नलगोंडा जिल्हा

हा लेख नलगोंडा जिल्हा याबद्दल आहे. या शब्दाच्या इतर उपयोगांसाठी पाहा, नलगोंडा.

नलगोंडा जिल्हा నల్గొండ జిల్లా(तेलुगू)
तेलंगणा राज्यातील जिल्हा
तेलंगणा मधील स्थान
देश	भारत
राज्य	तेलंगणा
मुख्यालय	नलगोंडा
मंडळ	३१
क्षेत्रफळ
- एकूण	७,१२२ चौरस किमी (२,७५० चौ. मैल)
भाषा
- अधिकृत भाषा	तेलुगु
लोकसंख्या
-एकूण	१६,१८,४१६ (२०११)
-लोकसंख्या घनता	२२७ प्रति चौरस किमी (५९० /चौ. मैल)
-शहरी लोकसंख्या	२२.७६%
-साक्षरता दर	६३.७५%
-लिंग गुणोत्तर	१०००/९७८ ♂/♀
प्रशासन
-लोकसभा मतदारसंघ	नलगोंडा
-विधानसभा मतदारसंघ	६
पर्जन्य
-वार्षिक पर्जन्यमान	७५१.० मिलीमीटर (२९.५७ इंच)
राष्ट्रीय महामार्ग	रा.म. ९
वाहन नोंदणी	TS-05
संकेतस्थळ

नलगोंडा जिल्हा हा भारताच्या तेलंगणा राज्याच्या दक्षिण भागातील जिल्हा आहे. नलगोंडा येथे ह्या जिल्ह्याचे प्रशासकीय मुख्यालय आहे.

नलगोंडा हे नाव नल्ला (काळा) आणि कोंडा (कोंडा) या दोन तेलुगू शब्दांवरून नाव पडले आहे. नलगोंडाला पूर्वी राजपूत शासक नीलगिरी असे म्हणत आणि नंतर बहामनी राजा अल्लाउद्दीन बहमन शाहने जिंकल्यानंतर ते नल्लागोंडा म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

प्रमुख शहर

• नलगोंडा
• मिर्यालगुडा

भूगोल

नलगोंडा जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ७,१२२ चौरस किलोमीटर (२,७५० चौरस मैल) आहे. जिल्‍ह्याच्‍या सीमा सूर्यापेट, रंगारेड्डी, यदाद्रि भुवनगिरी आणि नागरकर्नूल जिल्ह्यांसह आणि आंध्र प्रदेश राज्याच्या सीमेसह आहेत. कृष्णा नदी, मुसी नदी, अलेरू, पडदावगु, दिंडी नदी, हलिया नदी आणि पालेरू नदी नालगोंडा जिल्ह्यातून वाहते.

प्रेक्षणीय स्थळे

पच्चला सोमेश्वर मंदिर

मंदिरात विष्णू आणि शिवाच्या कथा दर्शविणारे गुंतागुंतीचे कोरीवकाम असलेले ७० खांब आहेत. मुख्य मंदिर शिवाला समर्पित आहे जे हिरव्या गोमेद दगडापासून बनवलेल्या लिंगाच्या रूपात आहे, म्हणून त्याला पच्चला सोमेश्वर हे नाव पडले.

श्री मीनाक्षी अगस्तेश्वर स्वामी मंदिर

हे मंदिर वादपल्ली गावात कृष्णा आणि मुसी (मुचीकुंडा) नदीच्या संगमावर आहे. वादपल्ली हे पूर्वी वजीराबाद म्हणून ओळखले जात असे. हे मिर्यालगुडा पासून २५ किमी आणि नलगोंडापासून ७० किमी आणि हैदराबादपासून १७० किमी अंतरावर आहे. हे ६००० वर्षे जुने शिवलिंग असलेले प्राचीन शिव मंदिर आहे. अगस्त्य ऋषींनी या लिंगाची स्थापना केली होती. शिव आणि माँ पार्वती यांची येथे अगस्तीश्वर आणि मीनाक्षी म्हणून पूजा केली जाते. हे मंदिर १२ व्या शतकात काकतीय शासकांनी बांधले होते.

देवरकोंडा किल्ला

सध्या उध्वस्त अवस्थेत असलेला, देवरकोंडा किल्ला एकेकाळी सात टेकड्यांमध्ये वसलेला होता. 13व्या आणि 14व्या शतकाच्या आसपास बांधलेला हा किल्ला इ.स.१२८७ ते इ.स.१४८२ पर्यंत संपूर्णपणे पद्मनायक राजांच्या ताब्यात होता.

नागार्जुन सागर धरण

तेलंगणाला ‘भारताचा तांदूळ’ हे प्रसिद्ध शीर्षक नागार्जुन सागर धरणाचे आहे, जे राज्याच्या जमिनी सुपीक बनवण्यात प्रमुख भूमिका बजावते. धरणाच्या उजव्या तीराच्या कालव्याजवळ बुद्धवन आहे, बुद्धवनमला बौद्ध थीम पार्क देखील म्हणतात.

पानगळ जिल्हा संग्रहालय

जिल्हा वारसा संग्रहालय, पानगल हे तेलंगणातील नलगोंडा जिल्ह्यातील पानगल गावात स्थापन केलेले ऐतिहासिक संग्रहालय आहे. हे नलगोंडा शहरापासून चार किलोमीटर अंतरावर आहे. काकतीय काळात नलगोंडा येथील पानगल हे धार्मिक महत्त्व असलेले ठिकाण होते.

पानगळचे छाया सोमेश्वर स्वामी मंदिर

येथील मंदिरे काकतीय राज्यकर्त्यांचे प्रिय दैवत, शिव यांच्या स्मरणार्थ उभारण्यात आली होती.

• 

  पच्चल सोमेश्वरालय

• 

  नागार्जुन सागर धरण

• 

  छाया सोमेश्वर स्वामी मंदिर

लोकसंख्या

२०११ च्या भारताच्या जनगणनेनुसार, सध्याच्या नलगोंडा जिल्ह्याची लोकसंख्या १६,१८,४१६ आहे, लिंग गुणोत्तर हे १००० पुरुषमागे ९७८ स्त्रिया आहेत. साक्षरता दर ६३.७५% आहे. जिल्ह्यात एकूण लोकसंख्येच्या २२.७६% लोक शहरी भागात राहतात. ८१.७५% लोक तेलुगू, ११.९१% लंबाडी आणि ५.५१% उर्दू त्यांची पहिली भाषा बोलतात.

मंडळ (तहसील)

नलगोंडा जिल्ह्या मध्ये ३१ मंडळे आहेत: मिर्यालगुडा, नलगोंडा आणि देवरकोंडा ही तीन महसूल विभाग आहेत.

अनुक्रम	नलगोंडा महसूल विभाग	अनुक्रम	मिर्यालगुडा महसूल विभाग	अनुक्रम	देवरकोंडा महसूल विभाग
१	नलगोंडा	१२	मिर्यालगुडा	२२	देवरकोंडा
२	नार्केटपल्ली	१३	वेमुलपल्ली	२३	कोंडमल्लेपल्ली (नवीन)
३	चित्याला	१४	दामचरला	२४	पेद्दाडिसेरपल्ली
४	कट्टंगूर	१५	अडविदेवुलपल्ली (नवीन)	२५	गुंड्लापल्ली (दिंडी)
५	नकरेकल	१६	माडगुलपल्ली (नवीन)	२६	चंदमपेठ
६	केतेपल्ली	१७	निडमानूर	२७	नेरेडुगोम्मु (नवीन)
७	शालीगौरारम	१८	त्रिपुरारम	२८	नामपल्ली
८	तिप्पर्ति	१९	अनुमुला (हलिया)	२९	मर्रीगुडा
९	कणगल	२०	तिरुमलगिरी (सागर)	३०	चिंतपल्ली
१०	चंडूर	२१	पेद्दवूरा	३१	गुर्रमपोड
११	मुनुगोड

हे देखील पहा

• तेलंगणामधील जिल्हे
• तेलंगणा

बाह्य दुवे

• अधिकृत संकेतस्थळ

विकिमीडिया कॉमन्सवर

नलगोंडा जिल्हा

संबंधित संचिका आहेत