इटली

इटली रिपुब्लिका इतालियाना इटालियन प्रजासत्ताक
ध्वज चिन्ह
ब्रीद वाक्य: -
राष्ट्रगीत: इल कांतो देल्यी इतालियानी (इटालियन लोकांचे गीत)
इटलीचे स्थान इटलीचे जागतिक नकाशावरील स्थान
राजधानी (व सर्वात मोठे शहर)	रोम
अधिकृत भाषा	इटालियन
इतर प्रमुख भाषा	फ्रेंच, जर्मन
- राष्ट्रप्रमुख	सर्जियो मात्तारेल्ला
- पंतप्रधान	जॉर्जिया मेलोनी
महत्त्वपूर्ण घटना
- स्वातंत्र्य दिवस	मार्च १७, १८६१ (एकत्रीकरण)
- प्रजासत्ताक दिन	जून २, १९४६
क्षेत्रफळ
- एकूण	३,०१,३१८ किमी२
- पाणी (%)	२.४
लोकसंख्या
-एकूण	५,८७,५१,७११ (२२वा क्रमांक)
- गणती	{{{लोकसंख्या_गणना}}} {{{लोकसंख्या_गणना_वर्ष}}}
- घनता	१९२.८/किमी²
वार्षिक सकल उत्पन्न (पीपीपी)
- एकूण	१.६६८ खर्व अमेरिकन डॉलर (७वा क्रमांक)
- वार्षिक दरडोई उत्पन्न	२८,७६० अमेरिकन डॉलर (२१वा क्रमांक)
राष्ट्रीय चलन	युरो (EUR)
आंतरराष्ट्रीय कालविभाग	मध्य युरोपीय प्रमाणवेळ (CET) (यूटीसी +१/+२)
आय.एस.ओ. ३१६६-१	IT
आंतरजाल प्रत्यय	.it
आंतरराष्ट्रीय दूरध्वनी क्रमांक	+३९
राष्ट्र_नकाशा

इटली हा दक्षिण युरोपातील एक देश आहे. हा देश विकसित देशांपैकी एक असून तो जी-७चा सदस्य आहे. इटलीचे क्षेत्रफळ ३,०१,२५३ चौ.किमी एवढे आहे. लिरा हे इटलीचे चलन असून इटलीची साक्षरता ९७ टक्के आहे. ख्रिश्चन हा येथील प्रमुख धर्म असून इटालियन ही प्रमुख भाषा आहे. रोम ही इटलीची राजधानी व सर्वात मोठे शहर आहे. हा देश गंधकाच्या उत्पादनात जगात प्रथम क्रमांकावर आहे. फुटबॉल इटलीतील प्रमुख खेळ आहे.

इतिहास

इटलीचा इतिहास, विशेषतः लिखित इतिहास, अनेक सहस्रके जुना आहे. रोमन व रोमन-पूर्व काळापासून इटली हे युरोपमधील सांस्कृतिक दृष्ट्या पुढारलेला देश समजला जात असे.अनेक छोटी मोठी राज्ये एकत्र येऊन इटली तयार झाला.

भूगोल

इटली देश युरोपच्या दक्षिण भागात आणि आल्प्स पर्वतरांगेच्या दक्षिणेस भूमध्य समुद्रातील द्वीपकल्पावर वसलेला आहे. इटलीमध्ये ८०० बेटे आहेत. सिचिल्या आणि सार्देन्या ही त्यातील सगळ्यात मोठी आहेत. इटली युरोपमधील १०व्या क्रमांकाचा सर्वात मोठा देश आहे. याचा विस्तार ३,०१,३४० किमी^२ आहे.

चतुःसीमा

इटलीच्या उत्तरेस स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रिया, फ्रान्स व स्लोव्हेनिया हे देश आहेत. पूर्वेस एड्रियाटिक समुद्र, पश्चिमेस तिऱ्हेनियन समुद्र व दक्षिणेस भूमध्य समुद्र आहे. व्हॅटिकन सिटी व सान मारिनो हे देश संपूर्णपणे इटलीने वेढलेले आहेत.

राजकीय विभाग

इटलीचे राजकीय विभाग.

इटली देशाची २० विभागांमध्ये विभागणी करण्यात आलेली आहे. यांपैकी पाच विभाग स्वायत्त आहेत व त्यांना आपल्या स्थानिक व्यवहाराशी निगडीत कायदे करण्याची मुभा आहे. हे २० विभाग एकूण १०९ प्रांतात विभागलेले आहेत व प्रांत ८,१०१ कोमुनी अथवा पंचायतींमध्ये विभागलेले आहेत.

प्रमुख शहरे

• रोम
• व्हेनिस
• मिलान
• बोलोन्या
• तोरिनो
• फिरेंझे
• पालेर्मो
• नापोली
• जिनोआ

समाजव्यवस्था

वस्तीविभागणी

इटलीची लोकसंख्या सुमारे ६ कोटी आहे.

धर्म

इटलीमध्ये रोमन कॅथोलिक धर्माचे लोक सर्वात जास्त संख्येने आहेत. रोमपासून जवळच असणारी व्हॅटिकन सिटी ही कॅथोलिक धर्मियांसाठी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र मानली जाते. व्हॅटिकन सिटीला एका स्वतंत्र सार्वभौम राज्याचा दर्जा आहे आणि या राज्याचे महापौर पोप आहेत. एका तऱ्हेने व्हॅटीकन सिटीला कॅथोलिक धर्माची राजधानी मानले जाते. इटलीमध्ये प्रोटेस्टंट ख्रिस्ती धर्मासारख्या इतर शाखांचे लोकही कमी-अधिक प्रमाणात आहेत.

राजकारण

घटनात्मक जनमत समितीने राजशाही संपुष्टात आणल्यापासून २ जून १९४६ पासून इटली हे एकात्मक संसदीय प्रजासत्ताक आहे. इटलीचे अध्यक्ष (प्रेसिडेन्टे डेला रेपुब्लिका), सध्या २०१५ पासून सर्जिओ मॅटरेल्ला हे इटलीचे राज्य प्रमुख आहेत. इटलीच्या संसदेने आणि संयुक्त अधिवेशनात काही प्रादेशिक मतदारांनी एकाच सात वर्षांच्या अध्यक्षतेसाठी राष्ट्रपती निवडले जातात. इटलीकडे एक लेखी लोकशाही घटना आहे, ज्यामुळे गृह-युद्धाच्या वेळी नाझी आणि फासिस्ट सैन्यांचा पराभव करण्यास हातभार लावनाऱ्या सर्व विरोधी-फासीवादी शक्तींच्या प्रतिनिधींनी बनविलेल्या संविधान सभाच्या कामकाजाचा परिणाम झाला.

सरकार

इटलीमध्ये संमिश्र प्रमाण आणि प्रमुख मतदान प्रणालीवर आधारित संसदीय सरकार आहे. संसद उत्तम प्रकारे द्विसदनीय आहे: दोन सभागृहे, पॅलाझो मॉन्टेसिटरिओमध्ये भेटणारे चेंबर ऑफ डेप्युटीज आणि पॅलाझो मॅडमामध्ये भेटणारे रिपब्लिक ऑफ सेनॅट यांचे समान अधिकार आहेत. पंतप्रधान, मंत्री मंडळाचे अधिकृतपणे अध्यक्ष (प्रेसिडेन्टे डेल कॉन्सिग्लिओ दे मिनीस्ट्री) हे इटलीचे सरकार प्रमुख आहेत. इटली प्रजासत्ताकाच्या अध्यक्षांमार्फत पंतप्रधान आणि मंत्रिमंडळाची नेमणूक केली जाते आणि त्यांनी संसदेच्या कार्यकाळात येण्यासाठी विश्वासाचे मत दिले पाहिजे. पंतप्रधानपदासाठी संसदेत आत्मविश्वासाची किंवा अविश्वासाची मतेही द्यावीत.

पंतप्रधान हे मंत्रिमंडळाचे अध्यक्ष असतात - ज्यात प्रभावी कार्यकारी शक्ती असते - आणि बहुतेक राजकीय क्रियाकलाप राबविण्यासाठी त्यांना त्यास मान्यता मिळायलाच हवी. हे कार्यालय बहुतेक इतर संसदीय यंत्रणांसारखेच आहे, परंतु इटालियन सरकारच्या नेत्याला इटलीचे संसद विघटन करण्याची विनंती करण्यास अधिकृत नाही.

तत्सम कार्यालयांमध्ये आणखी एक फरक म्हणजे बुद्धिमत्तेची एकूणच राजकीय जबाबदारी मंत्री परिषदेच्या अध्यक्षांवर असते. या कारणास्तव, पंतप्रधानांना विशेष अधिकार आहेत: गुप्तचर धोरणांचे समन्वय करणे, आर्थिक संसाधने निश्चित करणे आणि राष्ट्रीय सायबर सुरक्षा बळकट करणे; लागू आणि राज्य रहस्ये संरक्षण; कायद्याचे उल्लंघन करून इटली किंवा परदेशात एजंट्सना ऑपरेशन करण्यास अधिकृत करा.

अर्थव्यवस्था

इटालियन लिरा हे इटलीचे जुने चलन होते. आता युरोपिअन युनियनमधील इतर बहुतेक देशांप्रमाणे इटलीमध्येही युरो हे चलन आहे. २००६मध्ये इटलीची अर्थव्यवस्था जगात सातव्या क्रमांकावर होती. इटलीमधून निर्यात होणाऱ्या गोष्टींमध्ये मोटारगाड्या, शस्त्रास्त्रे यांचा समावेश आहे. याचबरोबर मिलान येथे तयार होणारे अत्याधुनिक फॅशनचे कपडे, हॅंडबॅग इ. यांना जागतिक स्तरावर मागणी आहे. येथील अरमानी, गुच्ची आणि व्हॅलेंतिनो यांच्यासारखे फॅशन जगतातील उद्योजक त्यांच्या वैशिष्ट्यपूर्ण आणि वेगळ्या उत्पादनांसाठी जगप्रसिद्ध आहेत. याखेरीज इटलीच्या गावांमध्ये असलेल्या द्राक्षांच्या बागांमध्ये तयार होणाऱ्या निरनिराळ्या प्रकारच्या वाइन पाश्चिमात्य जगात विशेष लोकप्रिय आहेत.

निसर्गरम्य प्रदेश आणि दोन हजारांहून अधिक वर्षांच्या संस्कृतीचे वेधक अवशेष यांच्यामुळे पर्यटन हा इटलीच्या अर्थव्यवस्थेचा एक अविभाज्य भाग आहे. इटली जगातील पाचवे मुख्य पर्यटन स्थळ मानले जाते.

खेळ

• ऑलिंपिक खेळात इटली
• इटली फुटबॉल संघ

बाह्य दुवे

विकिमीडिया कॉमन्सवर खालील विषयाशी संबंधित संचिका आहेत: इटली