भूस्थिर उपग्रह प्रक्षेपण यान

भूस्थिर उपग्रह प्रक्षेपण यान हे भारताचे भूस्थिर कक्षेत उपग्रह प्रक्षेपित करण्यासाठीचे वाहन आहे.

जी.एस्.एल्.व्ही. एम्.के.१
भूस्थिर उपग्रह प्रक्षेपण यान
टप्पे		३
१ ए - कोर बुस्टर	इंजिन	१×एस१२५ सॉलिड प्रोपेल्ड मोटर
थ्रस्ट		४७०० कि.न्यू.
जळण्याचा वेळ		१०० सेकंद
इंधन		एच.टी.पी.बी.
१ बी - स्र्टपॉन्स	इंजिन	४ × एल४०एच लिक्वीड प्रोपेल्ड विकास इंजिन
थ्रस्ट		६८० कि.न्यू. × ४ = २७२० कि.न्यू.
जळण्याचा वेळ		१६० सेकंद
इंधन		N2O4/UDMH
२ - दुसरया टप्पा	इंजिन	१ × जीएस २ लिक्वीड प्रोपेल्ड टप्पा
थ्रस्ट		७२० कि.न्यू.
जळण्याचा वेळ		१५० सेकंद
इंधन		N2O4/UDMH
३ तीसरा टप्पा	इंजिन	१ × जीएस ३ क्रायोजनीक टप्पा
थ्रस्ट		७३.५ कि.न्यू.
जळण्याचा वेळ		७२० सेकंद
इंधन		LOX/LH2
प्रक्षेपण यान		पहिले प्रक्षेपण १८ एप्रिल २००१
पेलोड लो अर्थ कक्षा		५००० किलो
पेलोड भुस्थिर कक्षा		२२०० किलो

महत्त्वाची माहिती

• लांबी : ४९ मीटर
• वजन : ४०१ टन
• टप्पे : ३
• पेलोड : जीसॅट
• प्रक्षेपण कक्षा : भूस्थिर ट्रान्सफर कक्षा १८० x ३६,००० किलोमीटर

पहिला टप्पा

एस १२५ टप्पा २.८ मीटर व्यासाचा आहे व हा टप्पा एम २५० ग्रेड मार्जिंग स्टील ने बनवलेला आहे. ह्या टप्प्यात १२९ टन प्रोपेलंन्ट सामावू शकते. एल ४० स्र्टॅप ओन्स ह्या मध्ये ४० टन हायपरगोलिक प्रोपेलंन्ट ( UDMH and N2O4) २.१ मीटर व्यासाच्या भांड्यात ठेवलेले असते. ह्या स्टेजमध्ये ६८० किलो न्यूटन. थ्रस्ट मिळ्ते.

दुसरा टप्पा

दुसरा टप्पा २.८ मी व्यासाचा आहे व यात ३७.५ टन प्रोपेलंन्ट ( UDMH and N2O4) अल्युमिनियमच्या दोन भांड्यात ठेवता येते. ह्या टप्प्यात विकास इंजिन वापरले जातात (७२० कि.न्यू.)

तिसरा टप्पा

तिसरा टप्पा २.८ मी व्यासाचा आहे. द्रवरूप हायड्रोजन आणि द्रवरूप ऑक्सिजन दोन वेगळ्या भांड्यात साठवलेले असतात ( १२.५ टन).

पृथ्वीभोवतीच्या भूस्थिर कक्षेत सुमारे दोन टन किंवा त्यापेक्षा अधिक वजनाचा उपग्रह पाठवायचा असल्यास, प्रक्षेपकाच्या शेवटच्या टप्प्यात अवजड उपग्रहाला ढकलत पुढे नेण्यासाठी मोठी ऊर्जा लागते. कमी इंधनाचा उपयोग करून उपग्रहाला सुमारे 800 सेकंदांपर्यंत ढकलत नेण्यासाठी "क्रायोजेनिक' इंजिनाचा वापर करण्यात येतो. या इंजिनामध्ये इंधन म्हणून द्रवरूप हायड्रोजन, तर द्रवरूप ऑक्‍सिजनचा उपयोग ऑक्‍सिडायझर म्हणून करण्यात येतो. द्रवरूप हायड्रोजनचे तापमान उणे 253 अंश, तर द्रवरूप ऑक्‍सिजनचे तापमान उणे 183 अंश सेल्सियस असते. यासाठी लागणारे पंप चालविण्यास 40 हजार "आरपीएम'ची मोटर लागते. हे सर्व 800 सेकंदांसाठी जसेच्या तसे घडले, तरच दोन टनांचा उपग्रह अपेक्षित कक्षेत पोचतो. हे तंत्रज्ञान भारत सोडून अमेरिका, फ्रान्स, चीन, जपान आणि रशियाकडेच आहे.

प्रक्षेपण माहिती

प्रकार	तारीख	प्रक्षेपण स्थळ	पेलोड	माहिती
डी १	१८ एप्रिल इ.स. २००१	श्रीहरीकोटा	जी सॅट-१	असफल
डी २ ८	मे इ.स. २००३	श्रीहरीकोटा	जीसॅट-२	सफल
एफओ १	२० सप्टेंबर इ.स. २००४	श्रीहरीकोटा	ईडूसॅट	सफल
एफओ २	१० जुलै इ.स. २००६	श्रीहरीकोटा	इन्सॅट ४ सी	असफल
एफओ ०४	२ सप्टेंबर इ.स. २००७	श्रीहरीकोटा	इन्सॅट-४कआर	सफल
डी ०३	१५ एप्रिल इ.स. २०१०	श्रीहरीकोटा	जीसॅट-४	असफल
एफओ ०६	२५ डिसेंबर इ.स. २०१०	श्रीहरीकोटा	जीसॅट-५पी	असफल

हे सुद्धा पहा

• प्रोटॉन
• डेल्टा २
• एरियान ३

बाह्य दुवे

• ISRO GSLV Page Archived 2007-09-27 at the Wayback Machine.
• India in Space GSLV Page (विदागारातील आवृत्ती वेबॅक मशिनवर)
• 12KRB (KVD-1) upper stage at Khrunichev Space Center Archived 2007-03-01 at the Wayback Machine.