स्वित्झर्लंड

स्वित्झर्लंड Schweizerische Eidgenossenschaft (जर्मन) Confédération suisse (फ्रेंच) Confederazione Svizzera (इटालियन) Confederaziun svizra (रोमान्श) स्वित्झर्लंडचे संघराज्य
ध्वज चिन्ह
ब्रीद वाक्य: Unus pro omnibus, omnes pro uno (लॅटिन) ('सर्वांकरता एक, एककरता सर्व')
राष्ट्रगीत: स्विस साल्म
स्वित्झर्लंडचे स्थान स्वित्झर्लंडचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी	बर्न
सर्वात मोठे शहर	झ्युरिक
अधिकृत भाषा	जर्मन, फ्रेंच, इटालियन, रोमान्श
सरकार	संघीय प्रजासत्ताक
महत्त्वपूर्ण घटना
- निर्मिती	अंदाजे इ.स. १३००
- बासेलचा तह	22 सप्टेंबर 1499
- वेस्टफालियाची शांतता	24 ऑक्टोबर 1648
- संघराज्य	12 सप्टेंबर 1848
क्षेत्रफळ
- एकूण	४१,२८५ किमी२ (१३३वा क्रमांक)
- पाणी (%)	४.२
लोकसंख्या
-एकूण	८०,१४,००० (९५वा क्रमांक)
- गणती	{{{लोकसंख्या_गणना}}} {{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}
- घनता	१८८/किमी²
वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
- एकूण	३७०.२७७ अब्ज अमेरिकन डॉलर (३९वा क्रमांक)
- वार्षिक दरडोई उत्पन्न	४५,९९९ अमेरिकन डॉलर
मानवी विकास निर्देशांक  .	०.९१३ ▲ (अति उच्च) (९ वा) (२००९)
राष्ट्रीय चलन	स्विस फ्रँक
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग	मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ (CET) (यूटीसी+०१:००)
आय.एस.ओ. ३१६६-१	CH
आंतरजाल प्रत्यय	.ch
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक	४१
राष्ट्र_नकाशा

स्वित्झर्लंड पश्चिम युरोपामधील एक भूपरिवेष्टित देश आहे. आल्प्स पर्वतरांगेमध्ये ४१,२८५ चौरस कि.मी. इतक्या छोट्या क्षेत्रफळावर वसलेल्या ह्या देशाची लोकसंख्या ७६,००,००० आहे. स्वित्झर्लंडच्या उत्तरेस जर्मनी, पश्चिमेस फ्रान्स, दक्षिणेस इटली, पूर्वेस ऑस्ट्रिया व लिश्टनस्टाइन हे देश आहेत. स्वित्झर्लंड हे २६ कँटनांनी - म्हणजे राज्यांनी - बनलेले संघराज्यीय प्रजासत्ताक आहे. स्वित्झर्लंडमध्ये सरकारप्रमुख किंवा राष्ट्रप्रमुख केवळ एक व्यक्ती नसून ७ सदस्य असलेली एक संघीय समिती देशाचा कार्यभार एकत्रितपणे चालवते. ह्या प्रकारचे सरकार असलेला स्वित्झर्लंड हा जगातील एकमेव देश आहे. स्वित्झर्लंडची राजधानी बर्न तर जिनिव्हा, झ्युरिक, बासल व लोझान ही शहरे मोठी शहरे आहेत.

पारंपारिक काळापासून स्वित्झर्लंड तटस्थ राहण्याच्या भूमिकेवर कायम आहे. जगात शांतता राखण्यावर स्वित्झर्लंडने कायम भर दिला आहे. २००२ सालापर्यंत स्वित्झर्लंडने संयुक्त राष्ट्रसंघामध्ये सामील होण्यास नकार दिला होता. सध्या स्वित्झर्लंड युरोपियन संघाचा सदस्य नसलेला युरोपामधील एकमेव आघाडीचा देश आहे. रेड क्रॉस ह्या आंतरराष्ट्रीय संस्थेचा उगम येथेच झाला.

इतिहास

स्वित्झर्लंड राज्याने 1848 मध्ये स्विस फेडरल राज्यघटना स्वीकारल्यानंतर त्याचे सध्याचे स्वरूप प्राप्त केले. स्वित्झर्लंडच्या तत्कालीन राजकरण्यानी 1291 मध्ये एक बचावात्मक युती स्थापन केली, ज्यामुळे एक सैल संघराज्य निर्माण झाले जे शतकानुशतके टिकून राहिले.

प्रागैतिहासिक कालखंड

स्वित्झर्लंडमध्ये होमिनिडच्या अस्तित्वाच्या सर्वात जुन्या खुणा सुमारे 150,000 वर्षांपूर्वीच्या आहेत. स्वित्झर्लंडमधील सर्वात जुनी ज्ञात शेती वसाहती, जी Gächlingen येथे आढळून आली, जी सुमारे 5300 ईसापूर्वची आहे.

सर्वात प्राचीन ज्ञात जमातींनी हॉलस्टॅट आणि ला टेने संस्कृतींची स्थापना केली, ज्याचे नाव न्युचॅटेल सरोवराच्या उत्तरेकडील ला टेने या पुरातत्व स्थळावरून देण्यात आले. सुमारे 450 ईसापूर्व लोखंडी युगाच्या उत्तरार्धात ला टेने संस्कृती विकसित आणि भरभराट झाली, ज्यावर कदाचित ग्रीक आणि एट्रस्कन संस्कृतींचा प्रभाव आहे. हेल्वेटी हा सर्वात महत्वाचा आदिवासी गट होता. इसपूर्व ५८ मध्ये, जर्मनिक जमातींद्वारे सतत छळलेल्या, हेल्वेटीने स्विस पठार सोडून पश्चिम गॅलियामध्ये स्थलांतर करण्याचा निर्णय घेतला. ज्युलियस सीझरच्या सैन्याने त्यांचा पाठलाग केला आणि आजच्या पूर्व फ्रान्समधील बिब्राक्टेच्या लढाईत त्यांचा पराभव केला, ज्यामुळे जमातीला त्यांच्या मायदेशी परत जाण्यास भाग पाडले. इसपूर्व १५ मध्ये, टायबेरियस (नंतर दुसरा रोमन सम्राट) आणि त्याचा भाऊ ड्रसस यांनी आल्प्स जिंकून रोमन साम्राज्यात विलीन केले. हेल्वेटीने व्यापलेले क्षेत्र प्रथम रोमच्या गॅलिया बेल्जिका प्रांताचा आणि नंतर त्याच्या जर्मनिया सुपीरियर प्रांताचा भाग बनले. आधुनिक स्वित्झर्लंडचा पूर्वेकडील भाग राईटिया या रोमन प्रांतात समाकलित झाला. सामान्य युगाच्या सुरुवातीच्या सुमारास, रोमन लोकांनी विंडोनिसा नावाचा एक मोठा छावणी सांभाळली, जी आता विंडिश शहराजवळ आरे आणि र्यूस नद्यांच्या संगमावर एक अवशेष आहे.

अर्वाचीन इतिहास

कोणत्याही महायुद्धात स्वित्झर्लंडवर आक्रमण झाले नाही. पहिल्या महायुद्धादरम्यान, स्वित्झर्लंड हे क्रांतिकारक आणि सोव्हिएत युनियनचे संस्थापक व्लादिमीर इलिच उल्यानोव्ह (व्लादिमीर लेनिन) यांचे घर होते जे 1917 पर्यंत तेथे राहिले. 1917 मध्ये अल्पायुषी ग्रिम-हॉफमन प्रकरणामुळे स्विस तटस्थतेवर गंभीरपणे प्रश्नचिन्ह निर्माण झाले होते. 1920 मध्ये, स्वित्झर्लंडने लष्करी आवश्यकतांमधून सूट दिल्यानंतर, जिनिव्हा येथे असलेल्या लीग ऑफ नेशन्समध्ये सामील झाले.

दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान, जर्मन लोकांनी आक्रमणाच्या विस्तृत योजना आखल्या, परंतु स्वित्झर्लंडवर कधीही हल्ला झाला नाही. स्वित्झर्लंड लष्करी प्रतिबंध, जर्मनीला सवलती आणि चांगले नशीब यांच्या संयोगाने स्वतंत्र राहू शकले कारण युद्धादरम्यान मोठ्या घटनांनी हस्तक्षेप केला. जनरल हेन्री गुइसन, ज्याला युद्धाच्या कालावधीसाठी कमांडर-इन-चीफ नियुक्त केले गेले, त्याने सशस्त्र दलांची सामान्य जमवाजमव करण्याचे आदेश दिले. स्विस लष्करी रणनीती सीमेवरील स्थिर संरक्षणापासून संघटित दीर्घकालीन ॲट्रिशनमध्ये बदलली आणि आल्प्समधील मजबूत, चांगल्या साठा असलेल्या स्थानांवर माघार घेतली, ज्याला रेड्युट म्हणून ओळखले जाते. स्वित्झर्लंड हा दोन्ही बाजूंच्या हेरगिरीचा एक महत्त्वाचा आधार होता आणि अक्ष आणि मित्र राष्ट्रांमध्ये अनेकदा मध्यस्थी करत असे.

भूगोल

स्वित्झर्लंड युरोप खंडाच्या मध्य पश्चिम भागात स्थित असून त्याच्या भोवताली जर्मनी, फ्रान्स, इटली, ऑस्ट्रिया व लिश्टनस्टाइन हे देश आहेत. स्वित्झर्लंडचा दक्षिण व आग्नेय भाग आल्प्स पर्वताने व्यापला आहे. ऱ्हाइन व ऱ्होन ह्या युरोपामधील दोन प्रमुख नद्यांचा उगम स्वित्झर्लंडमध्ये होतो. जिनिव्हा हे मोठे सरोवर देशाच्या नैऋत्य भागात फ्रान्सच्या सीमेवर तर बोडनसे हे सरोवर ईशान्य भागात जर्मनी व ऑस्ट्रिया देशांच्या सीमेजवळ स्थित आहेत.

चतुःसीमा

स्वित्झर्लंड युरोप खंडाच्या मध्य पश्चिम भागात स्थित असून त्याच्या भोवताली जर्मनी, फ्रान्स, इटली, ऑस्ट्रिया व लिश्टनस्टाइन हे देश आहेत. स्वित्झर्लंडचा दक्षिण व आग्नेय भाग आल्प्स पर्वताने व्यापला आहे.

राजकीय विभाग

स्वित्झर्लंड देश एकूण २६ राज्यांमध्ये विभागला गेला आहे, ज्याना कॅन्टोन असे म्हणतात.

कॅन्टोन ही संघराज्ये आहेत. त्यांना कायमस्वरूपी घटनात्मक दर्जा आहे आणि इतर देशांच्या तुलनेत उच्च प्रमाणात स्वातंत्र्य आहे. फेडरल राज्यघटनेनुसार, सर्व 26 कॅन्टोन समान दर्जाचे आहेत, त्याशिवाय 6 (अनेकदा अर्ध-कॅन्टन्स म्हणून संबोधले जाते) राज्यांच्या परिषदेमध्ये दोन ऐवजी एका नगरसेवकाद्वारे प्रतिनिधित्व केले जाते आणि त्यांच्या संदर्भात फक्त अर्धा कॅन्टोनल मत आहे. घटनादुरुस्तीवरील सार्वमतामध्ये कॅन्टोनल बहुमत आवश्यक आहे. प्रत्येक कॅन्टोनचे स्वतःचे संविधान आणि स्वतःची संसद, सरकार, पोलिस आणि न्यायालये असतात. तथापि, विशेषतः लोकसंख्या आणि भौगोलिक क्षेत्राच्या दृष्टीने, वैयक्तिक कॅन्टन्सची व्याख्या लक्षणीय फरक करतात. त्यांची लोकसंख्या 16,003 (Appenzell Innerrhoden) आणि 1,487,969 (झ्युरिच) आणि त्यांचे क्षेत्रफळ 37 km2 (14 sq mi) (Basel-Stadt) आणि 7,105 km2 (2,743 sq mi) (Grisons) दरम्यान आहे.

मोठी शहरे

झ्युरिक - ३,६६,४४५ जिनिव्हा - १,७७,५०० बासल - १,६५,००० बर्न - १,३१,६०० लोझान - १,२९,२७३

झ्युरिक जिनिव्हा बर्न बासल लोझान

अर्थतंत्र

स्वित्झर्लंडमध्ये 5 दशलक्षाहून अधिक लोक काम करतात; 2004 मध्ये सुमारे 25% कर्मचारी कामगार संघटनेचे होते. स्वित्झर्लंडमध्ये शेजारील देशांपेक्षा अधिक लवचिक कामगार बाजार आहे आणि बेरोजगारीचा दर सातत्याने कमी आहे. बेरोजगारीचा दर जून 2000 मध्ये 1.7% वरून डिसेंबर 2009 मध्ये 4.4% पर्यंत वाढला. नंतर 2014 मध्ये ते 3.2% पर्यंत कमी झाले आणि अनेक वर्षे स्थिर राहिले, पुढे 2018 मध्ये 2.5% आणि 2019 मध्ये 2.3% पर्यंत घसरले. लोकसंख्या वाढ (निव्वळ इमिग्रेशन पासून) 2004 मध्ये लोकसंख्येच्या 0.52% पर्यंत पोहोचली, जी 2017 मध्ये पुन्हा 0.54% पर्यंत घसरण्यापूर्वी पुढील वर्षांमध्ये वाढली. 2015 मध्ये परदेशी नागरिकांची लोकसंख्या 28.9% होती, जी ऑस्ट्रेलिया सारखीच होती.

2016 मध्ये, स्वित्झर्लंडमध्ये सरासरी मासिक सकल उत्पन्न दरमहा 6,502 फ्रँक होते (प्रति महिना US$6,597 च्या समतुल्य). भाडे, कर आणि पेन्शन योगदान, तसेच वस्तू आणि सेवांवर खर्च केल्यानंतर, सरासरी कुटुंबाकडे एकूण उत्पन्नापैकी सुमारे 15% बचत शिल्लक आहे. जरी 61% लोकसंख्येने सरासरी उत्पन्नापेक्षा कमी उत्पन्न केले असले तरी उत्पन्नातील असमानता 29.7 च्या गिनी गुणांकासह तुलनेने कमी आहे, ज्यामुळे स्वित्झर्लंडला शीर्ष 20 देशांमध्ये स्थान मिळाले आहे. 2015 मध्ये, सर्वात श्रीमंत 1% लोकांकडे 35% संपत्ती होती. 2019 मध्ये संपत्तीची असमानता वाढली.

सुमारे 8.2% लोकसंख्या राष्ट्रीय दारिद्र्यरेषेखाली राहतात, स्वित्झर्लंडमध्ये दोन प्रौढ आणि दोन मुलांचे कुटुंब दरमहा CHF3,990 पेक्षा कमी कमावते आणि आणखी 15% लोकांना गरिबीचा धोका आहे. एकल-पालक कुटुंबे, ज्यांना सक्तीनंतरचे शिक्षण नाही आणि ज्यांचे काम नाही ते दारिद्र्यरेषेखालील जीवन जगण्याची शक्यता आहे. जरी काम हा गरिबीतून बाहेर पडण्याचा मार्ग मानला जात असला तरी, काही 4.3% लोकांना कामकरी गरीब मानले जाते. स्वित्झर्लंडमधील दहापैकी एक नोकरी कमी पगाराची मानली जाते; अंदाजे 12% स्विस कामगार अशा नोकऱ्या धारण करतात, त्यापैकी अनेक महिला आणि परदेशी आहेत.

खेळ

१७ ग्रँड स्लॅम टेनिस स्पर्धा जिंकणारा स्वित्झर्लंडचा रॉजर फेडरर हा जगातील सर्वात यशस्वी टेनिस खेळाडू आहे.

• ऑलिंपिक खेळात स्वित्झर्लंड
• स्वित्झर्लंड फुटबॉल संघ

बाह्य दुवे

विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: स्वित्झर्लंड

• अधिकृत संकेतस्थळ (मराठी मजकूर)

• स्वित्झर्लंडचे विकिमिडिया अ‍ॅटलास
• विकिव्हॉयेज वरील स्वित्झर्लंड पर्यटन गाईड (इंग्रजी)