हिंदू कालमापन

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

हिंदू कालमापनात कालगणना करण्याची नऊ माने सांगितली गेली आहेत.

  • ब्राह्म- ब्रह्मदेवाच्या आयुष्यावरून
  • दिव्य - देवांच्या वर्षादि मानावरून (देवांचे एक अहोरात्र = १ सौरवर्ष व ३६० अहोरात्र = १ दिव्य वर्ष)
  • पित्र्य -
  • प्राजापत्य -मन्वंतरगणनेवरून
  • बार्हस्पत्य - गुरू या ग्रहाच्या राशीसंक्रमण कालावरून
  • सौर - सूर्याच्या परिभ्रमणकालावरून
  • सावन - एका सूर्योदयापासून दुसऱ्या सूर्योदयापर्यंत एक दिवस मोजून त्याप्रमाणे
  • चांद्र - चंद्रभ्रमण, तिथी इत्यादींवरून
  • आर्क्ष - नक्षत्रे, तारका इत्यादींवरून

यापैकी मनुष्यास उपयुक्त अशी चार माने आहेत-

  • सावन
  • सौर
  • चांद्र
  • नाक्षत्र

सौरवर्ष सौरमास चांद्रमास इत्यादींवरून ही कालगणना होते.

युगे[संपादन]

४,३२,००० या संख्येस ४,३,२,१ या संख्यांनी गुणले असता क्रमाने येणाऱ्या संख्येइतक्या सौरवर्षांची कृत युग(१७२८००० सौरवर्षे), त्रेता युग(१२९६००० सौरवर्षे), द्वापर युग(८६४००० सौरवर्षे), व शेवटी कलि युग(४३२००० सौरवर्षे) अशी चार प्रकारची युगे होतात.

या उपरोल्लेखित युगांची एकत्र बेरीज केली असता येणाऱ्या संख्येच्या सौरवर्षांएवढे 'महायुग' असते.

मन्वंतर गणना[संपादन]

या प्रकारे ७१ महायुगे झाल्यावर एक मन्वंतर होते.

कल्प गणना[संपादन]

४,३२,००,००,००० सौर वर्षांचे एक कल्प होते. हे १००० महायुगांबरोबर आहे.

ब्रह्मदेवाचा दिवस[संपादन]

ब्रह्मदेवाच्या अहोरात्र मध्ये ८,६४,००,००,००० इतकी सौरवर्षे होतात. ब्रह्मदेवाचे एकूण आयुष्य १०० वर्षे इतके कल्पिलेले आहे. या कालास 'महाकल्प' म्हणतात. त्यानुसार ब्रह्मदेवाचे एकूण आयुष्य ३१,१०,४०,००,००,००,००० इतकी सौरवर्षे आहे.[ संदर्भ हवा ]

कलि युगातील शककर्ते[संपादन]

वर्तमान कलियुगाचा प्रारंभ १७ फेब्रुवारी इसवी सनापूर्वी ३१०२ या रोजी झाला असे समजतात.[ संदर्भ हवा ]त्यानुसार त्याच्या प्रारंभापासून ३०४४ वर्षे युधिष्ठिर शक,त्यानंतर १३५ वर्षे उज्जयनीतील विक्रमाचा शक, नंतर, पैठणच्या राजाचा शालिवाहन शक वगैरे.

पहा : संवत्सर