नवीन शहरे देखील वसवली. उदा.:झारागोझा(Caesaraugusta सेयासाराउगुस्ता), मेरिदा(Augusta Emerita औगुस्ता एमेरिता), वालेन्सिया(Valentia वालेन्तिया), लेओन(Legio Septima लेजिओ सेप्तिमा), बादाखोस(Pax Augusta पाक्स औगुस्ता), आणि पालेन्सिया("Παλλαντία Pallas" Ateneia पालास आतेनेइया).

रोमान अंमलाखाली या प्रांताची अर्थव्यवस्था भरभराटीस आली. इस्पानिया म्हणून ओळखला जाणार्‍या ह्या प्रांताची रोमन साम्राज्याचे धान्याचे कोठार म्हणून ओळख निर्माण झाली. या प्रांताच्या बंदरांमधून सोने, लोकर, ऑलिव्ह तेल, आणि वाईन यांची निर्यात सुरू झाली. कालवे व सिंचन प्रकल्पांमुळे या प्रदेशातील कृषी उत्पादन वाढले; यातील काही आजही अस्तित्वात आहेत. सम्राट त्राहान, सम्राट थिओडोसियस पहिला व तत्ववेत्ता सेनेका यांचा; तसेच मार्तियाल, किंतिलियान आणि लुकान या कवींचा जन्म इस्पानियात झाला. इसवी सनाच्या पहिल्या शतकात येथे ख्रिश्चन धर्माचा प्रसार सुरू झाला आणि त्याला दुसर्‍या शतकाखेरीस लोकप्रियता मिळाली.^[५] वर्तमान स्पेनमधल्या भाषा, धर्म, परंपरा आणि कायदे यांचा उगम या काळात शोधता येऊ शकेल.^[४]

रोमन साम्राज्याच्या अस्ताला सुरूवात झाल्यानंतर, जर्मेनिक रानटी टोळ्यांनी ५व्या शतकात इस्पानियावर हल्ले करण्यास प्रारंभ केला. व्हिसिगॉथ, सुएबि, व्हॅन्डल आणि अलन या टोळ्या पिरेनिस पर्वत ओलांडून स्पेनमध्ये आल्या. रोमनीकरण झालेले व्हिसिगॉथ इ.स.४१५ मध्ये स्पेनमधे आले. या एकाधिकारशाहीने रोमन कॅथोलिक धर्म स्वीकारल्यानंतर ईशान्येस विखुरलेले सुएबि टोळ्यांचे आणि आग्नेयेस विखुरलेले बायझन्टाईन साम्राज्यातले प्रदेश जिंकून इबेरिया द्वीपकल्पाच्या बर्‍याच मोठ्या भागावर ताबा मिळवला.

मुस्लिम अंमल

मुख्य लेख: अल्-अंदालुस

आठव्या शतकात सन ७११ ते सन ७१८ दरम्यान उत्तर आफ्रिकेतील बर्बर अथवा मूर जातीच्या अरबांनी जवळजवळ संपूर्ण इबेरिया द्वीपकल्पावर ताबा मिळवला. उमय्याद घराण्याच्या अरब साम्राज्य वाढवण्याच्या प्रयत्नांचा हा एक भाग होता. केवळ उत्तरेच्या डोंगराळ प्रदेशातील काही छोटी राज्ये स्वतंत्र राहिली.^{[टीप ७]} कुराणात उल्लेख असलेले लोक म्हणून ख्रिश्चन आणि यहुदी धर्मियांना आपापल्या धर्माप्रमाणे वागण्याची मोकळीक देण्यात आली, मात्र मुस्लिम नसल्यामुळे त्यांच्यावर अनेक निर्बंधही लादण्यात आले.^[६]^[७]दरम्यान धर्मांतराचे प्रमाणही हळूहळू वाढत राहिले. १० व्या आणि ११ व्या शतकातल्या अनेक सामुहिक धर्मांतरांमुळे एक वेळ अशीही आली की मुस्लिमांची संख्या ख्रिश्चनांपेक्षा जास्त झाली.^[८]

खुद्द इबेरियातला मुस्लिम समाजही दुभंगलेल्या अवस्थेत होता आणि या समाजात सामाजिक तेढही होती. ज्यांनी इबेरियावर हल्ल्यासाठी सैन्य पुरवले त्या उत्तर आफ्रिकेतल्या मूर लोकांचे मध्यपूर्वेतल्या अरब सत्ताधीशांशी खटके उडत होते.^{[टीप ८]} पुढे मूर लोकांची संख्या वाढल्यावर ग्वादाल्किविर नदीचे खोरे, वालेन्सिया येथील किनारी मैदानी प्रदेश आणि ग्रानादाचा डोंगराळ भाग येथे त्यांची सत्ता स्थापन झाली.^[८]

स्पेनमधल्या मुस्लिम खलिफतीची कोर्दोबा ही राजधानी होती. मध्ययुगीन युरोपातले हे सर्वात मोठे, सर्वात श्रीमंत आणि सर्वात सुसंस्कृत शहर होते.^{[टीप ९]} भूमध्य समुद्रामार्गे होणारा व्यापार आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाणीला या काळात बहर आला. मध्यपूर्वेतल्या व उत्तर आफ्रिकेतल्या बौद्धिक संपन्नतेची अरबांनी या प्रदेशास ओळख करून दिली. या काळात अभिजात ग्रीक संस्कृतीचे पश्चिम युरोपमध्ये पुनरुज्जीवन करण्यात यहुदी आणि मुस्लिम विद्वानांनी महत्त्वाचे योगदान दिले. रोमन, यहुदी आणि मुस्लिम संस्कृतींमधल्या परस्पर देवाणघेवाणीमुळे या प्रदेशाची स्वत:ची एक विशिष्ट संस्कृती उदयास आली.^[८] या काळात लोकसंख्येचा मोठा भाग शहरांबाहेर गावांमध्ये रहात होता. रोमन काळातले जमिनीच्या मालकी हक्कांसंबंधीचे नियम या काळातही चालू राहिले. अरब सत्ताधीशांनी जमिनीचे मालकी हक्क मान्य केल्यामुळे व नवीन पिके आणि नवीन शेतीच्या पद्धती आणल्यामुळे शेतीच्या विकासात आणि धान्य उत्पादनात प्रचंड वाढ झाली.

मात्र ११ व्या शतकापर्यंत कोर्दोबा खलिफतिचे तुकडे पडून तिचे तैफा या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या संस्थानांमधे विभाजन झाले. एकमेकांशी सतत शत्रुत्व ठेवून वागणार्‍या या राज्यांमुळे छोट्या ख्रिश्चन राज्यांना आपल्या सीमा विस्तारण्याची आणि सामर्थ्य वाढवण्याची संधी मिळाली.^[८] उत्तर आफ्रिकेत राज्य करणार्‍या अल्मोर्विद आणि अल्मोहाद घराण्याच्या राज्यकर्त्यांच्या आगमनामुळे आणि त्यांनी लागू केलेल्या कर्मठ इस्लामच्या कडक अंमलबजावणीमुळे मुस्लिम संस्थानांची एकजूट होण्यास मदत झाली. मात्र सुरुवातीला उत्तर स्पेनमध्ये यश मिळूनही ख्रिश्चन राज्यांच्या वाढत्या लष्करी शक्तीला रोखण्यास ही एकजूट कमी पडली.^[५]

स्पेनचे एकत्रीकरण

मुख्य लेख: रेकोन्किस्ता

रेकोन्किस्ता (Reconquista:पुनर्विजय) हा शब्दप्रयोग स्पेनमधल्या ख्रिश्चन राज्यांच्या झालेल्या विस्तारास उद्देशून करण्यात येतो. कित्येक शतके चाललेल्या या विस्ताराची सुरुवात सन ७२२ मध्ये कोवादोंगा येथे झालेल्या युद्धापासून झाली असे मानण्यात येते. या युद्धात ख्रिश्चन सैन्याने मुस्लिम सैन्यावर मिळवलेला विजय आस्तुरिया संस्थानाची स्थापना होण्यास कारणीभूत ठरला, तर उत्तरेस पिरेनिस पर्वताच्या पलीकडे गेलेल्या मुस्लिम सैन्याला मध्य फ्रान्समध्ये पराभव स्वीकारावा लागला. शेवटी मुस्लिम सैन्याने माघार घेऊन पिरेनिस पर्वताच्या दक्षिणेस असलेल्या एब्रो आणि दुएरो नद्यांदरम्यानच्या सुरक्षित प्रदेशात आश्रय घेतला. मध्ययुगीन युरोपातले सर्वात पवित्र स्थळ सान्तियागो दे कोम्पोस्तेला असलेल्या गालिसिया राज्यातून सन ७३९ पर्यंत मुस्लिमांचे पूर्णपणे उच्चाटन झाले. काही काळाने फ्रँक सैन्याने पिरेनिस पर्वताच्या दक्षिणेस आपले परागणे स्थापन केले, ज्यांचे रुपांतर पुढे नावारे, आरागोन आणि कातालोनिया संस्थानांमध्ये झाले.^[९]

स्पॅनिश साम्राज्याचा उदय

नेपोलियनचे आक्रमण

विसावे शतक

एकविसावे शतक

भूगोल

मुख्य लेख: स्पेनचा भूगोल

क्षेत्रफळाच्या हिशोबात स्पेन हा जगात ५१व्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा देश आहे. ५,०४,७८२ किमी² क्षेत्रफळाचा हा देश आकाराने तुर्कमेनिस्तानाइतका असून अमेरिकेतील कॅलिफोर्निया राज्यापेक्षा मोठा आहे. इबेरियन द्वीपकल्पाचा ८४% भाग स्पेनने व्यापलेला आहे.

चतु:सीमा

स्पेनच्या सीमा पश्चिमेस पोर्तुगाल, दक्षिणेस जिब्राल्टर व मोरोक्को आणि ईशान्येस फ्रान्स ह्यांना लागून आहेत. सेयुता आणि मेलिया ही स्पेनची दोन शहरे उत्तर आफ़्रिकेत मोरोक्कोस लागून आहेत.

स्पेनच्या ईशान्येस पिरेनिस पर्वतरांग असून फ्रान्स आणि आंदोरा संस्थानाच्या सीमा ह्या पर्वतरांगेला समांतर आहेत. कातालोनिया राज्यातील फ्रेंच सीमेजवळील यिविया हे शहर पिरेनिस पर्वतांमध्ये असून तीन बाजूंनी फ्रान्सने वेढलेले आहे. अटलांटिक महासागरातील कॅनेरी बेटे आणि भूमध्य समुद्रातील बालेआरिक बेटे तसेच जिब्राल्टरच्या सामुद्रधुनीजवळ असलेली आणि प्लाझास दे सोबेरानिया (स्वैर भाषांतर: आधिपत्याखालील जागा) म्हणून ओळखली जाणारी चाफारिने, अल्बोरान, वेलेझ, आलुसेमास, पेरेहिल ही आणि इतर अनेक निर्जन बेटे स्पेनच्या अंकित आहेत.

भौगोलिक संरचना

स्पेनला सुमारे ४,९६४ किमी (एकूण सीमेच्या ८८%) लांबीचा किनारा लाभलेला आहे, तर जमिनीवरील सीमेची लांबी १,९१७.८ किमी (एकूण सीमेच्या १२%)आहे. उत्तरेस बिस्के, पश्चिमेस अटलांटिक महासागर, दक्षिणेस भूमध्य समुद्र व जिब्राल्टरची सामुद्रधुनी आणि आग्नेयेस बालेआरिक समुद्र आहे. कमीतकमी १३ किमी रुंद असलेल्या जिब्राल्टरच्या सामुद्रधुनीने स्पेन आणि युरोप खंडाला उत्तर आफ्रिकेपासून वेगळे केले आहे. स्पेनला लाभलेल्या सागरतटांपैकी भूमध्य समुद्रकिनार्‍याची लांबी १,६६० किमी व अटलांटिक किनार्‍याची लांबी ७१० किमी आहे.

या देशाचा बराचसा भाग पर्वतरांगा आणि पठारांनी व्यापलेला आहे. स्पेनमधील सिएरा नेवाडा (हिमपर्वत) ही पर्वतरांग प्रसिद्ध आहे. सुमारे ४५० किमी लांबीची पिरेनिस पर्वतरांग उत्तरेस बिस्के समुद्रापासून सुरू होऊन दक्षिणेस भूमध्य समुद्राजवळ येऊन संपते. फ्रान्स व स्पेन यांची सीमा या पर्वतरांगेला समांतर आहे. स्पेनचा मध्यभाग पर्वतरांगांनी वेढलेल्या मेसेता नावाच्या, सुमारे ६१० ते ७६० मीटर उंचीच्या पठाराने व्यापलेला आहे. ह्या पर्वतांमधून उगम पावणार-या जवळजवळ १८०० नद्यांपैकी ताहो, एब्रो, दुएरो, ग्वादिना आणि ग्वादाल्किविर ह्या स्पेनमधल्या मुख्य नद्या आहेत. स्पेनमधली सर्वात लांब असलेली ताहो ही नदी ९६० किमी लांब आहे. भूमध्य समुद्राला मिळणार्‍या एब्रो नदीचा अपवाद वगळता इतर सर्व नद्या अटलांटिक महासागरास जाऊन मिळतात. स्पेनचा किनारी प्रदेश हा मैदानी प्रदेश असून खनिज संपत्तीने समृद्ध आहे. ग्वादाल्किविर नदीच्या खोर्‍यातील आंदालुसिया राज्यातील मैदानी प्रदेश सर्वात मोठा आहे.

हवामान

भौगोलिक परिस्थितिमुळे स्पेनचे हवामान वैविध्यपूर्ण झाले आहे. येथील हवामानाचे ढोबळमानाने तीन भाग पाडले आहेत.

भूमध्य सागरी हवामान

राजकीय विभाग

स्पॅनिश राज्यघटनेमध्ये स्पेनची व्याख्या "सर्व स्पॅनिश लोकांच्या स्वयंशासित संस्थानांचा मिळून बनलेला देश" अशी करण्यात आली आहे. या व्याख्येस अनुसरून प्रशासनाच्या दृष्टीने स्पेनचे विभाजन १७ स्वशासित संघांमध्ये करण्यात आले असून या संघांचे पुढे प्रभाग पाडण्यात आले आहेत. प्रत्येक प्रभागाचे आणि काही लहान संघांचे विभाजन नगरपालिकांमध्ये करण्यात आले आहे. नगरपालिका हा स्पॅनिश प्रशासनाचा मूळ आणि सर्वात लहान घटक आहे. सेयुता आणि मेलिया ही मोरोक्कोजवळील स्पॅनिश शहरे धरून स्पेनमध्ये एकूण ५० प्रभाग आहेत.

संघ आणि प्रभाग सूची:

संघाचे नाव	राजधानी	प्रभाग	राजधानी
आंदालुसिया	सेविया	आल्मेरिया कादिझ कोर्दोबा ग्रानादा उएल्वा हाएन मालागा सेविया	आल्मेरिया कादिझ कोर्दोबा ग्रानादा उएल्वा हाएन मालागा सेविया
आरागोन	झारागोझा	उएस्का तेरुएल झारागोझा	उएस्का तेरुएल झारागोझा
आस्तुरिया संस्थान	ओविएदो	आस्तुरिया	ओविएदो
बालेआरिक बेटे	प्लामा दे मायोर्का	बालेआरिक बेटे	प्लामा दे मायोर्का
बास्के प्रभाग	बितोरिया-गास्तेइझ	आल्बा गिपुझ्कोआ बिस्काया	बितोरिआ सान सेबास्तिआन बिल्बाओ
कॅनेरी बेटे	सांताक्रूझ दे तेनेरिफॆ आणि लास पाल्मास	सांताक्रूझ दे तेनेरिफॆ लास पाल्मास	सांताक्रूझ दे तेनेरिफॆ लास पाल्मास दे ग्रान कानारिआ
कान्ताब्रिया	सान्तान्देर	कान्ताब्रिया	सान्तान्देर
कास्तिया ला’मान्चा	तोलेदो	आल्बासेते सिउदाद रेआल सुएन्का ग्वादालाहारा तोलेदो	आल्बासेते सिउदाद रेआल सुएन्का ग्वादालाहारा तोलेदो
कास्तिया इ लिओन	वायादोलिद	आबिला बुर्गोस लेओन पालेन्सिआ सालामान्का सेगोबिआ सोरिआ बायादोलिद झामोरा	आबिला बुर्गोस लेओन पालेन्सिआ सालामान्का सेगोबिआ सोरिआ बायादोलिद झामोरा
कातालोनिया	बार्सेलोना	बार्सेलोना गेरोना लेरिदा तारागोना	बार्सेलोना गेरोना लेरिदा तारागोना
एस्त्रेमादुरा	मेरिदा	बादाहोझ कासेरेस	बादाहोझ कासेरेस
गालिसिया	सान्तियागो दे कोम्पोस्तेला	ला कोरुन्या लुगो ओरेन्से पोन्तेवेद्रा	ला कोरुन्या लुगो ओरेन्से पोन्तेवेद्रा
ला’रिओहा	लोग्रोन्यो	ला’रिओहा	लोग्रोन्यो
माद्रिद	माद्रिद	माद्रिद	माद्रिद
मुर्सिया प्रांत	मुर्सिया	मुर्सिया	मुर्सिया
नावारे संघ	पाम्पलोना	नावारे	पाम्पलोना
वालेन्सिया	वालेन्सिया	आलिकान्ते कास्तेयोन वालेन्सिआ	आलिकान्ते कास्तेयोन वालेन्सिआ

मोठी शहरे

नाव	राज्य	लोकसंख्या
माद्रिद	माद्रिद	५८,४३,०४१
बार्सेलोना	कातालोनिया	४६,८६,७०१
वालेन्सिया	वालेन्सिया	१६,२३,७२४
सेविया	आंदालुसिया	१३,१७,०९८
मालागा	आंदालुसिया	१०,७४,०७४
बिल्बाओ	बास्के	९,४६,८२९

माद्रिद - स्पेनच्या मध्यभागी मान्सानारेस नदीकाठी वसलेले माद्रिद हे शहर स्पेन आणि माद्रिद संघाची राजधानी आहे. माद्रिद हे स्पेनमधले सर्वात मोठे शहर आहे. राजधानी असल्यामुळे हे शहर स्पेनमधले मुख्य राजकीय केंद्र आहे. स्पॅनिश संसद आणि स्पेनच्या अध्यक्षांचे निवासस्थान या शहरात आहे.

बार्सेलोना - स्पेनमधले दुसरे सर्वात मोठे शहर असलेले बार्सेलोना शहर भूमध्य समुद्राच्या किनारर्‍यावर, योब्रे आणि बेसोस नद्यांच्या मुखाशी आणि कोयसेरोला पर्वताच्या पूर्व पायथ्याशी वसलेले आहे. बार्सेलोना ही कातालोनिया संघाची राजधानी आहे. युरोपातील प्रमुख बंदरांपैकी एक आणि स्पेनमधला दुसरा सर्वात मोठा विमानतळ असलेले हे शहर स्पेनचे मुख्य आर्थिक केंद्र आहे.

वालेन्सिया - स्पेनमधले तिसरे आणि युरोपातील १५वे सर्वात मोठे शहर असलेले वालेन्सिया शहर हे वालेन्सिया संघ आणि वालेन्सिया प्रांत यांची रजधानी आहे.

सेविया - ग्वादालकिविर नदीच्या खोरर्‍यात वसलेले सेविया शहर दक्षिण स्पेनमध्ये आहे. आंदलुसिया संघ आणि सेविया प्रांताची, तसेच स्पेनची आर्थिक राजधानी असलेले हे शहर कला व संस्कृती यांचे केंद्र आहे.

मालागा - मालागा शहर ग्वादलमेदिना आणि ग्वादालोर्से नद्यांदरम्यान आगार्किया टेकड्यांच्या पायथ्याशी वसलेले आहे. दक्षिण स्पेनमधले आंदलुसिया संघातले हे शहर स्पेनमधले एक बंदर असून भूमध्य समुद्राच्या, कोस्ता देल सोल (सूर्यकिनारा) म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या किनार्‍याजवळ आहे.

बिल्बाओ - उत्तर स्पेनमधले, नेर्बिओन नदीकाठी वसलेले बिल्बाओ शहर बास्के प्रभाग आणि बिस्काया प्रांत यांची राजधानी आहे. हे शहर स्पेनमधले मुख्य औद्योगिक शहर आहे.

समाजव्यवस्था

प्रशासन

वस्तीविभागणी

धर्म

शिक्षण

संस्कृती

भाषा

मुख्य लेख: स्पॅनिश, स्पेनमधल्या भाषा

स्पॅनिश (एस्पान्योल किंवा कास्तेयानो ) ही स्पेनमधली मुख्य भाषा आहे आणि संपूर्ण स्पेनमध्ये बोलली जाते. स्पॅनिश घटनेमध्ये हिला राष्ट्रभाषेचा दर्जा दिला गेला आहे. जगात स्पॅनिश हे नाव जरी प्रचलित असले तरी स्पेनमधे आणि स्पॅनिश बोलणर्‍या लोकांमध्ये ती कास्तेयानो (कास्तेया प्रदेशातील भाषा) म्हणून ओळखली जाते. स्पॅनिश घटनेने कास्तेयानो हे नाव अधिकृत म्हणून स्वीकारले आहे. स्पॅनिश एकूण २१ देशांमध्ये बोलली जाते. संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या सहा अधिकृत भाषांमध्ये स्पॅनिशचा समावेश आहे.

स्पॅनिश वगळता स्पेनमध्ये इतरही अनेक भाषा बोलल्या जातात. अशा एकूण सहा स्वतंत्र भाषा आहेत, ज्या अधिकृत भाषा म्हणून स्वीकारल्या गेल्या आहेत.

अरेनिज (आरानेस), ओक्सितान या भाषेची बोली भाषा.
आरागोनेज (घटनेनुसार अधिकृत दर्जा नाही मात्र मोठ्या प्रमाणावर बोलली जाते)
आस्तुरियन (आस्तुरिआनु)
बास्के (एउस्केरा)
कातालान (काताला), वालेन्सियामध्ये ही भाषा वालेन्सियन म्हणून ओळखली जाते.
गॅलिसियन (गालेगो)

ह्या सहा भाषा वगळता स्पेनमध्ये आस्तुर-लेओनेज, लेओनेज, एस्त्रेमादुरन, कान्ताब्रियन अशा बोलीभाषा देखील छोट्या प्रमाणावर बोलल्या जातात.

राजकारण

अर्थतंत्र

तळटीपा

^ 'शाही गान' म्हणूनही वापरले जाते
^ स्पेनच्या काही स्वायत्त संघांमध्ये स्पॅनिशबरोबरच गॅलिशियन, बास्क, कातालान ओक्सितान, अरेनिस या भाषा अधिकृत आहेत.
^ कॅनेरी बेटांवर WET ही प्रमाणवेळ वापरली जाते.
^ युरोपीय महासंघाचा सदस्य म्हणून .eu आणि कातालान भाषिक प्रदेशात .cat हे प्रत्यय वापरले जातात.
^ स्पॅनिश घटनेत स्पेनच्या अधिकृत नावासंबंधी कोणताही स्पष्ट उल्लेख नाही. स्पेनसंदर्भात बोलताना साधारणत: एस्पान्या (España), स्पेन (Spain), स्पॅनिश राज्य (Estado español), स्पॅनिश राष्ट्र (Nación española) असा उल्लेख केला जातो. इ.स. १९८४ मध्ये स्पेनच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने "आंतरराष्ट्रीय करारांमध्ये स्पेनचा "स्पेन" किंवा "स्पेनचे प्रजातंत्र" यांपैकी कोणताही उल्लेख अधिकृत समजला जाईल" अशी घोषणा केली.
^ रोमन अभिजन वर्गाकडून पाळली जाणारी जमीन मालकीची पद्धत (लातिफुन्दिया) तत्कालीन इबेरियन जमीन मालकीच्या पद्धती ऐवजी वापरली जाऊ लागली.
^ इ.स. ७३२पर्यंत बर्बर सैन्याची आगेकूच उत्तरेकडे सुरू राहिली आणि शेवटी मध्य फ्रान्समधल्या तोर्स येथील युद्धात त्यांना पराभव स्वीकारावा लागला.
^ उत्तर स्पेनमधला मध्य मेसेता हा भाग अरबांनी बर्बरांना राहण्यासाठी दिला होता. बर्बरांनी पुढे या राहण्यास अवघड असलेल्या भागात स्थायिक होण्याचे प्रयत्न सोडून दिले.
^ स्पेनमधल्या मुस्लिम राजवटीच्या प्रभावामुळे मध्ययुगीन युरोपातील शहरांच्या वाढीस आणि सांस्कृतिक विकासास चालना मिळाली; मात्र युरोपातील शहरे तत्कालीन कोर्दोबा शहराच्या पातळीवर येईपर्यंत १२वे शतक उजाडले.

संदर्भ

^ "स्पेनच्या [[१ जानेवारी]] [[इ.स. २००७|२००७]] रोजी असलेल्या लोकसंख्येची अधिकृत आकडेवारी". Instituto Nacional de Estadística de España (स्पेनची राष्ट्रीय संख्याशास्त्र संस्था). 2008-08-13 रोजी पाहिले. URL–wikilink conflict (सहाय्य)
^ "आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधिचा अहवाल".
^ "'युरोपातला सर्वात जुना दात' सापडला - बी.बी.सी.वरील बातमी". बी.बी.सी. 30 June 2007. 2008-08-09 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b Payne, Stanley G. (1973). "स्पेन आणि पोतर्तुगालचा इतिहास; विभाग पहिला: प्राचीन इस्पानिया". The Library of Iberian Resources Online. 2008-08-09 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c Rinehart, Robert (1998). "देशांचा अभ्यासः स्पेन - इस्पानिया". Library of Congress Country Series. 2008-08-09 रोजी पाहिले. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य)
^ "यहुद्यांना मुस्लिम देशांमध्ये मिळणारी वागणूक". 2008-08-13 रोजी पाहिले. आणि: "विस्मरणातले स्थलांतरित". 2008-08-13 रोजी पाहिले.
^ "अल्मोहाद घराणे". 2008-08-13 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c ^d Payne, Stanley G. (1973). "स्पेन आणि पोतर्तुगालचा इतिहास; विभाग दुसरा: अल्-अंदालुस". The Library of Iberian Resources Online. 2008-08-09 रोजी पाहिले.
^ Rinehart, Robert (1998). "देशांचा अभ्यासः स्पेन - कास्तिये आणि आरागोन". Library of Congress Country Series. 2008-08-09 रोजी पाहिले. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य)

साचा:Link FA साचा:Link FA

[1] 'शाही गान' म्हणूनही वापरले जाते

[2] स्पेनच्या काही स्वायत्त संघांमध्ये स्पॅनिशबरोबरच गॅलिशियन, बास्क, कातालान ओक्सितान, अरेनिस या भाषा अधिकृत आहेत.

[5] कॅनेरी बेटांवर WET ही प्रमाणवेळ वापरली जाते.

[6] युरोपीय महासंघाचा सदस्य म्हणून .eu आणि कातालान भाषिक प्रदेशात .cat हे प्रत्यय वापरले जातात.

[7] स्पॅनिश घटनेत स्पेनच्या अधिकृत नावासंबंधी कोणताही स्पष्ट उल्लेख नाही. स्पेनसंदर्भात बोलताना साधारणत: एस्पान्या (España), स्पेन (Spain), स्पॅनिश राज्य (Estado español), स्पॅनिश राष्ट्र (Nación española) असा उल्लेख केला जातो. इ.स. १९८४ मध्ये स्पेनच्या परराष्ट्र मंत्रालयाने "आंतरराष्ट्रीय करारांमध्ये स्पेनचा "स्पेन" किंवा "स्पेनचे प्रजातंत्र" यांपैकी कोणताही उल्लेख अधिकृत समजला जाईल" अशी घोषणा केली.

[11] रोमन अभिजन वर्गाकडून पाळली जाणारी जमीन मालकीची पद्धत (लातिफुन्दिया) तत्कालीन इबेरियन जमीन मालकीच्या पद्धती ऐवजी वापरली जाऊ लागली.

[12] इ.स. ७३२पर्यंत बर्बर सैन्याची आगेकूच उत्तरेकडे सुरू राहिली आणि शेवटी मध्य फ्रान्समधल्या तोर्स येथील युद्धात त्यांना पराभव स्वीकारावा लागला.

[16] उत्तर स्पेनमधला मध्य मेसेता हा भाग अरबांनी बर्बरांना राहण्यासाठी दिला होता. बर्बरांनी पुढे या राहण्यास अवघड असलेल्या भागात स्थायिक होण्याचे प्रयत्न सोडून दिले.

[17] स्पेनमधल्या मुस्लिम राजवटीच्या प्रभावामुळे मध्ययुगीन युरोपातील शहरांच्या वाढीस आणि सांस्कृतिक विकासास चालना मिळाली; मात्र युरोपातील शहरे तत्कालीन कोर्दोबा शहराच्या पातळीवर येईपर्यंत १२वे शतक उजाडले.

[3] "स्पेनच्या [[१ जानेवारी]] [[इ.स. २००७|२००७]] रोजी असलेल्या लोकसंख्येची अधिकृत आकडेवारी". Instituto Nacional de Estadística de España (स्पेनची राष्ट्रीय संख्याशास्त्र संस्था). 2008-08-13 रोजी पाहिले. URL–wikilink conflict (सहाय्य)

[autogenerated1-4] "आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधिचा अहवाल".

[8] "'युरोपातला सर्वात जुना दात' सापडला - बी.बी.सी.वरील बातमी". बी.बी.सी. 30 June 2007. 2008-08-09 रोजी पाहिले.

[hispania-9] Payne, Stanley G. (1973). "स्पेन आणि पोतर्तुगालचा इतिहास; विभाग पहिला: प्राचीन इस्पानिया". The Library of Iberian Resources Online. 2008-08-09 रोजी पाहिले.

[country-10] Rinehart, Robert (1998). "देशांचा अभ्यासः स्पेन - इस्पानिया". Library of Congress Country Series. 2008-08-09 रोजी पाहिले. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य)

[13] "यहुद्यांना मुस्लिम देशांमध्ये मिळणारी वागणूक". 2008-08-13 रोजी पाहिले. आणि: "विस्मरणातले स्थलांतरित". 2008-08-13 रोजी पाहिले.

[14] "अल्मोहाद घराणे". 2008-08-13 रोजी पाहिले.

[chap2-15] Payne, Stanley G. (1973). "स्पेन आणि पोतर्तुगालचा इतिहास; विभाग दुसरा: अल्-अंदालुस". The Library of Iberian Resources Online. 2008-08-09 रोजी पाहिले.

[18] Rinehart, Robert (1998). "देशांचा अभ्यासः स्पेन - कास्तिये आणि आरागोन". Library of Congress Country Series. 2008-08-09 रोजी पाहिले. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (सहाय्य)

[टीप १]

[टीप २]

[१]

[२]

[टीप ३]

[टीप ४]

[टीप ५]

[३]

[४]

[५]

[टीप ६]

[टीप ७]

[६]

[७]

[८]

[टीप ८]

[टीप ९]

[९]

@@ ओळ ६८: / ओळ ६८: @@
 मुख्य लेख: [[इस्पानिया]]
-[[दुसरे प्युनिक युद्ध|दुसर्‍या प्युनिक युद्धादरम्यान]] (साधारणतः इ.स.पूर्व २१० ते २०५ दरम्यान) रोमन साम्राज्याने भूमध्य समुद्राच्या किनार्‍यालगत असणार्‍या सर्व कार्थेज वसाहती आपल्या ताब्यात घेतल्या, ज्यामुळे पुढे संपूर्ण इबेरियन द्वीपकल्प रोमनांच्या नियंत्रणाखाली आला. सुमारे ५०० वर्षे टिकलेल्या या अंमलाचे श्रेय रोमन कायदा, भाषा आणि त्यांनी बांधलेल्या रस्त्यांच्या जाळ्याकडे जाते.<ref name="hispania">{{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = A History of Spain and Portugal; Ch. 1 Ancient Hispania |publisher=The Library of Iberian Resources Online |date=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008-08-09}}</ref> मूळनिवासी असलेल्या केल्ट आणि इबेरियन लोकांचे टप्प्याटप्प्याने रोमनीकरण झाले तसेच त्यांच्या स्थानिक प्रमुखांचा रोमन अभिजनवर्गात प्रवेश झाला.<ref name="country">{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = A Country Study: Spain - Hispania |publisher=Library of Congress Country Series |date=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008-08-09}}</ref><ref group="टीप"> रोमन अभिजन वर्गाकडून पाळली जाणारी जमीन मालकीची पद्धत ([[लातिफुन्दिया]]) तत्कालीन इबेरियन जमीन मालकीच्या पद्धती ऐवजी वापरली जाऊ लागली.</ref>
+[[दुसरे प्युनिक युद्ध|दुसर्‍या प्युनिक युद्धादरम्यान]] (साधारणतः इ.स.पूर्व २१० ते २०५ दरम्यान) रोमन साम्राज्याने भूमध्य समुद्राच्या किनार्‍यालगत असणार्‍या सर्व कार्थेज वसाहती आपल्या ताब्यात घेतल्या, ज्यामुळे पुढे संपूर्ण इबेरियन द्वीपकल्प रोमनांच्या नियंत्रणाखाली आला. सुमारे ५०० वर्षे टिकलेल्या या अंमलाचे श्रेय रोमन कायदा, भाषा आणि त्यांनी बांधलेल्या रस्त्यांच्या जाळ्याकडे जाते.<ref name="hispania">{{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = स्पेन आणि पोतर्तुगालचा इतिहास; विभाग पहिला: प्राचीन इस्पानिया |publisher=The Library of Iberian Resources Online |date=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008-08-09}}</ref> मूळनिवासी असलेल्या केल्ट आणि इबेरियन लोकांचे टप्प्याटप्प्याने रोमनीकरण झाले तसेच त्यांच्या स्थानिक प्रमुखांचा रोमन अभिजनवर्गात प्रवेश झाला.<ref name="country">{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = देशांचा अभ्यासः स्पेन - इस्पानिया|publisher=Library of Congress Country Series |date=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008-08-09}}</ref><ref group="टीप"> रोमन अभिजन वर्गाकडून पाळली जाणारी जमीन मालकीची पद्धत ([[लातिफुन्दिया]]) तत्कालीन इबेरियन जमीन मालकीच्या पद्धती ऐवजी वापरली जाऊ लागली.</ref>
@@ ओळ ८२: / ओळ ८२: @@
 मुख्य लेख: [[अल्-अंदालुस]]
-आठव्या शतकात सन ७११ ते सन ७१८ दरम्यान उत्तर आफ्रिकेतील [[बर्बर]] अथवा [[मूर]] जातीच्या अरबांनी जवळजवळ संपूर्ण इबेरिया द्वीपकल्पावर ताबा मिळवला. [[उमय्याद घराणे|उमय्याद घराण्याच्या]] अरब साम्राज्य वाढवण्याच्या प्रयत्नांचा हा एक भाग होता. केवळ उत्तरेच्या डोंगराळ प्रदेशातील काही छोटी राज्ये स्वतंत्र राहिली.<ref group="टीप">[[इ.स. ७३२]]पर्यंत बर्बर सैन्याची आगेकूच उत्तरेकडे सुरू राहिली आणि शेवटी मध्य फ्रान्समधल्या तोर्स येथील युद्धात त्यांना पराभव स्वीकारावा लागला.</ref> कुराणात उल्लेख असलेले लोक म्हणून ख्रिश्चन आणि यहुदी धर्मियांना आपापल्या धर्माप्रमाणे वागण्याची मोकळीक देण्यात आली, मात्र मुस्लिम नसल्यामुळे त्यांच्यावर अनेक निर्बंधही लादण्यात आले.<ref>{{cite web|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/Jews_in_Arab_lands_(gen).html|title=The Treatment of Jews in Arab/Islamic Countries|accessdate=2008-08-13}} आणि: {{cite web|url=http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=39|title=The Forgotten Refugees|accessdate=2008-08-13}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.myjewishlearning.com/history_community/Medieval/IntergroupTO/JewishMuslim/Almohads.htm|title=The Almohads|accessdate=2008-08-13}}</ref>दरम्यान धर्मांतराचे प्रमाणही हळूहळू वाढत राहिले. १० व्या आणि ११ व्या शतकातल्या अनेक सामुहिक धर्मांतरांमुळे एक वेळ अशीही आली की मुस्लिमांची संख्या ख्रिश्चनांपेक्षा जास्त झाली.<ref name="chap2">{{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = A History of Spain and Portugal; Ch. 2 Al-Andalus |publisher=The Library of Iberian Resources Online |date=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008-08-09}}</ref>
+आठव्या शतकात सन ७११ ते सन ७१८ दरम्यान उत्तर आफ्रिकेतील [[बर्बर]] अथवा [[मूर]] जातीच्या अरबांनी जवळजवळ संपूर्ण इबेरिया द्वीपकल्पावर ताबा मिळवला. [[उमय्याद घराणे|उमय्याद घराण्याच्या]] अरब साम्राज्य वाढवण्याच्या प्रयत्नांचा हा एक भाग होता. केवळ उत्तरेच्या डोंगराळ प्रदेशातील काही छोटी राज्ये स्वतंत्र राहिली.<ref group="टीप">[[इ.स. ७३२]]पर्यंत बर्बर सैन्याची आगेकूच उत्तरेकडे सुरू राहिली आणि शेवटी मध्य फ्रान्समधल्या तोर्स येथील युद्धात त्यांना पराभव स्वीकारावा लागला.</ref> कुराणात उल्लेख असलेले लोक म्हणून ख्रिश्चन आणि यहुदी धर्मियांना आपापल्या धर्माप्रमाणे वागण्याची मोकळीक देण्यात आली, मात्र मुस्लिम नसल्यामुळे त्यांच्यावर अनेक निर्बंधही लादण्यात आले.<ref>{{cite web|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/Jews_in_Arab_lands_(gen).html|title=यहुद्यांना मुस्लिम देशांमध्ये मिळणारी वागणूक|accessdate=2008-08-13}} आणि: {{cite web|url=http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=39|title=विस्मरणातले स्थलांतरित|accessdate=2008-08-13}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.myjewishlearning.com/history_community/Medieval/IntergroupTO/JewishMuslim/Almohads.htm|title=अल्मोहाद घराणे|accessdate=2008-08-13}}</ref>दरम्यान धर्मांतराचे प्रमाणही हळूहळू वाढत राहिले. १० व्या आणि ११ व्या शतकातल्या अनेक सामुहिक धर्मांतरांमुळे एक वेळ अशीही आली की मुस्लिमांची संख्या ख्रिश्चनांपेक्षा जास्त झाली.<ref name="chap2">{{cite web |last=Payne |first=Stanley G. | title = स्पेन आणि पोतर्तुगालचा इतिहास; विभाग दुसरा: अल्-अंदालुस|publisher=The Library of Iberian Resources Online |date=1973 |url=http://libro.uca.edu/payne1/spainport1.htm |accessdate=2008-08-09}}</ref>
 [[चित्र:कोर्दोबा_मशीद_स्पेन.jpg|thumb|left|175px|[[कोर्दोबा]] येथील [[माझ्कीता]] मशीदीचा अंतर्भाग. स्पेनच्या एकत्रीकरणानंतर हिचे चर्चमध्ये रुपांतर करण्यात आले.]]
@@ ओळ ८८: / ओळ ८८: @@
-स्पेनमधल्या मुस्लिम [[कोर्दोबा खलिफत|खलिफतीची]] [[कोर्दोबा]] ही राजधानी होती. [[मध्ययुगीन युरोप|मध्ययुगीन युरोपातले]] हे सर्वात मोठे, सर्वात श्रीमंत आणि सर्वात सुसंस्कृत शहर होते. भूमध्य समुद्रामार्गे होणारा व्यापार आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाणीला या काळात बहर आला. मध्यपूर्वेतल्या व उत्तर आफ्रिकेतल्या बौद्धिक संपन्नतेची अरबांनी या प्रदेशास ओळख करून दिली. या काळात अभिजात [[ग्रीक संस्कृती]]चे पश्चिम युरोपमध्ये पुनरुज्जीवन करण्यात यहुदी आणि मुस्लिम विद्वानांनी महत्त्वाचे योगदान दिले. रोमन, यहुदी आणि मुस्लिम संस्कृतींमधल्या परस्पर देवाणघेवाणीमुळे या प्रदेशाची स्वत:ची एक विशिष्ट संस्कृती उदयास आली. या काळात लोकसंख्येचा मोठा भाग शहरांबाहेर गावांमध्ये रहात होता. रोमन काळातले जमिनीच्या मालकी हक्कांसंबंधीचे नियम या काळातही चालू राहिले. अरब सत्ताधीशांनी जमिनीचे मालकी हक्क मान्य केल्यामुळे व नवीन पिके आणि नवीन शेतीच्या पद्धती आणल्यामुळे शेतीच्या विकासात आणि धान्य उत्पादनात प्रचंड वाढ झाली.
+स्पेनमधल्या मुस्लिम [[कोर्दोबा खलिफत|खलिफतीची]] [[कोर्दोबा]] ही राजधानी होती. [[मध्ययुगीन युरोप|मध्ययुगीन युरोपातले]] हे सर्वात मोठे, सर्वात श्रीमंत आणि सर्वात सुसंस्कृत शहर होते.<ref group="टीप">स्पेनमधल्या मुस्लिम राजवटीच्या प्रभावामुळे मध्ययुगीन युरोपातील शहरांच्या वाढीस आणि सांस्कृतिक विकासास चालना मिळाली; मात्र युरोपातील शहरे तत्कालीन कोर्दोबा शहराच्या पातळीवर येईपर्यंत १२वे शतक उजाडले.</ref> भूमध्य समुद्रामार्गे होणारा व्यापार आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाणीला या काळात बहर आला. मध्यपूर्वेतल्या व उत्तर आफ्रिकेतल्या बौद्धिक संपन्नतेची अरबांनी या प्रदेशास ओळख करून दिली. या काळात अभिजात [[ग्रीक संस्कृती]]चे पश्चिम युरोपमध्ये पुनरुज्जीवन करण्यात यहुदी आणि मुस्लिम विद्वानांनी महत्त्वाचे योगदान दिले. रोमन, यहुदी आणि मुस्लिम संस्कृतींमधल्या परस्पर देवाणघेवाणीमुळे या प्रदेशाची स्वत:ची एक विशिष्ट संस्कृती उदयास आली.<ref name="chap2"/> या काळात लोकसंख्येचा मोठा भाग शहरांबाहेर गावांमध्ये रहात होता. रोमन काळातले जमिनीच्या मालकी हक्कांसंबंधीचे नियम या काळातही चालू राहिले. अरब सत्ताधीशांनी जमिनीचे मालकी हक्क मान्य केल्यामुळे व नवीन पिके आणि नवीन शेतीच्या पद्धती आणल्यामुळे शेतीच्या विकासात आणि धान्य उत्पादनात प्रचंड वाढ झाली.
-मात्र ११ व्या शतकापर्यंत कोर्दोबा खलिफतिचे तुकडॆ पडून तिचे [[तैफा]] या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या संस्थानांमधे विभाजन झाले. एकमेकांशी सतत शत्रुत्व ठेवून वागणार्‍या या राज्यांमुळे छोट्या ख्रिश्चन राज्यांना आपल्या सीमा विस्तारण्याची आणि सामर्थ्य वाढवण्याची संधी मिळाली. उत्तर आफ्रिकेत राज्य करणार्‍या [[अल्मोर्विद]] आणि [[अल्मोहाद]] घराण्याच्या राज्यकर्त्यांच्या आगमनामुळे आणि त्यांनी लागू केलेल्या कर्मठ इस्लामच्या कडक अंमलबजावणीमुळे मुस्लिम संस्थानांची एकजूट होण्यास मदत झाली. मात्र सुरुवातीला उत्तर स्पेनमध्ये यश मिळूनही ख्रिश्चन राज्यांच्या वाढत्या लष्करी शक्तीला रोखण्यास ही एकजूट कमी पडली.
+मात्र ११ व्या शतकापर्यंत कोर्दोबा खलिफतिचे तुकडे पडून तिचे [[तैफा]] या नावाने ओळखल्या जाणार्‍या संस्थानांमधे विभाजन झाले. एकमेकांशी सतत शत्रुत्व ठेवून वागणार्‍या या राज्यांमुळे छोट्या ख्रिश्चन राज्यांना आपल्या सीमा विस्तारण्याची आणि सामर्थ्य वाढवण्याची संधी मिळाली.<ref name="chap2"/> उत्तर आफ्रिकेत राज्य करणार्‍या [[अल्मोर्विद]] आणि [[अल्मोहाद]] घराण्याच्या राज्यकर्त्यांच्या आगमनामुळे आणि त्यांनी लागू केलेल्या कर्मठ इस्लामच्या कडक अंमलबजावणीमुळे मुस्लिम संस्थानांची एकजूट होण्यास मदत झाली. मात्र सुरुवातीला उत्तर स्पेनमध्ये यश मिळूनही ख्रिश्चन राज्यांच्या वाढत्या लष्करी शक्तीला रोखण्यास ही एकजूट कमी पडली.<ref name="country"/>
 ===स्पेनचे एकत्रीकरण===
@@ ओळ ९६: / ओळ ९६: @@
 मुख्य लेख: [[रेकोन्किस्ता]]
-'''रेकोन्किस्ता''' (''Reconquista'':पुनर्विजय) हा शब्दप्रयोग स्पेनमधल्या ख्रिश्चन राज्यांच्या झालेल्या विस्तारास उद्देशून करण्यात येतो. कित्येक शतके चाललेल्या या विस्ताराची सुरुवात सन ७२२ मध्ये [[कोवादोंगा]] येथे झालेल्या [[कोवादोंगाचे युद्ध|युद्धापासून]] झाली असे मानण्यात येते. या युद्धात ख्रिश्चन सैन्याने मुस्लिम सैन्यावर मिळवलेला विजय [[आस्तुरियाचे राज्य|आस्तुरिया संस्थानाची]] स्थापना होण्यास कारणीभूत ठरला, तर उत्तरेस पिरेनिस पर्वताच्या पलीकडे गेलेल्या मुस्लिम सैन्याला फ्रान्समध्ये पराभव स्वीकारावा लागला. शेवटी मुस्लिम सैन्याने माघार घेऊन पिरेनिस पर्वताच्या दक्षिणेस असलेल्या [[एब्रो नदी|एब्रो]] आणि [[दुएरो नदी|दुएरो ]] नद्यांदरम्यानच्या सुरक्षित प्रदेशात आश्रय घेतला. मध्ययुगीन युरोपातले सर्वात पवित्र स्थळ [[सान्तियागो दे कोम्पोस्तेला]] असलेल्या गालिसिया राज्यातून सन ७३९ पर्यंत मुस्लिमांचे पूर्णपणे उच्चाटन झाले. काही काळाने [[फ्रँक लोकं|फ्रँक]] सैन्याने पिरेनिस पर्वताच्या दक्षिणेस आपले परागणे स्थापन केले, ज्यांचे रुपांतर पुढे नावारे, आरागोन आणि कातालोनिया संस्थानांमध्ये झाले.
+'''रेकोन्किस्ता''' (''Reconquista'':पुनर्विजय) हा शब्दप्रयोग स्पेनमधल्या ख्रिश्चन राज्यांच्या झालेल्या विस्तारास उद्देशून करण्यात येतो. कित्येक शतके चाललेल्या या विस्ताराची सुरुवात सन ७२२ मध्ये [[कोवादोंगा]] येथे झालेल्या [[कोवादोंगाचे युद्ध|युद्धापासून]] झाली असे मानण्यात येते. या युद्धात ख्रिश्चन सैन्याने मुस्लिम सैन्यावर मिळवलेला विजय [[आस्तुरियाचे राज्य|आस्तुरिया संस्थानाची]] स्थापना होण्यास कारणीभूत ठरला, तर उत्तरेस पिरेनिस पर्वताच्या पलीकडे गेलेल्या मुस्लिम सैन्याला मध्य फ्रान्समध्ये पराभव स्वीकारावा लागला. शेवटी मुस्लिम सैन्याने माघार घेऊन पिरेनिस पर्वताच्या दक्षिणेस असलेल्या [[एब्रो नदी|एब्रो]] आणि [[दुएरो नदी|दुएरो ]] नद्यांदरम्यानच्या सुरक्षित प्रदेशात आश्रय घेतला. मध्ययुगीन युरोपातले सर्वात पवित्र स्थळ [[सान्तियागो दे कोम्पोस्तेला]] असलेल्या गालिसिया राज्यातून सन ७३९ पर्यंत मुस्लिमांचे पूर्णपणे उच्चाटन झाले. काही काळाने [[फ्रँक लोकं|फ्रँक]] सैन्याने पिरेनिस पर्वताच्या दक्षिणेस आपले परागणे स्थापन केले, ज्यांचे रुपांतर पुढे नावारे, आरागोन आणि कातालोनिया संस्थानांमध्ये झाले.<ref>{{cite web |last=Rinehart |first=Robert |coauthors=Seeley, Jo Ann Browning | title = देशांचा अभ्यासः स्पेन - कास्तिये आणि आरागोन|publisher=Library of Congress Country Series |date=1998 |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/estoc.html |accessdate=2008-08-09}}</ref>
 ===स्पॅनिश साम्राज्याचा उदय===

ब च सं युरोपातील देश व संस्थाने
देश व भूभाग	अझरबैजान^१ · आइसलँड · आर्मेनिया^२ · आयर्लंड · आल्बेनिया · इटली · एस्टोनिया · आंदोरा^४ · ऑस्ट्रिया · कझाकस्तान^१ · क्रो‌एशिया · ग्रीस · चेक प्रजासत्ताक · जर्मनी · जॉर्जिया^१ · डेन्मार्क · तुर्कस्तान^१ · नेदरलँड्स · नॉर्वे^३ · पोर्तुगाल · पोलंड · फ्रान्स · फिनलंड · बल्गेरिया · बेल्जियम · बेलारूस · बॉस्निया आणि हर्झगोव्हिना · माल्टा · मोनॅको^४ · मोल्दोव्हा · मॅसिडोनिया · माँटेनिग्रो · युक्रेन · युनायटेड किंग्डम · रशिया^१ · रोमेनिया · लक्झेंबर्ग · लात्व्हिया · लिश्टनस्टाइन^४ · लिथुएनिया · व्हॅटिकन सिटी · स्पेन · सर्बिया · स्वित्झर्लंड · स्वीडन · सान मारिनो · सायप्रस^२ · स्लोव्हाकिया · स्लोव्हेनिया · हंगेरी
अन्य भूभाग	आक्रोतिरी आणि ढेकेलिया ^२ · फेरो द्वीपसमूह · जिब्राल्टर · गर्न्सी · यान मायेन · जर्सी · आईल ऑफ मान · स्वालबार्ड
अंशत: मान्य देश	अबखाझिया · कोसोव्हो^५ · नागोर्नो-काराबाख^२ · दक्षिण ओसेशिया · ट्रान्सनिस्ट्रिया · उत्तर सायप्रस^२
टीपा: (१) देशाचा काही भाग युरोपबाहेर मात्र युरोपला लागून; (२) देश संपूर्णतः युरोपबाहेर मात्र युरोपशी राजकीय आणि सामाजिक संबंध; (४) स्वायत्त संस्थाने (Principalities). (५) स्वातंत्र्य घोषित मात्र आंतरराष्ट्रीय समुदायाकडून देश म्हणून मान्यता नाही.