जास्वंद

जास्वंद
जीवचौकट () इतर भाषांतील नावे: (हिं) ||जासूद, (इं)|| Shoeflower वनस्पतिशास्त्रीय नाव Hibiscus rosa-sinensis L. कुळ: Malvaceae (Kingdom) कोटी येथे माहिती भरा (Plant Kingdom) वानसकोटी येथे माहिती भरा (Division) विभाग येथे माहिती भरा (Phanerogams) पुषोद्भिद येथे माहिती भरा (Class) वर्ग (Dicotyledons) द्विदली येथे माहिती भरा (Sub Class) उपवर्ग (Polypetalae) मुक्तप्रदल (Series) श्रेणी (Thalamiflorae) पुष्पासनी ( Order) गोत्र ( Malvales) ? (Family) कुळ (Malvaceae) कार्पास वर्ग (Genus) प्रजाति (Hibiscus) (Species) जाति (rosa-sinensis) (Botanical Name) वनस्पतिशास्त्रीय नाव Hibiscus rosa-sinensis L. (Vernacular Name) देशी नाव जास्वंद. (Kingdom) कोटी येथे माहिती भरा (Division) विभाग येथे माहिती भरा (Class) वर्ग येथे माहिती भरा (Sub Class) उपवर्ग येथे माहिती भरा (Series) श्रेणी येथे माहिती भरा ( Order) गोत्र येथे माहिती भरा (Family) कुळ येथे माहिती भरा (Genus) प्रजाति येथे माहिती भरा (Species) जाति येथे माहिती भरा (Botanical Name) वनस्पतिशास्त्रीय नाव येथे माहिती भरा (Vernacular Name) देशी नाव येथे माहिती भरा (म.) जास्वंद, हरीवल्लभ, जयपुष्पी, (म.) रक्तपुष्पी, रुद्रपुष्पी, (सं) अरुणा, वनस्पती प्रकल्प () विकिपीडिया:वनस्पती(प्रकल्प) Founded १५ जुलै २००९ लघुपथ विप्र:वने विप्र:झाडे सर्वसाधारण माहिती प्रकल्पाचे मुख्यपान सहभागी सदस्य सूचना भेटी आणि कार्यशाळा तुम्ही काय करू शकता नेहमीचे प्रश्न नवे लेख लेखात काय काय असावे लेख विनंतीन वनस्पती यादी प्रकल्प वृत्त इकडे लक्ष द्या विनंत्या जीवचौकट विनंत्या चित्रहवे विनंत्या भाषांतरे आणि वनस्पतिशास्त्रीय परिभाषा मराठीशब्द सुचवा विनंत्या चित्र ओळखा विनंत्या प्रकल्प वर्गीकरण याहूग्रूप मेलिंग लिस्ट mr-wiki विकिमिडिया इंडिया विभाग () विभाग मूल्यांकन सहयोग संपर्क8275377312 प्रताधिकारमुक्ति विनंत्या Peer reviews कार्यपद्धती कार्यगट () मध्यवर्ती प्रकल्प समन्वय विकिपीडिया नामविश्व मुख्यत्वे प्रकल्प पानांकरिता आहे. बर्‍याचदा निबंधात्मत सहाय्यपाने सुद्धा या नामविश्वाचा उपयोग करून लिहिलेली आढळतात.विकिपीडिया नामविश्वातलिहिले गेलेले लेख येथे पहाता येतात. गट विषयवार लेख प्रकल्प गट समन्वय आणि प्रगती विषयक लेखगट विकिकरण आणि सहाय्य विषयक लेखगट मध्यवर्ती चर्चागट वरील गटातील उपपाने प्रकल्प पूर्ण होऊन केवळ इतिहास जपण्याच्या दृष्टीने ठेवलेली पाने गट सहाय्य स्रोत  () सहाय्य स्रोत Flora naming conventions वनस्पती लेख साचे स्रोत साचे हे करा संकेतस्थळे दालन:वनस्पती मध्यवर्ती सर्व लेखप्रकल्प यादी () विकिपीडिया:विकिप्रकल्प अंबाजोगाई विकिपीडिया:विकिप्रकल्प जलबोध विकिपीडिया:विकिप्रकल्प महाराष्ट्र शासन विकिपीडिया:विकिप्रकल्प इतिहास विकिपीडिया:कायदा आणि प्रताधिकारमुक्ती प्रकल्प विकिपीडिया:क्रीडा विकिपीडिया:विकिप्रकल्प गणित विकिपीडिया:गीत संगीत विकिपीडिया:चरित्र प्रकल्प विकिपीडिया:चित्रशिल्पकला प्रकल्प विकिपीडिया:विकिप्रकल्प दिनविशेष विकिपीडिया:नवी दालने विकिपीडिया:विकिप्रकल्प पक्षी विकिपीडिया:प्रकल्प बावन्नकशी २०१० विकिपीडिया:प्रकल्प/हवे असलेले लेख विकिपीडिया:भाषांतर प्रकल्प विकिपीडिया:विकिप्रकल्प भूगोल विकिपीडिया:विकिप्रकल्प मराठी रंगभूमी विकिपीडिया:मराठी संकेतस्थळे परस्पर सहकार्य प्रकल्प विकिपीडिया:महाराष्ट्र प्रकल्प विकिपीडिया:महिला विकिपीडिया:प्रकल्प/वर्ग सुसूत्रीकरण विकिपीडिया:विकिप्रकल्प वनस्पती विकिपीडिया:व्यवसाय विकिपीडिया साचे सुसूत्रीकरण प्रकल्प विकिपीडिया:सूर्यमाला विकिपीडिया:शिक्षण प्रकल्प विकिपीडिया:विकिप्रकल्प हिंदू धर्म विकिपीडिया:विकिप्रकल्प वैद्यकशास्त्र विकिपीडिया:विकिप्रकल्प ख्रिश्चन धर्म मध्यवर्ती प्रकल्प समन्वय विभाग () मध्यवर्ती प्रकल्प समन्वयचे मुख्यपान हेल्पडेस्क पहारा आणि गस्त विकीपत्रिका विकिपीडिया:निर्वाह धूळपाटी मुखपृष्ठ/धूळपाटी कायदा आणि प्रताधिकारमुक्ती साचे सुसूत्रीकरण वर्ग सुसूत्रीकरण दिनविशेष प्रकल्प,चर्चा काळ आणि दिनमान विकिपीडिया:दिनविशेष स्वागत आणि साहाय्य चमू सांगकाम्या सुसूत्रिकरण आणि नि:संदिग्धीकरण विकिकरण मूल्यांकन शुद्धलेखन इतरांनाही सांगायचेय मराठीकरण भाषांतर मराठी संकेतस्थळे सहकार्य मराठी शिकताय? IPA मध्यवर्ती प्रकल्प सहाय्य विभाग () विकिपीडिया मदत मुख्यालय नेहमीचे प्रश्न मदतकेंद्र ऑनलाईन शब्दकोश सहप्रकल्प () सहप्रकल्प विशेष (सुचालन) मराठी विकिबुक्स सहप्रकल्प विकिबुक्स मराठी विक्शनरी सहप्रकल्प विक्शनरी मराठी विकिस्रोत सहप्रकल्प प्रस्तावित प्रकल्प मराठी विकिविद्यापीठ सहप्रकल्प * विकिविद्यापीठ मराठी विकिक्वोट्स सहप्रकल्प विकिक्वोट्स मराठी विकिकॉमन्स सहप्रकल्प Commons:मुखपृष्ठ मराठी विकिन्युज सहप्रकल्प प्रस्तावित प्रकल्प इंग्लिश भाषेतील सहप्रकल्प विकिपरॉजेक्ट महाराष्ट्र विकिप्रॉजेक्ट इंडिया इंग्लिश-मराठी भाषांतर हिंदी भाषेतील सहप्रकल्प हिंदी भाषेतील सहप्रकल्प नेपाल भाषेतील सहप्रकल्प देवनागरी टेम्प्लेट परियोजना संस्कृत भाषेतील सहप्रकल्प संस्कृत भाषेतील सहप्रकल्प मराठी विकिमिडिया सहप्रकल्प विकिमिडीया इंडिया चॅप्टर इतर मिडियाविकि सहप्रकल्प दक्षिण आशियाई स्क्रिप्ट एनहान्समेंट प्रकल्प

" | जास्वंद
[[चित्र:Jaswand_pane.jpg	]]
प्रजातींची उपलब्धता
अबक ({{{status_system}}})चछज
" | शास्त्रीय वर्गीकरण
वंश: क्ष स ह ळ जात: र्‍य पोटजात: अ आ ई ई वर्ग: उ ए ऑ औ कुळ: कार्पास वर्ग उपकुळ: ब्घ् ब्घ् जातकुळी: ध् ध् ध् ध् जीव: रोजा सायनेन्सिस्

• वनस्पतिशास्त्रीय नाव: Hibiscus rosa-sinensis L.
• कुळ: Malvaceae
• इतर भाषांतील नावे: जास्वंद (मराठी), हरिवल्लभ, जयपुष्पी, रक्तपुष्पी, रुद्रपुष्पी, जपा(संस्कृत), अरुणा, जासूद (हिंदी), Shoeflower, Hibiscus (इंग्रजी)
• अन्य नावे - जासुम, जवाकुसुम, रोझेला, जमेका सॉरेल, वगैरे. "शू-फ्लॉवर' हे नाव असल्याचे कारण जास्वंदीची फुले काळ्या चामडी बुटांवर घासली तर पॉलिश केल्याप्रमाणे बूट चकाकतात.

{{जीवचौकट । किंगडम(कोटी)=वानसकोटी प्लांट किंगडम | डिव्हिजन(विभाग) =पूषोद्भिद Phanerogams । क्लास(वर्ग) = (Dicotyledons) द्विदली । (Sub Class) उपवर्ग = (Polypetalae) मुक्तप्रदल । (Series) श्रेणी = (Thalamiflorae) पुष्पासनी । ( Order) गोत्र = ( Malvales) कार्पास | (Family) कुळ = (Malvaceae) भेंडीकुळ । प्रजाति(Genus)= (Hibiscus) | जाति(Species) = (rosa-sinensis) }} |(Botanical Name) वनस्पतिशास्त्रीय नाव = Hibiscus rosa-sinensis L. |(Vernacular Name) देशी नाव = जास्वंद. }}

जास्वंद ही एक फुले देणारी वनस्पती आहे. भारतातील जास्वंदी ही बहुधा झुडुपस्वरूपात असते. जास्वंदीच्या फुलांना सुगंध नसला, तरीही ती वनस्पती बरीच लोकप्रिय आहे. साहजिकच हे फुलझाड अनेक घरांच्या सभोवताली दिसून येते. जास्वंदीची श्वेत, लालबुंद, पीतरंगी, भगवी, गुलाबी किंवा जांभळी फुले सार्वजनिक उद्यानांत उठून दिसतात. जास्वंदीमध्ये एक हजार सूक्ष्म रंगछटा आहेत.

नजरेत भरणारा रंग आणि पाच पाकळ्यांनी मनोहारी बनलेल्या जास्वंदीच्या फुलाचे बाह्यस्वरूप आकर्षक असते. मधमाश्‍या, फुलपाखरे आणि काही पक्षी या फुलाकडे आकर्षित होतात. पण हे फूल फार काळ टिकत नाही. सकाळी टवटवीत सौंदर्य उधळणारे हे फूल संध्याकाळी मलूल दिसते.

जास्वंदवर्गीय वनस्पतींचे सुमारे सव्वादोनशे प्रकार आहेत. त्यातील काही पाच-सहा मीटर उंच वाढतात. उंच वाढणार्‍यांत "हिबिस्कस कॅनाबिनस' ही जात असून, ती त्याच्या लाकडासाठी प्रसिद्ध आहे. भरपूर सेल्युलोजयुक्त कर्बोदके असलेल्या या वनस्पतीला "केनाफ' म्हणतात आणि कागदनिर्मितीच्या उद्योगात तो एक महत्त्वाचा कच्चा माल आहे. काही प्रकारांमधील फुलांना मंद सुगंध असतो. तागाच्या वनस्पतीचे जसे तंतू निघतात, त्याप्रमाणे "हिबिस्क्‍स सब्दारिफा' या वाणाचेही शोभिवंत धागे निघतात. काही देशांमध्ये त्याचा स्कर्ट बनवतात. तसेच धाग्यांचा उपयोग केसांचा टोप बनविण्याकरितादेखील केला जातो.

उपयोग

जास्वंदीच्या फुलांचा उपयोग केस धुण्यासाठी होतो. जास्वंदीच अर्क घातलेले केशतेल जबाकुसुम म्हणून प्रसिद्ध आहे. शाम्पूमध्ये एक घटक म्हणून जास्वंदीच्या पाना-फुलांच्या अर्काचा समावेश होतो. इजिप्तमध्ये ते लघवी साफ होण्यासाठी डाययुरेटिक (मूत्रल) म्हणून वापरतात. इराणमधील वैद्य रक्तदाब नियंत्रणात ठेवण्यासाठी एक घटक म्हणून त्याचा वापर करतात. ही वनस्पती एक सौम्य रेचक म्हणूनही उपयोगात येते. नायजेरियात पोट साफ करण्यासाठी, तर काही देशांमध्ये चक्क भाजी करण्यासाठी त्याचा उपयोग करतात. अनेक महिला फुलांमधील नानाविध रंग सरबतांसाठी किंवा जाम-जेलीसारख्या खाद्यपदार्थांमध्येही वापरतात. काही फुलांचा रंग उकळत्या पाण्यात बाहेर पडतो. मेक्‍सिकोमध्ये तर जास्वंदीच्या वाळलेल्या फुलांपासून एक चविष्ट खाद्यपदार्थ तयार केला जातो.

जास्वंदाचा समावेश असलेल्या चहाच्या डिप-डिप पुड्या हा एक फार मोठी जागतिक बाजारपेठ लाभलेला व्यवसाय आहे. चहाला लालसर किंवा पिवळसर रंग प्राप्त व्हावा म्हणून वेगवेगळ्या रंगांच्या फुलांचा वापर केला जातो. याचे रंगीत पेय हे शीत किंवा गरम पेय म्हणून वापरता येतं. या गरम पेयामार्फत सूक्ष्म प्रमाणात लोह, ताम्र, जस्त (झिंक), ब-१, ब-२ आणि क ही जीवनसत्त्त्वे शरीराला मिळू शकतात. या पेयाच्या सेवनामुळे अपायकारक लो डेन्सिटी कोलेस्टेरॉल कमी होते आणि हितकारक हाय डेन्सिटी कोलेस्टेरॉल वाढते. तसेच रक्तशर्करा, रक्तदाब नियंत्रणात राहण्यासाठी मदत होते. हे पेय पाचक आहे. ज्याला तीव्र उदासीनतेची बाधा झाली आहे, त्यांच्यासाठी जास्वंदयुक्त चहा गुणकारी असल्याचे निष्कर्ष प्राप्त झालेले आहेत. जास्वंदीच्या फुलांचे असे काही गुणधर्म आधीपासूनच माहिती झालेले असले, तरी त्यासंबंधीचे सखोल संशोधन चालूच असते. जास्वंदीमुळे चहाला लाल किंवा पिवळसर रंग येण्याचे कारण म्हणजे फुलात असलेली फ्ल्याओनाईड, डेल्फिनिडिन, सायनिडिन, अन्थोसायनिंस ही सेंद्रिय द्रव्ये.. शरीरातच तयार होणारी फ्री-रॅडिकलवर्गीय रसायने निष्प्रभ करणे गरजेचे असते. त्याकरिता हिबिस्कसच्या चहात जे प्रोटोकॅटेचुइक आम्ल असते, ते अॅन्टि-ऑक्‍सिडन्ट म्हणून उत्तम कार्य करते.

भौतिक शास्त्रात उपयोग

भौतिकीशास्त्रामध्ये फोटॉनिक्‍स, ऑप्टो-इलेक्‍टॉनिक्‍स किंवा ऑप्टिक्‍स (प्रकाशकी) या शाखांचे महत्त्व वाढत आहे. ऑप्टिकल फायबरमार्फत टेलिकम्युनिकेशन, माहिती-तंत्रज्ञान संकलन, होलोग्राफी, रोबोटिक्‍स, शस्त्रक्रिया (उदाहरणार्थ डोळ्यांचा नंबर कमी करणे) अशा अनेक उपयोगांसाठी त्याचा थेट संबंध आहे. त्यासाठी लागणार्‍या अनेक उपकरणांमध्ये प्रकाशाचा विशिष्ट वक्रीभवनांक (नॉन-लिनिअर रिफ्रॅक्‍टिव्ह इंडेक्‍स) असलेले रंगद्रव्य आवश्‍यक असते. सध्या त्यासाठी बहुधा कृत्रिम असेंद्रिय रसायने वापरली जातात.. पण ती यंत्रणा कार्यान्वित ठेवण्यासाठी उच्च क्षमतेच्या महागड्या लेसर किरणांची आवश्‍यकता असते. हा अडथळा दूर करण्यासाठी योग्य अशाच वक्रीभवनांकाचे स्वस्त, पण मस्त असे "मटेरियल' जास्वंदीच्या पानांनी क्‍लोरोफिल आणि कॅरोटेनॉईडच्या स्वरूपात रंगद्रव्ये प्राप्त करून दिले आहे.

जास्वंदीचे फूल एखाद्या कागदाच्या कपट्यावर चिरडले की लिटमस पेपरचा गुणधर्म असलेला निळा पेपर तयार होतो. आम्लधर्मी पदार्थात बुडवला की तो लाल होतो.

चित्रदालन(वेगवेगळ्या रंगाचे जास्वंद)

• 
• 
• 
• 
• 
• 
  जास्वंदाची कळी