जयम्मा बंडारी

जयम्मा बंडारी
जन्म	१९७८; नालगोंडा, तेलंगणा
नागरिकत्व	भारतीय
शिक्षण	१०वी
पेशा	सामाजिक कार्यकर्ती
ख्याती	हैदराबादमधील सेक्स वर्कर्सना मदत करणे
पूर्ववर्ती	देह विक्रेते
अपत्ये	मुलगी

जयम्मा बंडारी ( इ.स. १९७८) ह्या एक भारतीय महिला असून त्या पूर्ववर्ती देह व्यापारी होत्या. त्यांनी देह व्यापार सोडून देऊन सामाजिक कार्याची धुरा सांभाळली आणि हजारो महिलांना त्यातून सोडवले. या कामामुळे त्यांना इ.स. २०१८ मध्ये नारी शक्ती पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.^[१]

वैयक्तिक आयुष्य[संपादन]

बंडारीचा जन्म इ.स. १९७८ मध्ये नालगोंडा जिल्ह्यातील एका खेडेगावात झाला. तीन वर्षांची असताना त्या अनाथ झाल्या आणि त्यामुळे त्यांचे पुढील पालनपोषण त्यांच्या एका आजोळच्या नातेवाईकाकडे झाले.^[२] या नवीन पालकाची घरची परिस्थिती सुद्धा हालाखीची असल्याने त्यांचे बालपण कष्टात गेले. या पालकाने बंडारी अवघ्या चौदा वर्षे वयाच्या असताना त्यांचे लग्न एका तीस वर्षे वय असलेल्या पूर्व विवाहित व्यक्तीशी लावण्याचा असफल प्रयत्न केला. यानंतर मोठ्या मुश्किलीने बंडारीचे शिक्षण दहावी पर्यंत झाले. इ.स. १९९८ मध्ये योग्य संधी पाहून बंडारी ने घरच्यांच्या मर्जीविरुद्ध पळून जाऊन लग्न केले. सुरुवातीचे एक वर्ष आनंदाचे गेले, पण त्यानंतर त्यांच्या पतीने दारू पिऊन भांडणास आणि मारझोड करण्यास सुरुवात केली. इ.स. १९९९ मध्ये बंडारीला एक मुलगी झाली आणि तेव्हा हे जोडपे हैदराबाद येथे स्थानांतरित झाले. हालाखीच्या परिस्थितीमुळे त्यांच्या पतीने त्यांना देह व्यापार करण्यासाठी प्रवृत्त केले. यावेळी त्यांना त्यांच्या पालकांनी कोणत्याही प्रकारची मदत करण्यास नकार दिला आणि शेवटी बंडारी अनिच्छेने देह विक्रेत्या बनल्या.^[३]

याच काळात म्हणजे १९९९ मध्ये भारतात एड्स विरुद्ध जनजागृतीस सुरुवात झाली होती. त्यावेळी बंडारीचा संपर्क 'जया सिंग थॉमस' या सामाजिक कार्यकर्ती सोबत झाला. जया सिंग ने त्यांना एड्स जनजागृतीच्या कामासाठी त्यावेळेस ३,००० रु प्रतिमाह पगार दिला. देह विक्रीचा व्यवसाय सोडून बंडारी भारतभर देह व्यापाराशी निगडित महिलांच्या घरोघरी जाऊन एड्स विरुद्ध जनजागृती करू लागल्या.

चैतन्य महिला मंडळी[संपादन]

अवघ्या दोन वर्षांनी म्हणजे इ.स. २००१ मध्ये हैदराबाद येथे जया सिंग थॉमस यांच्या सहयोगाने जयम्मा बंडारी यांनी 'चैतन्य महिला मंडळी' (CMM) नावाची एक संस्था स्थापन केली. ही संस्था देह व्यापार करणाऱ्या महिलांचे प्रबोधन करणे, त्यांचे पुनर्वसन करणे, योग्य ते सहकार्य आणि कायदेशीर मदत करणे आदी काम करू लागली.^[३] ^[४] ही संस्था अशा लैंगिक कामगारांच्या मुलांची पण काळजी घेते जेणेकरून ते त्यांच्या पालकांचे अनुसरण करणे टाळतील.^[५] यामुळे जवळपास ३,५०० च्या वर मुलांचे पुनर्वसन करण्यात आले आणि एक हजार अशा महिलांना नवीन काम मिळाले.^[२] यापैकी अनेक महिलांची मुले शिकून मोठी झालीत. काही जण तर अगदी परदेशात पण स्थायिक झाले. परंतु दुःखाची बाब म्हणजे, प्रारंभी समाज यासाठी दान किंवा कोणत्याही प्रकारचे सहकार्य करण्यास तयार होत नव्हता. लोकांची भावना अशी होती की, वेश्येची मुले शिकून तरी काय करणार, शेवटी तेच करतील जे त्यांचे मायबाप करतात. लोकांचा (आणि शासनाचा सुद्धा) हा भ्रम दूर करण्यासाठी बंडारीला खूप अवघड जात होते.^[३]

पुरस्कार[संपादन]

इ.स. २०१४ मध्ये जयम्मा बंडारी यांना 'व्हिजिल इंडिया मुव्हमेंट' नावाच्या संस्थेद्वारे 'एम ए थॉमस राष्ट्रीय मानवाधिकार' पुरस्कार दिल्या गेला.^[५] इ.स. २०१७ मध्ये 'भारतीय उद्योग मंडळ' तर्फे 'आदर्श पुरस्कार' देण्यात आला.^[२] इ.स. २०१८ मध्ये बंडारी यांना ८ मार्च (आंतरराष्ट्रीय महिला दिन) रोजी नारी शक्ती पुरस्कार प्रदान करण्यात आला. हा पुरस्कार भारताचे राष्ट्रपती रामनाथ कोविंद यांच्या हस्ते नवी दिल्लीत राष्ट्रपती भवन येथे देण्यात आला. त्या वर्षी एकूण ३९ व्यक्ती किंवा संस्थांचा सन्मान करण्यात आला, ज्यात त्यांना पुरस्कार आणि १,००,००० रुपये बक्षीस स्वरूपात देण्यात आले.^[१]

संदर्भ[संपादन]

^ ^a ^b "International Women's Day: President Kovind honours 39 achievers with 'Nari Shakti Puraskar'". The New Indian Express. 2021-01-13 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c Somasekhar, M. "An award for a woman extraordinaire". @businessline (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-10 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b ^c Gupta, Poorvi (2017-08-21). "This woman works to better lives of sex workers in prostitution". SheThePeople TV (इंग्रजी भाषेत). Archived from the original on 2021-04-23. 2021-01-10 रोजी पाहिले.
^ "Jayamma Bandari - a warrior of dignity". World Pulse (इंग्रजी भाषेत). 2012-07-18. 2021-01-10 रोजी पाहिले.
^ ^a ^b vigilindia. "Smt. Bandari Jayamma received M A Thomas National Human Rights Award 2014". Vigil India Movement. 2021-01-10 रोजी पाहिले.

बाह्य दुवे[संपादन]

चैतन्य महिला मंडळी

[नारीशक्ती-1] "International Women's Day: President Kovind honours 39 achievers with 'Nari Shakti Puraskar'". The New Indian Express. 2021-01-13 रोजी पाहिले.

[hbiz-2] Somasekhar, M. "An award for a woman extraordinaire". @businessline (इंग्रजी भाषेत). 2021-01-10 रोजी पाहिले.

[born-3] Gupta, Poorvi (2017-08-21). "This woman works to better lives of sex workers in prostitution". SheThePeople TV (इंग्रजी भाषेत). Archived from the original on 2021-04-23. 2021-01-10 रोजी पाहिले.

[4] "Jayamma Bandari - a warrior of dignity". World Pulse (इंग्रजी भाषेत). 2012-07-18. 2021-01-10 रोजी पाहिले.

[vigil-5] vigilindia. "Smt. Bandari Jayamma received M A Thomas National Human Rights Award 2014". Vigil India Movement. 2021-01-10 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

ब च सं नारी शक्ती पुरस्कार विजेते
१९९९	के.व्ही. राबिया चिन्ना पिल्लई किंकरी देवी
२०१३	मानसी प्रधान एम वेंकय्या बिना शेठ लष्करी टी. राधा के.प्रशांती वर्तिका नंदा सीमा साखरे
२०१४	रश्मी आनंद नंदिता कृष्णा लक्ष्मी गौतम नेहा किरपाल लतिका ठुकराल साई लक्ष्मी बलीजेपल्ली पी कौसल्या स्वराज विद्वान
२०१५	लुसी कुरियन सौरभ सुमन बसंती देवी (पर्यावरणवादी) सुपर्णा बक्षी गांगुली मीना शर्मा प्रिती पाटकर उत्तरा पदवर पोलूमती विजया निर्मला वासू प्रीमलानी सुजाता साहू ज्योती म्हापसेकर सुमिता घोष अंजली शर्मा (पशु प्रेमी) कृष्णा यादव शकुंतला मुजुमदार
२०१६	राजस्थान छाव फाउंडेशन मिझो हेमीच्छे इन्सुईख्वाम पॉल साधना महिला संघ शिक्षित रोजगार केंद्र प्रबंधक समिती त्रिपुनिथुरा कथकली केंद्रम महिला मंडळ अमृता पाटील अमला अक्किनेनी Anatta Sonney अनोयारा खातून B. Codanayaguy बानो हरलू दीपा माथुर दिव्या रावत Ilse Köhler Rollefson जानकी वसंत कल्पना शंकर कल्याणी बालकृष्णन मुमताज काझी नंदिता शाह पल्लवी फौजदार पमेला मल्होत्रा कमर डागर रीमा साठे रिंग्युइचोन वशुम संगीता अय्यर स्मिता तंडी सुमित्रा हजारीका सुनीता सिंग चोकन सुभा वारीअर तियासा अध्या V. Nanammal झुबोनी हमत्सो
२०१७	गार्गी गुप्ता सिंधुताई सपकाळ गौरी मौलेखी नाविका परिक्रमा मालविका अय्यर आर उमादेवी नागराज Thinlas Chorol एस्. शीवा सत्या भारती कश्यप बेटी जिंदाबाद बेकरी मित्तल पटेल साबरमती जयम्मा बंडारी K. Syamalakumari वनस्त्री Lizymol Philipose Pamadykandathil चिरोम इंदिरा उर्मिला आपटे दीपिका कुंडाजी पूर्णिमा देवी बर्मन अनिता भारद्वाज अंबिका बेरी पुष्पा गिरीमाजी अवनी श्रुजन सी.के. दुर्गा रेखा मिश्रा मेहवीश मुश्ताक करूणा सोसायटी फॉर अनिमल्स ॲण्ड नेचर वन स्टॉप सेंटर, रायपूर मिलेट नेटवर्क ऑफ इंडिया पंजाब मधू जैन जेटसन पेमा एम. एस्. सुनिल शीला बालाजी अनुराधा कृष्णमूर्ती आणि नम्रता सुंदरेसन गीता मित्तल
२०१८	ए. सीमा अंशु खन्ना अनु मल्होत्रा अनुराधा नाईक चेतना गाला सिन्हा दर्शना गुप्ता देवकी अम्मा दीदी कॉन्ट्रॅक्टर गौरी कामाकाशी हेकानी जखालू इप्सिता बिस्वास इति त्यागी कागनपल्ली राधा देवी कल्पना सरोज ललिता वकील माधुरी बडथवाल मंजू मणीकुट्टन मीनाक्षी पाहुजा मिनी वासुदेवन मुनुस्वामी शांती नीलम शर्मा नोमिता कामदार पमेला चॅटर्जी प्रज्ञा प्रसून प्रियंवदा सिंग एन.एम. पुष्पा राहीबाई पोपेरे रजनी रजक रेशमा निलोफर नाहा रिया मजुमदार सिंघल रुमा देवी सीमा मेहता सीमा राव शिवानी वर्मा स्मृती मोरर्का स्नेहलता नाथ सोनिया जब्बार सुजाता मोहन (डॉक्टर) सुनीता देवी ट्विंकल कालिया उर्मी बसू वन स्टॉप सेंटर, रायपूर कसाब-कच्छ क्राफ्टस्वूमन प्रोड्यूसर कंपनी लि. सोशल वेलफेयर ॲण्ड न्यूट्रीशनल मील प्रोग्राम डिपार्टमेंट, तमिलनाडू
२०१९	आरिफा जान अवनी चतुर्वेदी भागीरथी अम्मा भावना कंठ बिना देवी चामी मुर्मु कलावती देवी कार्त्यायनी अम्मा कौशिकी चक्रवर्ती मोहना सिंग निलझा वांगमो पदला भुदेवी रश्मी उर्ध्वरेषे मान कौर ताशी आणि नुंगशी मलिक
२०२०	अनिता गुप्ता उशाबेन दिनेशभाई वसावा नसिरा अख्तर संध्या धर निवृत्ती राय टिफणी ब्रार पद्मा यांगचान जोधैया बाई बेग सायली नंदकिशोर आगवणे वनिता बोराडे मीरा ठाकूर जया मुत्थू, तेजम्मा (एकत्रित) एला लोध आरती राणा
२०२१	सतूपती प्रसन्ना श्री तागे रीता मधुलिका रामटेके निरंजनाबेन कलार्थी पूजा शर्मा अंशुल मल्होत्रा शोभा गस्ती राधिका मेनन कमल कुंभार श्रुती मोहपात्रा बातूल बेगम थारा रंगास्वामी नीरजा माधव नीना गुप्ता (गणितज्ञ)