Jump to content

माल्टा

दुवे संपादा
विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
माल्टा
Republic of Malta
Repubblika ta' Malta
माल्टाचे प्रजासत्ताक
माल्टाचा ध्वज माल्टाचे चिन्ह
ध्वज चिन्ह
राष्ट्रगीत: L-Innu Malti
माल्टी गीत
माल्टाचे स्थान
माल्टाचे स्थान
माल्टाचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी
(व सर्वात मोठे शहर) 		व्हॅलेटा
अधिकृत भाषा इंग्लिश, माल्टी
इतर प्रमुख भाषा इटालियन
सरकार सांसदीय प्रजासत्ताक
 - राष्ट्रप्रमुख मिरियम स्पितेरी देबोनो
 - पंतप्रधान रॉबर्ट आबेला
महत्त्वपूर्ण घटना
 - स्वातंत्र्य दिवस २१ सप्टेंबर १९६४ (युनायटेड किंग्डमपासून) 
 - प्रजासत्ताक दिन १३ डिसेंबर १९७४ 
युरोपीय संघात प्रवेश १ मे २००४
क्षेत्रफळ
 - एकूण ३१६ किमी२ (२०७वा क्रमांक)
लोकसंख्या
 - २००८ ४,४६,५४७ (१७१वा क्रमांक)
 - गणती {{{लोकसंख्या_गणना}}}

{{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}

 - घनता १,५६२/किमी²
वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
 - एकूण ९.८१७ अब्ज अमेरिकन डॉलर (१४८वा क्रमांक)
 - वार्षिक दरडोई उत्पन्न २३,५८४ अमेरिकन डॉलर (२४वा क्रमांक)
मानवी विकास निर्देशांक  . ▬ ०.८२९ (अति उच्च) (३९ वा) (२०१३)
राष्ट्रीय चलन युरो (€)
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ (यूटीसी+०१:००)
आय.एस.ओ. ३१६६-१ MT
आंतरजाल प्रत्यय .mt
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक ३५६
राष्ट्र_नकाशा
राष्ट्र_नकाशा


माल्टाचे प्रजासत्ताक (इंग्लिश: Republic of Malta; माल्टी: Repubblika ta' Malta) हा दक्षिण युरोपातील एक छोटा द्वीप-देश आहे. माल्टा भूमध्य समुद्रामधील एका द्वीपसमूहावर वसला असून तो इटलीच्या सिसिलीच्या ८० किमी (५० मैल) दक्षिणेस, ट्युनिसियाच्या २८४ किमी (१७६ मैल) पूर्वेस, व लिबियाच्या ३३३ किमी (२०७ मैल) उत्तरेस स्थित आहे. माल्टाचे क्षेत्रफळ केवळ ३१६ चौ. किमी (१२२ चौ. मैल), तर लोकसंख्या सुमारे ४.५ लाख असून माल्टा जगातील सर्वात लहान व सर्वात घनदाट लोकवस्तीच्या देशांपैकी एक आहे.[१][२][३]व्हॅलेटा ही माल्टाची राजधानी असून ती युरोपियन संघामधील सर्वात लहान राष्ट्रीय राजधानी आहे.[४] माल्टी व इंग्लिश ह्या दोन माल्टामधील राजकीय भाषा आहेत.

माल्टा युरोपियन संघाच सदस्य असून यूरो हे येथील अधिकृत चलन आहे. माल्टाची अर्थव्यवस्था प्रामुख्याने येथील पर्यटनावर अवलंबून आहे

इतिहास

[संपादन]

भूमध्य समुद्राच्या मधोमध असलेल्या स्थानामुळे माल्टावर ऐतिहासिक काळापासून अनेक महासत्तांचे वर्चस्व राहिले आहे. इ.स.पूर्व ३३२ मध्ये माल्टा कार्थेजच्या अधिपत्याखाली आला. प्युनिकच्या पहिल्या व दुसऱ्या युद्धांमध्ये माल्टी लोकांनी रोमनांची बाजू घेतली व लवकरच माल्टा रोमन साम्राज्याच्या प्रगत भाग बनले. इ.स.च्या ४थ्या शतकामध्ये रोमन साम्राज्याची फाळणी झाल्यानंतर माल्टावर बायझेंटाईन साम्राज्याचे अधिपत्य आले.[५] ८व्या व ९व्या शतकामध्ये सिसिली व माल्टाच्या अधिपत्यावरून अनेक मुस्लिम-बायझेंटाईन युद्धे झाली व मुस्लिमांनी माल्टावर कब्जा मिळवून तेथील सर्व सुविधा नष्ट केल्या ज्यामुळे माल्टा बेट लोकवस्तीसाठी अयोग्य बनले. परंतु इ.स. १००४८मध्ये मुस्लिमांनी माल्टामध्ये पुन्हा वसाहती निर्माण केल्या. ह्याच काळात अरबीपासून माल्टी भाषेचा उगम झाला.[६] इ.स. १०९१ मध्ये ख्रिश्चन धर्मीय नॉर्मन लोकांनी माल्टावर ताबा मिळवला व लवकरच माल्टा सिसिलीच्या राजतंत्राचा भाग बनले. येथे रोमन कॅथलिक धर्म मोठ्या प्रमाणावर वाढीस लागला. माल्टाचे मोक्याचे स्थान लक्षात घेता येथे प्रचंड लष्करी सुविधा निर्माण केल्या गेल्या. १२व्या शतकात माल्टा पवित्र रोमन साम्राज्यामध्ये विलिन केले गेले व दुसऱ्या फ्रेडरिकने येथील सर्व मुस्लिम धर्मीय रहिवाशांची हकालपट्टी केली.[७]

पुढील अनेक शतके युरोपातील विविध घराण्यांच्या ताब्याखाली राहिल्यानंतर इ.स. १७९८ मध्ये नेपोलियनने माल्टा काबीज केले. नेपोलियनने इजिप्तकडे जाताजाता येथे तैनात केलेल्या मोठ्या फ्रेंच सैन्याने माल्टाची लुटालूट सुरू केली ज्यामुळे स्थानिक माल्टी लोक खवळून उठले व त्यांनी फ्रेंचांना येथून हाकलून लावले. ब्रिटिश साम्राज्याने माल्टींना शस्त्रे व दारूगोळा पुरवला. इ.स. १८०० मध्ये फ्रेंच सेनापतीने शरणागती पत्कारली.[८] माल्टी लोकांनी माल्टावर ब्रिटिशांचे अधिपत्य मंजूर केले व माल्टा ब्रिटिश साम्राज्याचा भाग बनला. १८६९ मध्ये सुएझ कालवा खुला झाल्यानंतर भूमध्य समुद्रातील जलवाहतूकीसाठी माल्टा हा महत्त्वाचा थांबा बनला. ब्रिटनहून भारताकडे जाणारी जहाजे माल्टा येथे थांबत असत. दुसऱ्या महायुद्धात अक्ष राष्ट्रांनी माल्टाला वेढा घतला व येथे प्रचंड बॉंबहल्ला चढवला परंतु ब्रिटिश आरमाराने त्यांना चोख उत्तर दिले व नोव्हेंबर १९४२ मध्ये इटली व नाझी जर्मनीचा येथे सपशेल पराभव झाला.

२१ सप्टेंबर १९६४ रोजी ब्रिटनने माल्टाला स्वातंत्र्य मंजूर केले. पुढील १० वर्षे राष्ट्रकुल परिषदेमध्ये व ब्रिटनची राणी एलिझाबेथ दुसरी हिच्या औपचारिक अध्यक्षतेखाली राहिल्यानंतर १३ डिसेंबर १९७४ रोजी माल्टाने प्रजासत्ताक पद्धतीच्या प्रशासनाचा अंगिकार केला. १९८० साली माल्टाने तटस्थतेचे धोरण स्वीकारले. १९८९ साली येथे अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जॉर्ज एच.डब्ल्यू. बुश व सोव्हिएत संघाचे राष्ट्रप्रमुख मिखाईल गोर्बाचेव ह्यांदरम्यान झालेल्या महत्त्वाच्या बैठकीने शीत युद्धाचा शेवट झाला.[९]

१ मे २००४ रोजी माल्टा युरोपियन संघाचा तर १ जानेवारी २०८ रोजी युरोक्षेत्राचा सदस्य बनला.[१०]

भूगोल

[संपादन]

माल्टा हा भूमध्य समुद्रातील एक द्वीपसमूह असून माल्टा, गोझो व कोमिनो ह्या तीन बेटांवर वस्ती आहे तर इतर बेटे निर्मनुष्य आहेत.

माल्टाची बेटे माल्टाच्या पठारावरील उंच प्रदेश आहे. माल्टाचे पठार प्रागैतिहासिक काळात सिचिल्या आणि आफ्रिकेच्या मधील चिंचोळी पट्टी होती. समुद्रपातळी वाढल्यावर हे पठार पाण्याखाली गेले आणि माल्टा, सिचिल्या, इटली आणि आफ्रिका एकमेकांपासून वेगळे झाले..[११] हे पठार आफ्रिकेच्या भूस्तराचा भाग मानला जाते.[१२][१३] माल्टाला अनेक शतके आफ्रिका खंडाचा भाग समजले जात असे.[१४] माल्टाच्या आसपासच्या समुद्रतळावर अनेक प्राचीन अवशेष आहेत.[१५]

माल्टाच्या किनाऱ्यावर अनेक खाड्या आणि नाळ्या आहेत. तेथे नैसर्गिक बंदरे व नांगरण्या तयार झाल्या आहेत. बेटाचा भूभाग बुटक्या टेकड्या आणि सपाट मैदानांचा आहे. टा द्मेयरेक हा माल्टातील सर्वोच्च बिंदी २५३ मी उंचीवर आहे

माल्टा बेटावर एकही कायमस्वरुपी नदी नाही. सतत मोठ्या प्रमाणात पाउस पडल्यावर काही नाल्यांमध्ये पूर व पाणी असते परंतु ते लवकरच आटते. तरीही रास इर-राहेब जवळील बाह्रिया येथे, सान मार्टिन मधील ल-इमताहलेब आणि गोझो बेटावरील लुंझ्याता खोऱ्यात काही ठिकाणी बारमाही झरे आढळतात.

शहरीकरण

[संपादन]
व्हॅलेटा माल्टातील प्रमुख शहर आहे

माल्टा देशातील दोन प्रमुख शहरी भाग राजधानी व्हॅलेटा शहर आणि गोझो बेटावर आहेत. या शहरी भागांत सुमारे ४,००,००० लोक राहतात.[१६][१७] यांतील २,०५,७६८ लोक व्हॅलेटामध्ये राहतात.[१८][१९][२०] संयुक्त राष्ट्रांच्या एक पाहणीनुसार माल्टाचा ९५% प्रदेश शहरी आहे आणि हा आकडा दरवर्षी वाढतो आहे. [२१][२२]

जंगल आणि वनसंपदा

[संपादन]

संपूर्ण माल्टा देशात फक्त ४.६२ किमी नैसर्गिक जंगल आहे. ही झाडे तुलनेने खुरटी असून यांची उंची साधारण २-५ मीटर असते. येथे विलो, पॉपलर, ऑलिव्ह, ओक, अलेप्पो पाइन, निलगिरी, अकॅशिया आणि खजूर, ताड, इ. झाडे आढळतात.[२३][२४] यांशिवाय फक्त माल्टामध्ये सापडणाऱ्याही काही उपप्रजाती आहेत.[२५] या भूमध्य समुद्रीय हवामानाला माफक अशा असतात. यांच्यात विड्नेट इल-बहार (माल्टाचे राष्ट्रीय फूल), सेम्प्रेविव्हा टा'माल्टा, झिगलँड ट'ग्वादेश आणि गिझी टा'माल्टा यांचा समावेश आहे.

माल्टामधील वनसंपदा शहरीकरण आणि बाहेरून आलेल्या प्रजाती यांच्यामुळे धोक्यात आहेत.[२६]

हवामान

[संपादन]

माल्टाचे हवामान भूमध्य समुद्रीय प्रकारचे आहे व येथील हिवाळे उबदार तर उन्हाळे सौम्य असतात. येथील वार्षिक सरासरी तापमान दिवसा २३ °से (७३ °फॅ) तर रात्री १६ °से (६१ °फॅ) असते. एका परीक्षणानुसार माल्टामधील हवामान जगात सर्वोत्तम मानले गेले आहे.[२७]

माल्टा बेटाच्या मध्य भागात; 1985– साठी हवामान तपशील
महिना जाने फेब्रु मार्च एप्रिल मे जून जुलै ऑगस्ट सप्टें ऑक्टो नोव्हें डिसें वर्ष
सरासरी कमाल °से (°फॅ) 16.1
(61) 		16.0
(60.8) 		17.8
(64) 		20.0
(68) 		24.2
(75.6) 		28.5
(83.3) 		31.5
(88.7) 		31.8
(89.2) 		28.4
(83.1) 		25.2
(77.4) 		21.0
(69.8) 		17.5
(63.5) 		23.17
(73.7)
दैनंदिन °से (°फॅ) 13.2
(55.8) 		13.0
(55.4) 		14.6
(58.3) 		16.7
(62.1) 		20.4
(68.7) 		24.4
(75.9) 		27.2
(81) 		27.7
(81.9) 		25.0
(77) 		21.9
(71.4) 		18.0
(64.4) 		14.7
(58.5) 		19.73
(67.53)
सरासरी किमान °से (°फॅ) 10.3
(50.5) 		9.9
(49.8) 		11.3
(52.3) 		13.3
(55.9) 		16.6
(61.9) 		20.3
(68.5) 		22.8
(73) 		23.6
(74.5) 		21.6
(70.9) 		18.6
(65.5) 		15.0
(59) 		11.9
(53.4) 		16.27
(61.27)
सरासरी वर्षाव मिमी (इंच) 94.7
(3.728) 		63.4
(2.496) 		37.0
(1.457) 		26.3
(1.035) 		9.2
(0.362) 		5.4
(0.213) 		0.2
(0.008) 		6.0
(0.236) 		67.4
(2.654) 		77.2
(3.039) 		108.6
(4.276) 		107.7
(4.24) 		603.1
(23.744)
सरासरी पर्जन्य दिवस (≥ 0.1 mm) 15 12 9 6 3 1 0 1 5 9 13 16 90
महिन्यामधील सूर्यप्रकाशाचे तास 169.3 178.1 227.2 253.8 309.7 336.9 376.7 352.2 270.0 223.8 195.0 161.2 ३,०५३.९
स्रोत: maltaweather.com (Meteo Malta & MaltaMedia)[२८]

अर्थव्यवस्था

[संपादन]

आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीच्या व्याख्येनुसार माल्टा जगातील ३६ विकसित देशांपैकी एक असून येथील राहणीमान उच्च दर्जाचे आहे. येथे अनेक नैसर्गिक बंदरे आहेत ज्यामुळे मालवाहतूकीचे माल्टा हे जगातील प्रमुख केंद्रांपैकी एक आहे. बँकिंग व पर्यटन हे येथील प्रमुख उद्योग आहेत. माल्टाला दरवर्षी सुमारे १६ लाख पर्यटक भेट देतात. येथील वार्षिक दरडोई उत्पन्न €२१,५०० आहे जे युरोपियन संघाच्या सरासरीच्या ८६ टक्के आहे.

बँक आणि वित्तव्यवस्था

[संपादन]
मुख्य लेख: माल्टामधील बँका
स्लीमा भागातील पोर्तोमासो बिझनेस टॉवर ही माल्टातील दुसऱ्या क्रमांकाची सर्वात उंच इमारत आहे.

बँक ऑफ व्हॅलेटा आणि एचएसबीसी माल्टा या माल्टामधील दोन सगळ्यात मोठ्या बँका आहेत. याशिवाय रिव्होल्युट सारख्या संगणकीय बँकाही लोकप्रिय आहेत.[२९] बँक चेंत्राली ता माल्टा ही माल्टाची मध्यवर्ती बँक असून हिचे काम देशाचे वित्तधोरण ठरवणे हे आहे.

चलन

[संपादन]
मुख्य लेख: माल्टाची युरो नाणी

माल्टामध्ये युरो परिसराच्या इतर देशांप्रमाणे युरो हे चलन आहे. माल्टाने १ जानेवारी, २००८ पासून युरो चलन अंगिकारले.[३०]

माल्टाच्या €१ आणि €२ नाण्यांवर माल्टीझ क्रॉस तर €०.५०, €०.२० and €०.१० च्या नाण्यांवर माल्टाचा कोट ऑफ आर्म्स आहे. याशिवाय €०.०१, €०.०२ आणि €०.०५ च्या नाण्यांवर म्नायद्राची देवळे आहेत.[३१]

१८२५सालापर्यंत येथा स्कुडो तर १८२५-१९७२ पर्यंत माल्टीझ पाउंड आणि १९७२-२००८ दरम्यान माल्टीझ लिरा ही चलने होती.

पर्यटन

[संपादन]
मुख्य पान: माल्टामधील पर्यटन
मेलिएहा बे पुळण

माल्टा लोकप्रिय पर्यटनकेंद्र आहे. येथे दरवर्षी सुमारे १६ लाख पर्यटक भेट देतात.[३२] ही संख्या माल्टामध्ये राहणाऱ्या एकूण रहिवाशांच्या तिप्पट आहे. २०१९मध्ये येथे २१ लाख पर्यटकांनी भेट दिली होती.[३३] माल्टामधील पर्यटनाच्या पायाभूत सुविधांमध्ये केल्या काही वर्षांत मोठी सुधारणा झाली आहे. २०२४ च्या सुमारास येथे अनेक मोठी होटेले झालेली आहेत. यामुळे स्थानिक घरकुले नाहीशी होत आहेत आणि अतिविकास होत असल्याचेही दिसून येते.

२०१५नंतर माल्टामध्ये आरोग्यपर्यटनही वाढले आहे.[३४] येथे अनेक आधुनिक आरोग्य सुविधा आहेत परंतु त्यांना आंतरराष्ट्रीय मान्यता नाही. येथे ब्रिटनमधून मोठ्या संख्येने आरोग्यप्रवासी येतात.[३५]

पर्यटन उद्योग देशाच्या एकूण उत्पादनात ११.६% भर घालतो.[३६]

राजकारण

[संपादन]
व्हॅलेटामधील माल्टाची संसद

माल्टा संसदीय प्रजासत्ताक आहे. येथील संसदेमध्ये लोकप्रतिनिधीसभेचे नेतृत्त्व पंतप्रधान करतात. माल्टाचे राष्ट्राध्यक्ष येथील राष्ट्रप्रमुख असतात. त्यांची नेमणूक पाच वर्षांसाठी संसद करते. १३ मतदारसंघांमधून प्रत्येकी ५ असे ६५ प्रतिनिधी संसदेत ५ वर्षांसाठी सार्वत्रिक मतदानाने निवडून जातात. प्रत्येक मतदार एकापेक्षा जास्त उमेदवारांना अनुक्रमाने मत देतो. जर पहिल्या क्रमांकाचा उमेदवार जिंकला नाही तर पुढील क्रमांकाच्या उमेदवारास ते मत दिले जाते. संसदसदस्यांनी अविश्वासाचा प्रस्ताव मंजूर केल्यास पंतप्रधानांच्या सल्ल्याने राष्ट्राध्यक्ष संसद विसर्जित करून नवीन निवडणुका घेतल्या जातात. १९६०-९५ दरम्यानच्या निवडणुकांमध्ये माल्टातील मतदानप्रमाण जगातील दुसऱ्या क्रमांकाचे होते.[३७]

माल्टाच्या प्रादेशिक समित्या

२०२५मध्ये मिरियम स्पितेरी देबोनो या माल्टाच्या राष्ट्रप्रमुख होत्या तर रॉबर्ट अबेला पंतप्रधान होते.[३८]

माल्टामध्ये दोन मुख्य राजकीय पक्ष आहेत -- मजूर पक्ष तथा पार्तित लाबुरिस्ता आणि राष्ट्रवादी पक्ष तथा पार्तित नॅझ्योनालिस्ता. मजूर पक्ष २०१३पासून सत्तेवर आहे. तेव्हापासून भ्रष्टाचार, काळा पैसा आणि शासनातील ढिसाळपणा वाढल्याचा काही लोकांचा दावा आहे.[३९] सध्याचे पंतप्रधान अबेला १३ जानेवारी, २०२० पासून सत्तेवर आहेत. देशात इतर अनेक छोटे पक्ष आहेत पण त्यांना संसदेत एकही जागा मिळालेली नाही.

माल्टामध्ये १९९३पासून स्थानिक स्वराज्य संस्थांद्वारे प्रशासन चालवले जाते.[४०] युरोपीय स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या धर्तीवर असलेल्या या ६ समित्या राष्ट्रीय प्रशासन आणि शहर किंवा गावातील प्रशासनांच्या मध्ये असतात.[४१]

वाहतूक

[संपादन]

विमानवाहतूक

[संपादन]

माल्टा आंतरराष्ट्रीय विमानतळ येथील प्रमुख विमानतळ आहे.

महामार्ग आणि सार्वजनिक वाहतूक

[संपादन]
माल्टामध्ये ओटोकार आणि किंग लाँग बस सार्वजनिक वाहतूकीसाठी वापरल्या जातात

माल्टात रस्त्यावरील वाहतूक भारत व युनायटेड किंग्डमप्रमाणे रस्त्याच्या डाव्या बाजूने होते. युरोपमधील इतर देशांपेक्षा हे वेगळे आहे. माल्टामधील दरमाणशी कारचे प्रमाण खूप मोठे आहे. देशात एकूण २,२५४ किमी लांबीचे रस्ते आहेत. यातील ८७.५% पक्के आहेत.[४२]

माल्टातील बस (कारोझ्झ ताल-लिन्या) या सार्वजनिक वाहतूकीचे प्रमुख साधन आहे. या बस १९०५पासून माल्टाच्या रस्त्यांवर धावत आहेत. तेथील जुन्या बस २०११पर्यंत सेवेत होत्या. या पर्यटकांसाठी मोठे आकर्षण होत्या. आजही माल्टातील आणि माल्टाबद्दलच्या जाहिरातींमध्ये या जुन्या बसचीच चित्रे वापरली जातात..[४३] या जुन्या बस खाजगी चालकांच्या मालकीच्या असत आणि ते ही सेवा स्वतंत्रपणे पुरवत असत. २०११मध्ये माल्टा शासनाने हे तंत्र बदलून एकाच कंपनीला संपूर्ण देशातील बससेवा चालविण्याचे कंत्राट देऊ केले.[४४] हे कंत्राट अरिवा माल्टा या कंपनीने जिंकले. अरिवा माल्टाने किंग लाँग प्रकारच्या बस वापरून सेवा पुरवणे सुरू केले. याशिवाय ६१ अधिक क्षमतेच्या बस आणि २ व्हॅलेटा शहरातील गल्ल्यांमधून वापरण्यासाठीच्या छोट्या बसही वापरल्या.

अरिवा माल्टाला हा कारभार सांभाळता आला नाही आणि १ जानेवारी, २०१४ रोजी या कंपनीने दिवाळे काढले. माल्टा शासनाने अरिवा माल्टाचे राष्ट्रीयीकरण केले आणि ही सेवा माल्टा सार्वजनिक वाहतूक नावाने चालू ठेवली. [४५][४६] ऑक्टोबर २०१४मध्ये शासनाने ही सेवा आउतोबुस उर्बानोस दे लेऑन या कंपनीकडे सोपवली.[४७] ऑक्टोबर २०२२ पासून ही सेवा माल्टाच्या नागरिकांनी आणि कायमी रहिवाशांना मोफत उपलब्ध आहे.[४८]

२०२१मध्ये माल्टा शासनाने ६.२ अब्ज युरो खर्चून माल्टा मेट्रो बांधण्याची योजना सुरू केली आहे.[४९]

जलवाहतूक

[संपादन]
माल्टा फ्रीपोर्ट युरोपमधील सगळ्यात मोठ्या बंदरांपैकी एक आहे

माल्टाच्या मुख्य बेटावर तीन नैसर्गिक बंदरे आहेत --

  • ग्रँड हार्बर तथा पोर्ट इल-कबीर -- व्हॅलेटाच्या पूर्वेस असलेले हे बंदर रोमन साम्राज्यापासून आहे. येथे अनेक धक्के आणि प्रवासी टर्मिन आहेत. क्रुझ जहाजांसाठीचा मोठा धक्काही येथे आहे. ग्रँड हार्बरपासून सिचिल्यामधील पोझ्झालो आणि कतानियाला फेरीसेवा उपलब्ध आहे.

वस्तीविभागणी

[संपादन]
मुख्य लेख: माल्टामधील वस्तीविभागणी
वांशिक विभागणी - २०२१ची जनगणना[५०]
Racial origin
कॉकेशियन
  
 ८९.१%
आशियाई
  
 ५.२%
अरब
  
 १.७%
आफ्रिकी
  
 १.५%
हिस्पॅनिक
  
 १.३%
बहुवांशिक
  
 १.२%

२०२१ च्या जनगणनेनुसार माल्टाची एकूण लोकसंख्या ५,१९,५६२ होती. यांतील माल्टामध्ये जन्म झालेले ३,८६,२८० व्यक्ती होत्या[५१] इतर देशांमध्ये जन्मलेल्यांपैकी युनायटेड किंग्डमचे १५,०८२, इटली १३,३६१, भारत ७,९४६, फिलिपिन्स ७,७८४ आणि सर्बियाचे ५,९३५ हे गट प्रमुख आहेत.

माल्टामध्ये जन्म न झालेल्या लोकांच्या वांशिक वर्गवारीत ५८.१% कॉकेशियन, २२.२% आशियाई, ६.३% अरब, ४.५% हिस्पॅनिक होते.[५२]

स्थलांतर

[संपादन]
मुख्य लेख: माल्टामध्ये स्थलांतर व माल्टामधून स्थलांतर

शिक्षण

[संपादन]
मुख्य लेख: माल्टामधील शिक्षण

भाषा

[संपादन]
१५व्या शतकातील पिएत्रु काहारो हे माल्टी भाषेतील सगळ्यात जुने हस्तलिखित आहे.
मुख्य लेख: माल्टामधील भाषा

माल्टी भाषा येथील दोन अधिकृत भाषांपैकी एक आहे. इंग्लिश ही दुसरी अधिकृत भाषा आहे. माल्टामधील कायदे माल्टी आणि इंग्लिश अशा दोन्ही भाषांमध्ये लिहिले जातात. संविधानाच्या ७४व्या कलमानुसार दोन्हीमध्ये तफावत आढळला तर माल्टी भाषेतील कायदा प्रमाण मानला जातो. येथील लोक माल्टी इंग्लिश ही बोलीभाषा वापरतात.

माल्टी भाषा सेमिटिक भाषाकुळातील आहे. ही आता लुप्त झालेल्या सिचिल्या-अरबी (सिकुलो-अरबी) भाषेतून उद्भवली. ही सिकुलो-अरबी भाषा सिचिल्या आणि दक्षिण इटलीमध्ये बोलली जात असे.[५३] माल्टी भाषासाठी माल्टी लिपीचा वापर होतो. लॅटिन लिपीवर आधारित असलेल्या या लिपीत ३० मूळाक्षरे आहेत.

खेळ

[संपादन]

फुटबॉल हा माल्टामधील सर्वात लोकप्रिय खेळ आहे.

माल्टा क्रिकेट संघ आंतरराष्ट्रीय क्रिकेट स्पर्धांमध्ये देशाचे प्रतिनिधित्व करतो.

संदर्भ आणि नोंदी

[संपादन]
  1. ^ "European Microstates". Traveltips24.com. 22 December 2008. 31 March 2009 रोजी पाहिले.
  2. ^ "Career guidance in Malta: A Mediterranean microstate in transitio". Ingentaconnect.com. 16 June 2006. 31 March 2009 रोजी पाहिले.
  3. ^ "The Microstate Environmental World Cup: Malta vs. San Marino". Environmentalgraffiti.com. 15 December 2007. 31 March 2009 रोजी पाहिले.
  4. ^ "Top 10 Things to See and Do in Malta". Mercury Direct. 2013-05-10 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 04/10/2013 रोजी पाहिले. |accessdate= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  5. ^ Borg, Victor Paul (2001). The Rough Guide to Malta & Gozo. Rough Guides. ISBN 1-85828-680-8.
  6. ^ Wilson, Andrew (2006). Corpus Linguistics Around the World. Rodopi. ISBN 90-420-1836-4.
  7. ^ "Time-Line". AboutMalta.com. 7 October 2007.
  8. ^ Holland, James (2003). Fortress Malta: An Island Under Siege, 1940–1943. Miramax Books. ISBN 1-4013-5186-7.
  9. ^ "1989: Malta summit ends Cold War". BBC: On This Day. 3 December 1989. 1 October 2014 रोजी पाहिले.
  10. ^ "Cyprus and Malta set to join eurozone in 2008". 16 May 2007. 2009-01-30 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 12 October 2007 रोजी पाहिले.
  11. ^ Mannion, A.M.; Vogiatzakis, I.N. (August 2007). "Island Landscape Dynamics: Examples from the Mediterranean" (PDF). University of Reading. 26 September 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 20 December 2011 रोजी पाहिले.
  12. ^ Commission for the Geological Map of the World. "Geodynamic Map of the Mediterranean". 17 December 2008 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 28 November 2008 रोजी पाहिले.
  13. ^ "Geothermal Engineering Research Office Malta". 4 April 2016 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित.
  14. ^ Falconer, William; Falconer, Thomas (1872). Dissertation on St. Paul's Voyage. BiblioLife. p. 50. ISBN 978-1-113-68809-5.
  15. ^ "Where Is Malta? | World Map, Facts, People & History of Malta". Malta Info Guide (इंग्रजी भाषेत). 17 November 2024 रोजी पाहिले.
  16. ^ "Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas" Archived 3 September 2015 at the Wayback Machine. Eurostat, 2015.
  17. ^ "Population on 1 January by broad age group, sex and metropolitan regions". Eurostat. 22 August 2016 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 25 February 2019 रोजी पाहिले.
  18. ^ "Population on 1 January by age groups and sex – cities and greater cities" Archived 27 September 2015 at the Wayback Machine. Eurostat, 2015.
  19. ^ "Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas". Eurostat. 2020. 3 September 2015 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 5 March 2022 रोजी पाहिले.
  20. ^ "Population on 1 January by broad age group, sex and metropolitan regions 2020". Eurostat. 2020. 22 August 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 5 March 2022 रोजी पाहिले.
  21. ^ "World Urbanization Prospects" Archived 25 May 2017 at the Wayback Machine. – Department of Economic and Social Affairs/Population Division, United Nations (Table A.2; page 79)
  22. ^ "Interim Territorial Cohesion Report" Archived 23 April 2013 at the Wayback Machine. – Preliminary results of ESPON and EU Commission studies
  23. ^ "Global Forest Resources Assessment 2020". openknowledge.fao.org. p. 22. 28 July 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 6 February 2025 रोजी पाहिले.
  24. ^ Mifsud, Stephen (23 August 2002). "Wild Plants of Malta – Plant Family Index". maltawildplants.com (इंग्रजी भाषेत). 6 February 2025 रोजी पाहिले.
  25. ^ "State of the Environment Report 2005 - Sub-report 9: Biodiversity" (PDF). Environment and Resources Authority. January 2006. 7 January 2018 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 17 January 2020 रोजी पाहिले.
  26. ^ "Maltese Biodiversity under threat". The Malta Independent. 13 February 2011. 24 January 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 24 January 2019 रोजी पाहिले.
  27. ^ Malta tops International Living’s 2011 Quality of Life Best Climate Index
  28. ^ "Malta's Climate". 2015-08-06 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. October 2013 रोजी पाहिले. |accessdate= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य)
  29. ^ Pace, Yannick (1 August 2019). "Revolut rampage: 100,000 Maltese are now using the digital bank". Malta Today. 2 August 2019 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 22 November 2019 रोजी पाहिले.
  30. ^ "Cyprus and Malta to adopt euros". BBC News Business. 10 July 2007. 19 September 2007 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 12 October 2007 रोजी पाहिले.
  31. ^ "Maltese Cross on the Euro coins". Malta Media. 12 June 2006. 10 April 2008 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 12 October 2007 रोजी पाहिले.
  32. ^ "UNWTO Tourism Highlights, 2015 Edition". unwto.org. 15 March 2015 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 4 March 2015 रोजी पाहिले.
  33. ^ "Malta braced for record number of tourists in 2019". 89.7 Bay (इंग्रजी भाषेत). 7 November 2019. 3 August 2021 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 3 August 2021 रोजी पाहिले.
  34. ^ "M for Malta and medical tourism". 16 December 2009 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 7 January 2008 रोजी पाहिले.
  35. ^ "Malta popular with UK medical tourists". Treatmentabroad.net. 2 May 2008. 16 December 2009 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 31 March 2009 रोजी पाहिले.
  36. ^ "Malta Contribution of travel and tourism to GDP (% of GDP), 1995-2019 - knoema.com". Knoema (इंग्रजी भाषेत). 25 June 2022 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 3 August 2021 रोजी पाहिले.
  37. ^ Mark N. Franklin. "Electoral Participation", in Controversies in Voting Behavior
  38. ^ Magri, Giulia (27 March 2024). "Parliament unanimously approves Myriam Spiteri Debono as Malta's next President". Times of Malta. 31 March 2024 रोजी पाहिले.
  39. ^ "Labour's meltdown risk". MaltaToday.com.mt. 28 January 2025 रोजी पाहिले.
  40. ^ "Local Council Act of Malta" (PDF). 16 June 2013 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 20 October 2013 रोजी पाहिले.
  41. ^ Protokol Lokali u Reġjonali (PDF) (माल्टिज् भाषेत). Dipartiment tal-Informazzjoni. pp. 5–6. 17 June 2012 रोजी मूळ पान (PDF) पासून संग्रहित. 2 April 2015 रोजी पाहिले.
  42. ^ "NationMaster – Transportation statistics". 26 September 2007 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 19 February 2007 रोजी पाहिले.
  43. ^ Simons, Jake Wallis (1 July 2011). "End of the road: no more fares for Malta's vintage buses". Telegraph.co.uk. 24 May 2018 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 23 May 2018 रोजी पाहिले.
  44. ^ "Ministeru għall-Infrastruttura Transport u Komunikazzjoni – Transport Pubbliku". Mitc.gov.mt. 13 January 2012 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 15 September 2011 रोजी पाहिले.
  45. ^ "Arriva Future Decided". di-ve.com news. 22 December 2013. 27 June 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 25 August 2014 रोजी पाहिले.
  46. ^ Sansone, Kurt (23 December 2013). "New Year in, Arriva out". The Times. 23 March 2016 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 25 August 2014 रोजी पाहिले.
  47. ^ Dalli, Kim (1 October 2014). "New bus operator to start in January". The Times. 6 October 2014 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 4 October 2014 रोजी पाहिले.
  48. ^ "Budget 2022: Free bus service for all by October 1 next year". Times of Malta. 16 June 2022 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 25 June 2022 रोजी पाहिले.
  49. ^ "Government unveils 25-station, €6.2 billion underground Metro proposal". Times of Malta. October 2021. 1 October 2022 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2 October 2022 रोजी पाहिले.
  50. ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 February 2023. 4 February 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 5 February 2024 रोजी पाहिले.
  51. ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 February 2023. 4 February 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 5 February 2024 रोजी पाहिले.
  52. ^ "Census of Population and Housing 2021: Final Report: Population, migration and other social characteristics (Volume 1)". nso.gov.mt. 16 February 2023. 4 February 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 5 February 2024 रोजी पाहिले.
  53. ^ Joseph M. Brincat Maltese – an unusual formula Archived 8 December 2015 at the Wayback Machine., MED Magazine (February 2005)

बाह्य दुवे

[संपादन]
 विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत:

https://kyprianou.com.mt/

"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=माल्टा&oldid=2578271" पासून हुडकले