"हनुमान मंदिरे" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added

Inline

१६:३७, २८ एप्रिल २०१३ ची आवृत्ती

महाराष्ट्राच्या ठाणे जिल्ह्यातील भिवंडीपासून १८ किमी अंतरावर असलेल्या 'पहारे' या गावात एक मध्यम आकाराचे हनुमान मंदिर आहे. मंदिराची रचना अत्यंत शोभिवंत असून त्यामध्ये जवळजवळ साडेचार-पाच फूट उंच व ३ फूट रुंद अशी हनुमानाची सुंदर दगडी मूर्ती आहे. पूर्वी हे मंदिर अत्यंत साधे होते. कालांतराने त्यामध्ये बदल घडत गेले. मंदिर गावाच्या मधोमध असल्याने गावकऱ्यांना मंदिरात जाण्यासाठी फारसे चालावे लागत नाही. मंदिराच्या परिसरात खूप जागा असल्याने गावचे अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम तेथेच होतात. येथे दर शनिवारी नारळ फोडण्यासाठी मोठ्या संख्येने भक्त येतात.

या मंदिरात दरवर्षी हनुमान जयंतीला 'अखंड हरिनाम सप्ताह' होतो.

अन्य मंदिरे

१. पैठण येथे साळी समाजाच्या साळीवाडा नावाच्या वस्तीत, साळी पंचांचे पुरातन हनुमानाचे मंदिर आहे. या पुरातन मंदिराचा जीर्णोद्धार शके १७२४ मध्ये झाला असल्याचा एक शिलालेख मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर उत्तम स्थितीत आहे. याचाच अर्थ हे मंदिर तत्पूर्वीचेच आहे. मंदिर पूर्वाभिमुख असून मंदिराची रचना दगडी आहे. मंदिराचा जीर्णोद्धार झाल्याची माहिती ज्या शिलालेखात कोरण्यात आलेली आहे ती अशी-

"मिती शके १७२४ दुमदुमी नाम अवद्य आषाढ सुधार ते धीवसी समस्त साळी पार केला हस्ते सकाराम मेहतर कारभारी" ^[१]

२.

समर्थ रामदासांनी स्थापन केलेली हनुमान मंदिरे

समर्थांनी ११ मारुतींची स्थापना केली. त्यापैकी ७ मारुती सातारा जिल्ह्यात आहेत.^[२]

१. शहापूरचा मारुती (जिल्हा सातारा) :
शके १५६६ मध्ये स्थापन झालेली आहे. कराड-मसूर रस्त्यावर सुमारे नऊ ते दहा किमी अंतरावर शहापूरचा फाटा असून मुख्य रस्त्यापासून मारुतीचे मंदिर दोन फर्लांग आत आहे. येथील मारुतीची मूर्ती चुन्यापासून बनविलेली आहे, म्हणून चुन्याचा मारुती म्हटले जाते. मूर्तीची उंची ६ फूट आहे.

२. महारुद्र मारुती मसूर (जिल्हा सातारा) :
मसूरच्या ब्रम्हपुरीभागात शके १५६६ मध्ये या मारुतीची स्थापना केली.

३. ;दास मारुती चाफळ (जिल्हा सातारा) : श्रीरामाच्या समोर दोन्ही कर जोडून उभा असलेला हा मारुती आहे. समर्थांनी दगडी मंदिर बांधून त्यात दास मारुतीची स्थापना केली. मूर्तीची उंची ६ फूट आहे.

४. ;खडीचा मारुती शिगणवाडी (जिल्हा सातारा) : शके १५७१ मध्ये या मूर्तीची स्थापना झाली. या मारुतीला खडीचा मारुती अथवा बालमारुती असेही म्हणतात.

५. ;मठातील मारुती उंब्रज (जिल्हा सातारा) : या मारुतीची स्थापना १५७० मध्ये झाली. समर्थ रामदास चाफळहून रोज उंब्रज येथे स्नानाला जात म्हणून येथे मारुतीची स्थापना झाली. समर्थांनी मारुती मंदिर व त्या पाठोपाठ मठ ही स्थापना केला.

६. ;माजलगांवचा मारुती, माजलगांव (जिल्हा सातारा) : चाफळपासून दीड मैलाच्या अंतरावर माजलगाव या गावी हा मारुती आहे. या मारुतीच्या स्थापनेविषयी दंतकथा सांगतात की, या गावाच्या शिवेवर साधारण घोड्याच्या आकाराचा एक मोठा दगड होता. या दगडाचीच लोक ग्रामरक्षक मारुती म्हणून पूजा करीत असत. नंतर समर्थांच्या हस्ते त्याची प्रतिष्ठापना करण्यात आली^{[ संदर्भ हवा ]}

७. ;प्रताप मारुती चाफळ (जिल्हा सातारा) : श्रीराम मंदिराच्या मागे सुमारे ३०० फूट अंतरावर प्रताप मारुतीचे मंदिर आहे. या मारुतीला भीम मारुती किवा वीर मारुती असेही म्हटले जाते. या मंदिराला ५० फूट उंच शिखर आह. मूर्तीची उंची सात ते आठ फूट आहे. मूर्ती भीमरुपी महारुद्र या स्त्रोत्रात समर्थांनी वर्णन केल्याप्रमाणे पुच्छ माथा मुरडिले या स्थितीत आहे.

८. ;मनपाडळे, पारगाव (जिल्हा कोल्हापूर) :

९. :शिराळे बहे बोरगाव (जिल्हा सांगली) :

टेकड्यांवरील मंदिरे

सिमल्यापासून २ किमी. अंतरावर असलेले, जाखू टेकडी हे सिमल्यातील सर्वोच्च (२,४५४ मी.) शिखर आहे. या टेकडीच्या माथ्यावर जुने हनुमान मंदिर आहे.^[३]

परदेशातील हनुमान मंदिरे

आमेरिकेत ताओस, न्यू मेक्सिको येथे हनुमान मंदिर आहे.

हनुमान मंदिरांची वेगवेगळी नावे

पुणे

अकरा मारुती (शिंदे आळीच्या शेवटी), अवचित मारुती, उंटाडे मारूती (केईएम हॉस्पिपीटल), खुन्या मारुती (पूलगेट बस स्थानकाजवळ), गंज्या मारुती , गवत्या मारुती, गावकोस मारुती(कसबा पेठ - कसबे पुणे ची वेस इथपर्यंतच होती) ^[४],जिलब्या मारुती (शनिपार चौकातून मंडई कडे जाताना भाऊ महाराज बोळाच्या सुरुवातीस). डुल्या मारुती, दक्षिणमुखी मारुती (काका गाडगीळ गल्लीच्या तोंडाशी), दुध्या मारुती, धक्क्या मारुती (बुधवार पेठेत इलेक्ट्रिक लेनमध्ये पासोड्या विठोबाच्या आसपास), नवश्या मारुती (पु.ल. देशपांडे उद्यानासमोर), पंचमुखी मारुती (गुरुवार पेठ), , पत्र्या मारुती (शगुनच्या चौकातून रमणबाग शाळेकडे जाताना लागणाऱ्या चौकात उजव्या हाताला), पोटसुळ्या मारुती(सिटी पोस्टाच्या लायनीत पुढे (रविवार पेठेकडे) तांबोळी मशिदीच्या समोर पण आणखी पुढे), बटाट्या मारुती (शनिवार वाड्यासामोरच्या पटांगणात), भांग्या मारुती (बुधवार चौकाजवळ), भिकारदास मारुती (बाजीराव रोड दूरध्वनी केंद्राच्या समोरच्या गल्लीत), लकेरी मारूती(नानापेठ पारशी अग्यारी जवळ), वीर मारुती, शकुनि मारुती(बाजीराव रस्त्यावर नूमविकडे पाठ करून उभे राहिले की फार्मसीच्या दुकानासमोर एक गल्ली दिसते. तिच्या तोंडाशी शकुनि मारुती आहे.), शनी मारुती, सोन्या मारुती,

नाशिक

कानडे मारुती, दुतोंडी मारुती (म्हणजे गोदावरीच्या तीरावर असलेली मारुतीची मूर्ती. दोन्ही बाजुंना ही मूर्ती आहे.)^[५]

औरंगाबाद

सुपारी मारुती (गुलमंडी), भद्‌ऱ्या मारुती ^[६]

मुंबई

पिकेट मारुती, बंड्या मारुती,

अंबाजोगाई

काळ्या मारुती,

कार्यक्रम

हनुमान जयंती

चैत्र पौर्णिमेच्या दिवशी हनुमान जयंती साजरी केली जाते.^[७]

जत्रा आणि यात्रा

हेसुद्धा पाहा

हनुमान

संदर्भ

^ जिव्हेश्वर.कॉम हे संकेतस्थळ
^ हे संकेतस्थळ दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले.
^ मराठी विश्वकोश संकेतस्थळ दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले.
^ मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012
^ मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012
^ मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012
^ झी न्यूज वार्ता संकेतस्थळ दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले

[1] जिव्हेश्वर.कॉम हे संकेतस्थळ

[2] हे संकेतस्थळ दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले.

[3] मराठी विश्वकोश संकेतस्थळ दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले.

[4] मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012

[5] मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012

[6] मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012

[7] झी न्यूज वार्ता संकेतस्थळ दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

@@ ओळ २: / ओळ २: @@
-भिवंडी पासुन १८ किमी अंतरावर असलेल्या 'पहारे' या गावात मध्यम स्वरुपाचे हनुमानाचे मंदिर आहे. मंदिराची रचना अत्यंत शोभिवंत असुन त्यामध्ये जवळ-जवळ ४.५-५ फुट उंच व ३ फुट रूंद हनुमानाची दगडाची सुंदर मुर्ती आहे.पुर्वी हे मंदिर अत्यंत साध्या स्वरूपाचे होते. <कालांतराने> त्यामध्ये बदल घडत गेले. या मंदिराचे वैशिष्ट्ये हे आहे की, १} हे मंदिर गावाच्या मधोमध असल्याने गावकर्याना  मंदिरात जाण्यासाठी फारसे चालावे लागत नाही. २} या मंदिराच्या परिसरात खूप जागा असल्याने गावचे अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम तेथेच होतात.  ३}या मंदिरात दर शनिवारी मोठ्रया प्रमाणात   भक्त <नारळ > फोडण्यासाठी येतात. ४} या मंदिरात दरवर्षी नियमीतपणे हनुमान जयंतीला 'अखंड हरीनाम सप्ताह' संपन्न होतो.
+महाराष्ट्राच्या ठाणे जिल्ह्यातील भिवंडीपासून १८ किमी अंतरावर असलेल्या 'पहारे' या गावात एक मध्यम आकाराचे [[हनुमान]] मंदिर आहे. मंदिराची रचना अत्यंत शोभिवंत असून त्यामध्ये जवळजवळ साडेचार-पाच फूट उंच व ३ फूट रुंद अशी हनुमानाची सुंदर दगडी मूर्ती आहे.   पूर्वी हे मंदिर अत्यंत साधे होते. कालांतराने त्यामध्ये बदल घडत गेले.  मंदिर गावाच्या मधोमध असल्याने गावकऱ्यांना  मंदिरात जाण्यासाठी फारसे चालावे लागत नाही. मंदिराच्या परिसरात खूप जागा असल्याने गावचे अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम तेथेच होतात.  येथे दर शनिवारी  [[नारळ]] फोडण्यासाठी मोठ्या संख्येने भक्त येतात.
-==इतिहास==
-हनुमान देवतेच्या इतिहासाकरिता [[हनुमान]] लेखाकडे जावे.या विभागात हनुमान मंदिरांचा इतिहास लिहिला जाणे अभिप्रेत आहे.
+या मंदिरात दरवर्षी हनुमान जयंतीला 'अखंड हरिनाम सप्ताह' होतो.
-पैठण येथे साळी समाजाच्या साळीवाडा नावाच्या वस्तीत, साळी पंचाचे पुरातन हनुमानाचे मंदिर आहे. या पुरातन मंदिराचा जीर्णोद्धार शके १७२४ मध्ये झाला असल्याचा एक शिलालेख मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर उत्तम स्थितीत आहे. याचाच अर्थ हे मंदिर तत्पूर्वीचेच आहे. मंदिर पूर्वाभिमुख असून मंदिराची रचना दगडी आहे. मंदिराचा जीर्णोद्धार झाल्याची माहिती ज्या शिलालेखात कोरण्यात आलेली आहे ती अशी-
+==अन्य मंदिरे==
-*"मिती शके १७२४ दुमदुमी नाम अवद्य आषाढ सुधार ते धीवसी समस्त साळी पार केला हस्ते सकाराम मेहतर कारभारी" <ref>[http://www.jivheshwar.com/samajdarshan/mandire/hanuman-mandir-paithan.html  जिव्हेश्वर.कॉम] हे संकेतस्थळ </ref>
+१. पैठण येथे साळी समाजाच्या साळीवाडा नावाच्या वस्तीत, साळी पंचांचे पुरातन हनुमानाचे मंदिर आहे. या पुरातन मंदिराचा जीर्णोद्धार शके १७२४ मध्ये झाला असल्याचा एक शिलालेख मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर उत्तम स्थितीत आहे. याचाच अर्थ हे मंदिर तत्पूर्वीचेच आहे. मंदिर पूर्वाभिमुख असून मंदिराची रचना दगडी आहे. मंदिराचा जीर्णोद्धार झाल्याची माहिती ज्या शिलालेखात कोरण्यात आलेली आहे ती अशी-
-==मुर्ती==
-मुर्तीचे मुखमंडल कोणत्या दिशेकडे आहे याचा मुर्तीचे वर्णन करताना बऱ्याचदा उल्लेख केला जातो. जसे कि पूर्वाभिमुख, उत्तराभिमुख,दक्षिणमुखी.पंचमुखी
+"मिती शके १७२४ दुमदुमी नाम अवद्य आषाढ सुधार ते धीवसी समस्त साळी पार केला हस्ते सकाराम मेहतर कारभारी" <ref>[http://www.jivheshwar.com/samajdarshan/mandire/hanuman-mandir-paithan.html  जिव्हेश्वर.कॉम] हे संकेतस्थळ </ref>
-==स्तापत्य कला==
+२.
 ==समर्थ रामदासांनी स्थापन केलेली हनुमान मंदिरे==
-समर्थांनी ११ तारुतींची स्थापना केली. तयापैकी ७ मारुती सातारा जिल्हयात आहेत.<ref>[https://www.facebook.com/facebuksatara हे संकेतस्थळ] दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले. </ref>
+समर्थांनी ११ मारुतींची स्थापना केली. त्यापैकी ७ मारुती सातारा जिल्ह्यात आहेत.<ref>[https://www.facebook.com/facebuksatara हे संकेतस्थळ] दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले. </ref>
-*शहापूरचा मारुती (जिल्हा सातारा) :
+१. '''शहापूरचा मारुती''' (जिल्हा सातारा) :<br />
+शके १५६६ मध्ये स्थापन झालेली आहे. कराड-मसूर रस्त्यावर सुमारे नऊ ते दहा किमी अंतरावर शहापूरचा फाटा असून मुख्य रस्त्यापासून मारुतीचे मंदिर दोन फर्लांग आत आहे. येथील मारुतीची मूर्ती चुन्यापासून बनविलेली आहे, म्हणून चुन्याचा मारुती म्हटले जाते. मूर्तीची उंची ६ फूट आहे.
-शके १५६६ मध्ये स्थापन झालेली आहे. कराड-मसूर रस्त्यावर सुमारे नऊ ते दहा कि.मी अंतरावर शहापूरचा फाटा असून मुख्य रस्त्यापासून मारुतीचे मंदिर दोन फर्लांग आत आहे. येथील मारुतीची मूर्ती चुन्यापासून बनविलेली आहे, म्हणून चुन्याचा मारुती म्हटले जाते. मूर्तीची उंची ६ फूट आहे.
-*महारुद्र मारुती मसूर (जिल्हा सातारा) :
+२. '''महारुद्र मारुती''' मसूर (जिल्हा सातारा) :<br />
 मसूरच्या ब्रम्हपुरीभागात शके १५६६ मध्ये या मारुतीची स्थापना केली.
-*दास मारुती चाफळ (जिल्हा सातारा):
+३. ;दास मारुती चाफळ (जिल्हा सातारा) :
 श्रीरामाच्या समोर दोन्ही कर जोडून उभा असलेला हा मारुती आहे. समर्थांनी दगडी मंदिर बांधून त्यात दास मारुतीची स्थापना केली. मूर्तीची उंची ६ फूट आहे.
-*खडीचा मारुती शिगणवाडी (जिल्हा सातारा) :
+४. ;खडीचा मारुती शिगणवाडी (जिल्हा सातारा) :
 शके १५७१ मध्ये या मूर्तीची स्थापना झाली.  या मारुतीला खडीचा मारुती अथवा बालमारुती असेही म्हणतात.
-*मठातील मारुती उंब्रज (जिल्हा सातारा) :
+५. ;मठातील मारुती उंब्रज (जिल्हा सातारा) :
 या मारुतीची स्थापना १५७० मध्ये झाली. समर्थ रामदास चाफळहून रोज उंब्रज येथे स्नानाला जात म्हणून येथे मारुतीची स्थापना झाली. समर्थांनी मारुती मंदिर व त्या पाठोपाठ मठ ही स्थापना केला.
-*माजलगांवचा मारुती, माजलगांव (जिल्हा सातारा):
+६. ;माजलगांवचा मारुती, माजलगांव (जिल्हा सातारा) :
+चाफळपासून दीड मैलाच्या अंतरावर माजलगाव या गावी हा मारुती आहे. या मारुतीच्या स्थापनेविषयी दंतकथा सांगतात की, या गावाच्या शिवेवर साधारण घोड्याच्या आकाराचा एक मोठा दगड होता. या दगडाचीच लोक ग्रामरक्षक मारुती म्हणून पूजा करीत असत. नंतर समर्थांच्या हस्ते त्याची प्रतिष्ठापना करण्यात आली{{संदर्भ हवा}}
+७. ;प्रताप मारुती चाफळ (जिल्हा सातारा) :
-चाफळपासून दिड मैलाच्या अंतरावर माजलगाव या गावी हा मारुती आहे. या मारुतीच्या स्थापनेविषयी दंतकथा सांगतात की, या गावाच्या शिवेवर साधारण घोडयाच्या आकाराचा एक मोठा दगड होता. या दगडाचीच लोक ग्रामरक्षक मारुती म्हणून पूजा करीत असत. नंतर समर्थांच्या हस्ते त्यांची प्रतिष्ठापना करण्यात आली{{संदर्भ हवा}}
+श्रीराम मंदिराच्या मागे सुमारे ३०० फूट अंतरावर प्रताप मारुतीचे मंदिर आहे. या मारुतीला भीम मारुती किवा वीर मारुती असेही म्हटले जाते. या मंदिराला ५० फूट उंच शिखर आह. मूर्तीची उंची सात ते आठ फूट आहे. मूर्ती भीमरुपी महारुद्र या स्त्रोत्रात समर्थांनी वर्णन केल्याप्रमाणे पुच्छ माथा मुरडिले या स्थितीत आहे.
-*प्रताप मारुती चाफळ (जिल्हा सातारा):
+८. ;मनपाडळे, पारगाव (जिल्हा कोल्हापूर) :
+९. :शिराळे बहे बोरगाव (जिल्हा सांगली) :
-श्रीराम मंदिराच्या मागे सुमारे ३०० फूट अंतरावर प्रताप मारुतीचे मंदिर आहे. या मारुतीला भीम मारुती किवा वीर मारुती असेही म्हटले जाते. या मंदिराला ५० फूट उंच शिखर आह. मूर्तीची उंची सात ते आठ फूट आहे. मूर्ती भीमरुपी महारुद्र या स्त्रोतात समर्थांनी वर्णन केल्याप्रमाणे पुच्छ माथा मुरडिलेङ या स्थितीत आहे.
-*मनपाडळे, पारगाव (जिल्हा कोल्हापूर),
-*शिराळे बहे बोरगाव (जिल्हा सांगली)
 ==टेकड्यांवरील मंदिरे==
@@ ओळ ५८: / ओळ ५२: @@
 ==हनुमान मंदिरांची वेगवेगळी नावे==
+;पुणे:
-पुणे:वीर मारुती,सोन्या मारुती, शकुनि मारुती(बाजीराव रस्त्यावर नूमविकडे पाठ करून उभं राहिलं की फार्मसीच्या दुकानासमोर एक गल्ली दिसते. तिच्या तोंडाशी शकुनि मारुती.), पत्र्या मारुती (शगुनच्या चौकातून रमणबाग शाळेकडे जाताना लागणार्‍या चौकात उजव्या हाताला) ,जिलब्या मारुती (शनिपार चौकातून मंडई कडे जाताना भाऊ महाराज बोळाच्या सुरुवातीस). भिकारदास मारुती (बाजीराव रोड दूरध्वनी केंद्राच्या समोरच्या गल्लीत),पोटसुळ्या मारुती(सिटी पोस्टाच्या लायनीत पुढे (रविवार पेठेकडे) ताम्बोळी मशिदीच्या समोर पण आणखी पुढे), डुल्या मारूती ,लकेरी मारूती(नानापेठ पारशी अग्यारी जवळ),गावकोस मारूती(कसबा पेठ - कसबे पुणे ची वेस इथपर्यंतच होती) <ref>[http://www.maayboli.com/node/37186 मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012] </ref>
+अकरा मारुती (शिंदे आळीच्या शेवटी), अवचित मारुती, उंटाडे मारूती (केईएम हॉस्पिपीटल), खुन्या मारुती (पूलगेट बस स्थानकाजवळ), गंज्या मारुती , गवत्या मारुती, गावकोस मारुती(कसबा पेठ - कसबे पुणे ची वेस इथपर्यंतच होती) <ref>[http://www.maayboli.com/node/37186 मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012] </ref>,जिलब्या मारुती (शनिपार चौकातून मंडई कडे जाताना भाऊ महाराज बोळाच्या सुरुवातीस). डुल्या मारुती, दक्षिणमुखी मारुती (काका गाडगीळ गल्लीच्या तोंडाशी), दुध्या मारुती, धक्क्या मारुती (बुधवार पेठेत इलेक्ट्रिक लेनमध्ये पासोड्या विठोबाच्या आसपास),  नवश्या मारुती ([[पु.ल. देशपांडे]] उद्यानासमोर), पंचमुखी मारुती (गुरुवार पेठ), , पत्र्या मारुती (शगुनच्या चौकातून रमणबाग शाळेकडे जाताना लागणाऱ्या चौकात उजव्या हाताला),  पोटसुळ्या मारुती(सिटी पोस्टाच्या लायनीत पुढे (रविवार पेठेकडे) तांबोळी मशिदीच्या समोर पण आणखी पुढे), बटाट्या मारुती (शनिवार वाड्यासामोरच्या पटांगणात), भांग्या मारुती (बुधवार चौकाजवळ), भिकारदास मारुती (बाजीराव रोड दूरध्वनी केंद्राच्या समोरच्या गल्लीत), लकेरी मारूती(नानापेठ पारशी अग्यारी जवळ), वीर मारुती, शकुनि मारुती(बाजीराव रस्त्यावर नूमविकडे पाठ करून उभे राहिले की फार्मसीच्या दुकानासमोर एक गल्ली दिसते. तिच्या तोंडाशी शकुनि मारुती आहे.),  शनी मारुती, सोन्या मारुती,
+;नाशिक:
+कानडे मारुती, दुतोंडी मारुती (म्हणजे गोदावरीच्या तीरावर असलेली मारुतीची मूर्ती. दोन्ही बाजुंना ही मूर्ती आहे.)<ref>[http://www.maayboli.com/node/37186 मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012] </ref>
+;औरंगाबाद:
+सुपारी मारुती (गुलमंडी),  भद्‌ऱ्या मारुती <ref>[http://www.maayboli.com/node/37186 मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012] </ref>
+;मुंबई:
-नाशिक: दुतोंडी मारुती (म्हणजे गोदावरीच्या तीरावर असलेली मारुतीची मुर्ती. दोन्ही बाजुंना ही मुर्ती आहे.)<ref>[http://www.maayboli.com/node/37186 मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012] </ref>
+पिकेट मारुती, बंड्या मारुती,
+;अंबाजोगाई :
-औरंगाबाद:सुपारी मारुती (गुलमंडी),  भद्र्या मारुती <ref>[http://www.maayboli.com/node/37186 मायबोली संकेतस्थळावरील बाळू जोशी यांचा चर्चा धागा 16 August, 2012] </ref>
+काळ्या मारुती,
 ==कार्यक्रम==
 ===हनुमान जयंती===
-चैत्र पौर्णिमेच्या दिवशी हनुमान जयंती साजरी केली जाते.<ref>[http://zeenews.india.com/marathi/news/महाराष्ट्र-2/पुणे-प-महाराष्ट्र/हनुमान-जयंती-उत्साहात-साजरी/159275 झिन्यूज वार्ता संकेतस्थळ] दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले</ref>
+चैत्र पौर्णिमेच्या दिवशी हनुमान जयंती साजरी केली जाते.<ref>[http://zeenews.india.com/marathi/news/महाराष्ट्र-2/पुणे-प-महाराष्ट्र/हनुमान-जयंती-उत्साहात-साजरी/159275 झी न्यूज वार्ता संकेतस्थळ] दिनांक २७/०४/२०१३ भाप्रवे सायं १६.०० वाजता जसे दिसले</ref>
 ===जत्रा आणि यात्रा===

ब च सं वाल्मिकीकृत रामायण
प्रमुख व्यक्तिरेखा	दशरथ कौसल्या सुमित्रा कैकेयी सीरध्वज जनक राम लक्ष्मण भरत शत्रुघ्न सीता ऊर्मिला मंथरा मांडवी श्रुतकीर्ती विश्वामित्र अहल्या जटायू संपाती हनुमान सुग्रीव वाली अंगद जांबुवंत बिभीषण कबंध लव कुश शबरी
राक्षस	रावण ताटका शूर्पणखा मारिच सुबाहू खर कुंभकर्ण मंदोदरी मयासुर सुमाली मेघनाद सुलोचना प्रहस्त अक्षयकुमार अतिकाय
भूगोल	अयोध्या मिथिला लंका शरयू किष्किंधा
अन्य	त्रेतायुग रघुवंश लक्ष्मणरेखा ओषधिपर्वत वेदवती वानर
कांड	बालकांड अयोध्याकांड अरण्यकांड किष्किंधाकांड सुंदरकांड युद्धकांड उत्तरकांड
ग्रंथ	रामायणाच्या आवृत्त्या रामरक्षा रामचरितमानस