राहीबाई पोपेरे

राहीबाई सोमा पोपेरे
जन्म	१९६४ कोंभाळणे अहमदनगर जिल्हा
निवासस्थान	कोंभाळणे अहमदनगर जिल्हा
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
शिक्षण	अशिक्षित
पेशा	शेतकरी
धर्म	आदिवासी
पुरस्कार	बी बी सी १०० प्रभावशाली महिला, (२०१८) नारीशक्ती पुरस्कार, (२०१९) पद्मश्री (२०२०)

राहीबाई पोपेरे या अहमदनगर जिल्ह्यातील कोंभाळने या आदिवासी गावातील सामान्य अशिक्षित महिला शेतकरी आहेत.

त्यांना आजपर्यंत अनेक पुरस्कारांनी गौरविण्यात आलेले आहे. त्यांच्या या अतुलनीय कामगिरीसाठी त्यांना भारत सरकारचा यावर्षीचा ' पद्मश्री ' पुरस्कार बहार करण्यात आला आहे. राहीबाई मूळच्या याच गावच्या. राईबाईंच्या ‘देशी बियाण्यांच्या बॅंकेत’ आज ५२ पिकांचे ११४ वाण आहेत. ज्येष्ठ शास्त्रज्ञ रघुनाथ माशेलकरांनी एका कार्यक्रमात त्यांचा 'सीड मदर' म्हणजेच बीजमाता असा उल्लेख केला. बीबीसीने शंभर प्रभावशाली महिलांत त्यांचा समावेश केला आहे. पुणे विद्यापीठाच्या मराठी अभ्यास मंडळाचे डॉ. शिरीष लांडगे, डॉ. तुकाराम रोंगटे, डॉ. राजेंद्र सांगळे यांनी हे पुस्तक संपादित केले आहे.

राहीबाई यांच्याकडे सर्व प्रकारच्या जुन्या गावठी पालेभाज्या व वेलवर्गीय भाज्यांचे बियाणे जतन केलेले आहे. हे कोणत्याही आंतरराष्ट्रीय सीड कंपनीकडे उपलब्ध नाही. राहीबाईकडे जे बियाणे आहे ते शेकडो वर्षे आपले पूर्वज खात होते ते मुळ स्वरूपात आहे. त्यांच्याकडे फक्त वालाचेच वीस प्रकार उपलब्ध आहेत. त्यांनी तीन हजार स्त्रीया व शेतकरी यांचा बचतगट बनवलाय. त्यांच्या मार्फत या भाज्या अस्सल गावठी व संपूर्ण organic पिकवल्या जातात व त्यांचे बियाणे मडक्यात जतन केले जाते. हे पारंपारिक चविष्ट व नैसर्गिक बियाणे मुळ नैसर्गिक स्वरूपात जगात कोणत्याही कंपनीकडे नाही. राहीबाईंकडे जो तांदूळ आहे तो शिजायला टाकल्यानंतर त्याचा सुवास एक किलोमीटर पर्यंत दरवळतो... सध्या आपल्याला ज्या भाज्या मिळतात त्यांच्या बियाण्यांचे उत्पादन आंतरराष्ट्रीय कंपन्यांनी केलेले आहे. ती हायब्रीड बियाणे असून त्यांचे yield जास्त असल्याने सर्व शेतकरी त्याचे उत्पादन घेतात. दुर्दैवाने commercial सोडा, परंतु घरी वापरण्यासाठी सुद्धा शेतकरी हे पारंपारिक उत्पादन घेत नाही. आज अशी परिस्थिती आहे की, या प्रजाती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत. परंतु राहीबाईंनी 'seed bank' उभारली असून आतापर्यंत तब्बल 7200000 लाख बियाणे तयार केलेत. देशभरातून कृषी तंत्रज्ञान शिकणारे अनेक विद्यार्थी त्यांचा हा प्रोजेक्ट बघायला येतात. संपूर्ण जगातील हा अशा प्रकारचा एकमेव प्रोजेक्ट आहे.

पुरस्कार

देशी वाणांच्या बियाण्यांची जपणूक केल्याबद्दल राहीबाई यांना भारत सरकारने पद्मश्री पुरस्कार दिला. - २०२०