राजगड तालुका

राजगड तालुका
राजगड तालुका; (वेल्हे)
	महाराष्ट्र राज्याच्या पुणे जिल्ह्याच्या नकाशावरील राजगड तालुका दर्शविणारे स्थान
राज्य	महाराष्ट्र, भारत
जिल्हा	पुणे
जिल्हा उप-विभाग	भोर
मुख्यालय	वेल्हे
लोकसभा मतदारसंघ	बारामती लोकसभा मतदारसंघ
विधानसभा मतदारसंघ	भोर विधानसभा मतदारसंघ
आमदार	शंकर हिरामण मांडेकर

राजगड तालुका हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्याचा एक तालुका आहे. या तालुक्याचे पूर्वीचे नाव वेल्हे असे होते.

तालुक्यातील गावे

भोगोलिक स्थान आणि लोकसंख्या

वेल्हे बु. हे पुणे जिल्ह्यातल्या राजगड तालुक्यातील १२१.६३ हेक्टर क्षेत्राचे गाव असून २०११ च्या जनगणनेनुसार ह्या गावात ३२२ कुटुंबे व एकूण १४८० लोकसंख्या आहे. ह्याच्या सर्वात जवळचे शहर पुणे ६५ किलोमीटर अंतरावर आहे. यामध्ये ७४६ पुरुष आणि ७३४ स्त्रिया आहेत. यामध्ये अनुसूचित जातीचे लोक २११ असून अनुसूचित जमातीचे १४२ लोक आहेत.ह्या गावाचा जनगणना स्थल निर्देशांक ५५६५९९^[१] आहे.

ऐतिहासिक माहिती

राजगड तालुक्यात राजगड, तोरणा सारखे महत्त्वाचे ऐतिहासिक किल्ले आहेत.

१. किल्ले राजगड - श्री छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या हिंदवी स्वराज्याची पहिली राजधानी होती. याच राजगड किल्ल्यावरून महाराजांनी २६ वर्षे स्वराज्याचा कारभार पाहिला. राजगड किल्ल्याला "गडांचा राजा आणि राजांचा गड"असेही म्हणले जाते. राजगडाचा बालेकिल्ला सर्वात उंच असून त्याची समुद्रसपाटीपासूनची उंची (१३९४ मीटर) ४५७३ फूट आहे.

२. किल्ले तोरणा - छत्रपती शिवाजी महाराजांनी स्वराज्य स्थापना करीत असताना इ.स. १६४७ मध्ये सर्वप्रथम घेतलेला हा किल्ला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला घेऊन हिंदवी स्वराज्याचे पहिले तोरण बांधले म्हणून या किल्ल्याचे नाव तोरणा किल्ला असे ठेवण्यात आले.तोरणा किल्ला हा पुणे जिल्ह्यातील सर्वात उंच डोंगरी किल्ला आहे. समुद्रसपाटीपासून (१४०२ मीटर) ४६०३ फूट उंचीवर असलेला हा किल्ला आकाराने मोठा असल्याने त्याला प्रचंडगड असेही म्हणतात.

शैक्षणिक सुविधा

गावात २ शासकीय पूर्व-प्राथमिक शाळा आहेत. गावात २ शासकीय प्राथमिक शाळा आहेत.गावात १ खाजगी प्राथमिक शाळा आहे.गावात १ शासकीय कनिष्ठ माध्यमिक शाळा आहे. सर्वात जवळील माध्यमिक शाळा(वेल्हे) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील उच्च माध्यमिक शाळा (वेल्हे बु ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील पदवी महाविद्यालय (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील अभियांत्रिकी महाविद्यालय (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील वैद्यकीय महाविद्यालय (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील व्यवस्थापन संस्था (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील पॉलिटेक्निक (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे.गावात १ शासकीय व्यावसायिक प्रशिक्षण शाळा आहे. सर्वात जवळील अनौपचारिक प्रशिक्षणकेंद्र (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे. सर्वात जवळील अपंगांसाठी खास शाळा (पुणे ) १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहे.

वैद्यकीय सुविधा (शासकीय)

सर्व प्रकारच्या शासकीय वैद्यकीय सुविधा १० किलोमीटरहून जास्त अंतरावर आहेत.

वैद्यकीय सुविधा (अशासकीय)

गावात खाजगी वैद्यकीय सुविधा उपलब्ध आहे.तसेच सरकारी रुग्णालयांची सुविधा उपलब्ध आहे.

स्वच्छता

गावात बंद गटारव्यवस्था उपलब्ध नाही.सांडपाणी थेट जलस्रोतांमध्ये सोडले जाते. या क्षेत्राचा संपूर्ण स्वच्छता अभियानात समावेश आहे.

संपर्क व दळणवळण

गावात पोस्ट ऑफिस उपलब्ध नाही.सर्वात जवळील पोस्ट ऑफिस ५ ते १० किलोमीटर अंतरावर आहे. गावात शासकीय बस सेवा उपलब्ध आहे. सर्वात जवळील कच्चा रस्ता ५ किलोमीटरहून कमी अंतरावर आहे. सर्वात जवळील डांबरी रस्ता ५ किलोमीटरहून कमी अंतरावर आहे.

बाजार व अर्थव्यवस्था

गावात बँक व एटीएम उपलब्ध आहे .गावात शेतकी कर्ज संस्था,स्वयंसहाय्य गट, रेशन दुकान उपलब्ध आहे.

आरोग्य

गावात एकात्मिक बाल विकास योजना (पोषण आहार केंद्र) उपलब्ध आहे. गावात अंगणवाडी (पोषण आहार केंद्र) उपलब्ध आहे. गावात इतर पोषण आहार केंद्र उपलब्ध आहे. गावात आशा स्वयंसेविका उपलब्ध आहे.

वीज

१६ तासांचा वीजपुरवठा सर्व प्रकारच्या वापरासाठी उपलब्ध आहे.

गावाची वैशिठ्ये

किल्ले तोरणा उर्फ प्रचंडगड हा डोंगरी किल्ला हा गावाच्या दक्षिण सीमेस आहे.
गावात मेंगाईदेवीचे मोठे मंदिर आहे.

जमिनीचा वापर

वेल्हे बु. ह्या गावात जमिनीचा वापर खालीलप्रमाणे होतो (हेक्टरमध्ये क्षेत्रफळ):

बिगरशेती वापरात असलेली जमीन: २.७५
ओसाड व लागवडीला अयोग्य जमीन: ७.९
लागवडीयोग्य पडीक जमीन: २१.९८
पिकांखालची जमीन: ८९
एकूण कोरडवाहू जमीन: ६
एकूण बागायती जमीन: ८३

सिंचन सुविधा

सिंचनाचे स्रोत खालीलप्रमाणे आहेत (हेक्टरमध्ये क्षेत्रफळ):

विहिरी / कूप नलिका: ६

उत्पादन

वेल्हे बु. या गावी पुढील वस्तूंचे उत्पादन होते ( महत्त्वाच्या उतरत्या अनुक्रमाने): गहू,तांदुळ,ज्वारी,बाजारी,उस,हरभरा,यांचे उत्पादन हेते.

संदर्भ

^ http://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB.html

पुणे जिल्ह्यातील तालुके

[1] ttp://www.censusindia.gov.in/2011census/dchb/DCHB.html

[१]