द काश्मीर फाइल्स

द काश्मीर फाइल्स
दिग्दर्शन	विवेक अग्निहोत्री
निर्मिती	•  तेज नारायण अग्रवाल,  •  अभिषेक अग्रवाल,  •  पल्लवी जोशी,  •  विवेक अग्निहोत्री
कथा	विवेक अग्निहोत्री, सौरभ पांडे
प्रमुख कलाकार	• मिथुन चक्रवर्ती,  •  अनुपम खेर,  •  दर्शन कुमार,  •  पुनीत इस्सार ,  •  प्रकाश बेलवाडी,  •  चिन्मय मांडलेकर,  •  पल्लवी जोशी
छाया	उदयसिंग मोहिते
संगीत	स्वप्नील बांदोडकर
देश	भारत
भाषा	हिंदी
प्रदर्शित	११ मार्च २०२२
अवधी	१७० मिनिटे

द काश्मीर फाइल्स हा इ.स. २०२२ मधील विवेक अग्निहोत्री लिखित आणि दिग्दर्शित, झी स्टुडिओज निर्मित हिंदी चित्रपट आहे. या चित्रपटात जम्मू आणि काश्मीर मधील उग्रवादा दरम्यान पीडित काश्मिरी पंडितांच्या नरसंहाराचे चित्रण दाखवल्या गेले आहे. यात अनुपम खेर, दर्शन कुमार, मिथुन चक्रवर्ती आणि पल्लवी जोशी यांच्या प्रमुख भूमिका आहेत. हा चित्रपट सुरुवातीला २६ जानेवारी २०२२ रोजी भारताच्या प्रजासत्ताक दिनाच्या अनुषंगाने जगभरात प्रदर्शित होणार होता, परंतु ओमिक्रॉन प्रकाराच्या कोरोनाच्या प्रसारामुळे तो पुढे ढकलण्यात आला होता. नंतर ४ मार्च २०२२ रोजी या चित्रपटाचे विशेष प्रीमियर होते. परंतु एका भारतीय जवानाच्या विधवेने दाखल केलेल्या खटल्याच्या बाजूने निर्णय दिल्यानंतर, या चित्रपटाचे प्रदर्शन स्थगित करण्यात आले होते. ठराविक दृश्यांवर कात्री लावून हा चित्रपट प्रदर्शित करण्यास परवानगी मिळाली. शेवटी ११ मार्च २०२२ रोजी हा चित्रपट विविध चित्रपटगृहात प्रदर्शित करण्यात आला. प्रदर्शनाच्या अवघ्या तीन दिवसात हा चित्रपट हरियाणा, मध्य प्रदेश, गुजरात आणि कर्नाटक मध्ये करमुक्त घोषित करण्यात आला आहे.

कथानक

हा चित्रपट कृष्णा (दर्शन कुमार) या तरुण विद्यार्थ्याच्या प्रवासाभोवती फिरतो, जो प्रोफेसर राधिका मेनन (पल्लवी जोशी) कडून प्रथम ब्रेनवॉश केला जातो. परंतु शेवटी काश्मिरी पंडितांच्या पलायनाचे सत्य त्यांच्यापुढे येते जो ते तो इतरांपुढे मांडतो.

हा चित्रपट काश्मिरी हिंदूंवर झालेल्या नरसंहाराचे आणि हजारो बाळ-अबाल आणि महिलांवर झालेल्या अत्याचाराचे विदीर्ण चित्र मांडतो, ज्यामध्ये हजारो काश्मिरी हिंदूंची हत्या करण्यात आली, महिलांवर बलात्कार करण्यात आला आणि मुलांना गोळ्या घालण्यात आल्या. काश्मिरी हिंदूंची विस्थापित कुटुंबे आजपर्यंत निर्वासित म्हणून जगत असल्याचे यात दाखवले गेले आहे.

साधारण १९८९-१९९०

१९८९-९० काश्मीरमध्ये, इस्लामिक अतिरेक्यांनी "रालिव गालिव या चालीव" ("धर्मांतर (इस्लाम करा), सोडा किंवा मरा") असा नारा वापरून काश्मिरी हिंदू पंडितांना खोऱ्यातून हुसकावून लावले. पुष्कर नाथ पंडित या शिक्षकाला आपला मुलगा करणच्या सुरक्षेची भीती वाटते, ज्यावर अतिरेक्यांनी भारतीय गुप्तहेर असल्याचा आरोप केला आहे. पुष्करने करणच्या संरक्षणासाठी त्याचा मित्र ब्रह्मा दत्त, एक सरकारी कर्मचारी, याला विनंती केली. ब्रह्मा पुष्करसोबत काश्मीरला जातो आणि काश्मिरी पंडितांवरील अत्याचार आणि हिंसाचार पाहतो. ब्रह्मा यांना निलंबित करणाऱ्या जम्मू आणि काश्मीरच्या मुख्यमंत्र्यांकडे त्यांनी हा मुद्दा उचलला.

अतिरेकी कमांडर फारुख मलिक बिट्टा, जो पुष्करचा माजी विद्यार्थी होता, त्याने पुष्कर नाथ यांचे घर फोडले. करण तांदळाच्या डब्यात लपतो पण बिट्टाने त्याला शोधून काढले. पुष्कर आणि त्याची सून शारदा आपल्या जीवाची याचना करतात. बिट्टा शारदाला त्यांच्या जीवाच्या बदल्यात करणच्या रक्तात भिजलेला भात खाण्यास भाग पाडतो. बिट्टा आणि त्याची टोळी घरातून निघून गेल्यानंतर, पुष्कर करणला हॉस्पिटलमध्ये घेऊन जातो आणि त्याचा डॉक्टर मित्र महेश कुमारला करणचा जीव वाचवण्याची विनंती करतो. तथापि, रुग्णालय अतिरेक्यांनी ताब्यात घेतले, जे रुग्णालयातील कर्मचाऱ्यांना गैर-मुस्लिमांवर उपचार करण्यास मनाई करतात. त्यानंतर, बंदुकीच्या गोळ्यांनी जखमी झालेल्या करणचा मृत्यू झाला.

पत्रकार विष्णू राम पुष्कर आणि त्याच्या कुटुंबाला मुस्लिमांशी सौहार्दपूर्ण संबंध ठेवणाऱ्या कौल या हिंदू कवीकडे घेऊन जातात. कौल अनेक पंडितांना आपल्या घरी घेऊन जातो पण संरक्षण देण्याच्या वेषात कौल आणि त्याच्या मुलाला उचलण्यासाठी अतिरेकींचा एक गट येतो. बाकीचे पंडित तेथून निघून जातात पण नंतर कौल आणि त्याच्या मुलाचे मृतदेह झाडाला लटकलेले पाहून त्यांना धक्का बसला.

काश्मीर खोऱ्यातील निर्वासित पंडित जम्मूमध्ये स्थायिक होतात आणि तुटपुंज्या रेशनवर आणि हानीकारक परिस्थितीत राहतात. ब्रह्मा यांची J&Kच्या नवीन राज्यपालांचे सल्लागार म्हणून नियुक्ती करण्यात आली आहे. त्यांच्या विनंतीवरून, गृहमंत्री जम्मूच्या छावण्यांना भेट देतात जिथे पुष्कर कलम 370 हटवण्याची आणि काश्मिरी पंडितांच्या पुनर्वसनाची मागणी करतात. ब्रह्मा शारदाला काश्मीरमधील नदीमार्ग येथे सरकारी नोकरी मिळवून देतो आणि कुटुंब तिथे स्थायिक होते.

एके दिवशी बिट्टा यांच्या नेतृत्वाखालील अतिरेक्यांचा एक गट भारतीय सैन्याचा वेषभूषा करून नदीमार्ग येथे पोहोचला. ते तिथे राहणाऱ्या पंडितांना घेरतात. अतिरेक्यांनी तिचा मोठा मुलगा शिवला पकडल्यावर शारदा प्रतिकार करते. रागावलेल्या फारूकने तिला विवस्त्र केले आणि तिचे अर्धे शरीर पाहिले. तो शिव आणि उर्वरित पंडितांना रांगेत उभे करतो आणि त्यांना सामूहिक कबरीत गोळ्या घालतो. पुष्करला घडलेल्या प्रकाराची माहिती देण्यासाठी वाचले आहे.

२०२१

सध्याच्या काळात, शारदाचा धाकटा मुलगा कृष्ण हा पुष्करने वाढवला आहे. त्याचे आई-वडील अपघातात मरण पावले असा त्याचा समज आहे. JNUचा विद्यार्थी, कृष्णा हा प्रोफेसर राधिका मेननच्या प्रभावाखाली आहे जो "काश्मीर कारणावर" विश्वास ठेवतो. पुष्करचे मित्र ब्रह्मा, विष्णू, महेश आणि पोलीस अधिकारी हरी नारायण, ज्यांनी करणला मारले तेव्हा काश्मीरमध्ये काम केले होते, त्यांच्या आठवणीतून काश्मीरच्या घटना आठवतात ज्याला ब्रह्मा "नरसंहार" म्हणतो.

कृष्णा एएनयूची विद्यार्थी निवडणूक लढवतो. प्रोफेसर राधिका मेनन यांच्या सल्ल्यानुसार, पुष्करच्या रागाच्या भरात त्यांनी काश्मीरच्या प्रश्नासाठी भारत सरकारला जबाबदार धरले. पुष्कर मरण पावतो आणि पुष्करच्या शेवटच्या इच्छेनुसार राख विखुरण्यासाठी कृष्ण काश्मीरमधील त्याच्या वडिलोपार्जित घरी जातो. सरकारचा पर्दाफाश करण्यासाठी मेनन कृष्णाला काश्मीरमध्ये काही फुटेज शूट करण्यास सांगतात. मेननच्या एका संपर्काच्या मदतीने, कृष्ण बिट्टाला भेटतो आणि त्याच्यावर पंडितांच्या परिस्थितीला जबाबदार असल्याचा आरोप करतो. पण बिट्टा स्वतःला नवीन काळातील गांधी असल्याचे घोषित करतात जे अहिंसक लोकशाही चळवळीचे नेतृत्व करत आहेत. कृष्णाची आई आणि भावाची हत्या भारतीय लष्करानेच केली, असा बिट्टाचा दावा आहे. जेव्हा कृष्णाने ब्रह्माला या दाव्याबद्दल प्रश्न विचारला, तेव्हा ब्रह्माने त्याला वर्तमानपत्राचे कटिंग्ज दिले (पुष्करने गोळा केलेले), ज्यामध्ये असे म्हणले आहे की भारतीय सैन्याच्या सैनिकांच्या वेशात आलेल्या अतिरेक्यांनी त्यांना मारले.

कृष्णा दिल्लीला परतला आणि JNU कॅम्पसच्या गर्जना करणाऱ्या गर्दीमध्ये विद्यापीठाच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीसाठी नियोजित भाषण देतो. त्यांनी काश्मीरचा इतिहास आणि त्यांचे कुटुंब आणि इतर काश्मिरी हिंदू पीडितांच्या दुर्दशेबद्दल तपशीलवार वर्णन केले जे त्यांना त्यांच्या प्रवासातून जाणवले. हे त्यांचे गुरू प्रोफेसर मेनन आणि त्यांच्या विद्यार्थ्यांसाठी निळ्या रंगाचे बोल्ट आहे. त्यानंतर कृष्णाला विद्यार्थ्यांकडून विरोध आणि उपहासाचा सामना करावा लागतो आणि काही जणांनी त्याला मिठी मारली.

पात्र

• ब्रह्मा दत्त (आय. ए. एस.)च्या भूमिकेत मिथुन चक्रवर्ती
• पुष्कर नाथ पंडितच्या भूमिकेत अनुपम खेर
• कृष्णा पंडितच्या भूमिकेत दर्शन कुमार
• राधिका मेननच्या भूमिकेत पल्लवी जोशी
• फारुख अहमद दार (बिट्टा कराटे)च्या भूमिकेत चिन्मय मांडलेकर
• महेश कुमारच्या भूमिकेत प्रकाश बेलवाडी
• DGP हरी नारायणच्या भूमिकेत पुनीत इस्सार
• शारदा पंडितच्या भूमिकेत भाषा सुंबळी
• अफजलच्या भूमिकेत सौरव वर्मा
• लक्ष्मी दत्तच्या भूमिकेत मृणाल कुलकर्णी
• विष्णू रामच्या भूमिकेत अतुल श्रीवास्तव
• पृथ्वीराज सरनाईक
• करण पंडितच्या भूमिकेत अमान इक्बाल

निर्मिती

दिनांक १४ ऑगस्ट २०१९ रोजी, विवेक अग्निहोत्रीने चित्रपटाच्या पहिल्या लूक पोस्टरसह अशी घोषणा केली की, "हा चित्रपट सर्वात मोठ्या मानवी शोकांतिकेपैकी एकाचा प्रामाणिक तपास असेल". दिग्दर्शक विवेक अग्निहोत्री यांनी हिमालयातील एका अज्ञात स्थानावर ही स्क्रिप्ट पूर्ण केली. ८० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात आणि ९० च्या दशकाच्या सुरुवातीच्या काळात झालेल्या काश्मिरी पंडितांचे पलायन हा या चित्रपटाचा विषय आहे. निर्मितीचा एक भाग म्हणून, विवेक अग्निहोत्रीने दोन वर्षांच्या कालावधीत ७००हून अधिक स्थलांतरितांच्या मुलाखती घेतल्या आणि त्यांच्या कथा रेकॉर्ड केल्याचा दावा केला. मे २०२० मध्ये अनुपम खेर यांनी या चित्रपटात काम करण्याचे ठरवले. कोरोनाव्हायरसच्या उद्रेकामुळे चित्रपटाचे पहिले शेड्यूल रद्द करण्यात आले होते. नंतर अग्निहोत्री यांनी अभिनेता योगराज सिंग यांना २०२०-२०२१ भारतीय शेतकऱ्यांच्या निषेधार्थ भाषण केल्याबद्दल काढून टाकले. आणि पुनीत इस्सारला त्या जागी घेतले. मिथुन चक्रवर्ती दुसऱ्या शेड्यूल दरम्यान पोटाच्या संसर्गामुळे आजारी पडले, परंतु काही तासांनंतर त्यांनी आपली भूमिका पार पाडली. एक लाईन प्रोड्यूसर, साराहना हिने चित्रपट निर्मिती दरम्यान आत्महत्या केली होती. तर शूटिंगच्या अंतिम टप्प्यात, दिग्दर्शक अग्निहोत्रीचा सेटवर पाय फ्रॅक्चर झाला होता.

सरकारी पाठबळ

सत्ताधारी भारतीय जनता पक्ष (भाजप) ने चित्रपटाचे समर्थन आणि प्रचार केला आहे. गृहमंत्री अमित शाह आणि अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन यांच्यासह अनेक मुख्यमंत्री आणि वरिष्ठ कॅबिनेट मंत्र्यांनी चित्रपटाला मान्यता दिली आहे. केंद्रीय मंत्री स्मृती इराणी यांचा प्रचार करण्यात सर्वात जास्त आवाज होता. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी नकारात्मक पुनरावलोकनांना प्रतिसाद म्हणून समीक्षकांवर हल्ला केला आहे, असा दावा केला आहे की चित्रपटाला बदनाम करण्याचे षड्यंत्र आहे, जे त्यांच्या मते "सत्य प्रकट करते". पक्षाचे प्रचार युनिट म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या भाजप माहिती आणि तंत्रज्ञान सेलने चित्रपटाचा प्रचार केला आणि लोकांना तो पाहण्याचे आवाहन केले. त्याच्या प्रचारात सरकार समर्थक माध्यमांचाही सहभाग होता; OpIndia या वेबसाईटने चित्रपटावर कौतुकाचा वर्षाव करणारे अनेक लेख प्रकाशित केले आणि त्यावरील विरोधी पक्षांच्या भूमिकेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले, तर दूरचित्रवाणी वाहिन्यांनी चित्रपटाची प्रशंसा करणारे अनेक कार्यक्रम आणि वादविवादांचे आयोजन केले आणि टीकेवर प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले.

हा चित्रपट गोवा, गुजरात, हरियाणा, कर्नाटक, मध्य प्रदेश, त्रिपुरा, उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड यांसारख्या अनेक भाजपशासित राज्यांमध्ये करमुक्त घोषित करण्यात आला होता. अनेक मुख्यमंत्री आणि संसद सदस्यांनी " प्रत्येकाने चित्रपट पाहावा". इतर भाजप शासित राज्यांपाठोपाठ बिहार आणि हिमाचल प्रदेशमध्येही हा चित्रपट करमुक्त करण्यात आला. त्याचवेळी, भाजप शासित आसाम राज्याने घोषित केले की त्यांनी करमाफीची घोषणा केली नाही कारण राज्यात करमणूक कर आहे. आसाम आणि मध्य प्रदेशने सरकारी कर्मचारी आणि पोलीस कर्मचाऱ्यांनी चित्रपट पाहण्यासाठी तिकीट खरेदी केल्यास त्यांना अनुक्रमे सुट्टी दिली जाईल अशी घोषणा केली. आसाम, कर्नाटक आणि त्रिपुरामध्येही चित्रपटाचे सरकार समर्थित विशेष प्रदर्शन आयोजित करण्यात आले होते, तर मध्य प्रदेशमध्ये, एका भाजप प्रवक्त्याने प्रेक्षकांना चित्रपट विनामूल्य पाहता यावा यासाठी संपूर्ण चित्रपटगृहाची तिकिटे खरेदी केली होती. याशिवाय, छत्तीसगड, महाराष्ट्र आणि पश्चिम बंगाल या राज्यांमध्ये, ज्यात विरोधी पक्ष सत्तेत आहेत, भाजपच्या आमदारांनी आपापल्या राज्य सरकारांना चित्रपट करमुक्त करण्याची मागणी केली आहे.

राजकीय संदेश आणि ऐतिहासिक अचूकता

चित्रपटाचे निर्माते विवेक अग्निहोत्री हा चित्रपट "काश्मीरच्या सत्याचे" चित्रण असल्याचा दावा करतात. त्याचा मुख्य संदेश असा आहे की ज्याला काश्मिरी पंडितांचे निर्गमन म्हणून ओळखले जाते ते खरेतर "नरसंहार" आहे. हा चित्रपट १९९० मध्ये आणि त्यानंतरच्या काश्मिरी हिंदूंच्या हत्यांवर विशेष लक्ष केंद्रित करतो, तर काश्मिरी मुस्लिमांनाही बंडखोरी दरम्यान मारले गेले आणि मोठ्या संख्येने. चित्रपटाला ऐतिहासिक सुधारणावाद आणि अनाठायी कथाकथनाच्या आरोपांचा सामना करावा लागला, ज्यामध्ये काही मुस्लिमांविरुद्ध पूर्वग्रह वाढवण्याचा डाव मानला आहे. हिंदूंवरील मुस्लिमांच्या हिंसाचारावर चित्रपटाचा विशेष फोकस काही जणांनी इस्लामोफोबियाला प्रोत्साहन म्हणून पाहिले आहे.

या चित्रपटात जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठाला दहशतवादाविषयी सहानुभूती दाखवणारी देशभक्ती नसलेली संस्था म्हणून दाखवण्यात आले आहे. जम्मू आणि काश्मीरला नाममात्र स्वायत्त दर्जा देणारे संविधानाचे कलम ३७० हे काश्मिरी पंडितांच्या विस्थापनाचे एक कारण आहे. 1990 मध्ये जम्मू आणि काश्मीरचे मुख्यमंत्री फारुख अब्दुल्ला तिरप्या मुद्राक्षरातील मजकूर यांच्यावरही आरोप आहे; माजी पंतप्रधान राजीव गांधी आणि मुफ्ती मोहम्मद सईद, 1990 मध्ये गृहमंत्री आणि काश्मिरी वारसा असलेली व्यक्ती. 1990 मध्ये पंतप्रधान असलेले व्ही. पी. सिंग आणि त्यांच्या सरकारला पाठिंबा देणारे भारतीय जनता पक्ष जबाबदारीतून मुक्त झाले आहेत. कृष्णा पंडित हे केंद्रीय पात्र दहशतवाद्यांच्या प्रभावामुळे सध्याचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या विरोधात वळताना दाखवले आहे. माजी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांची देखील काश्मिरी लोकांची मने जिंकण्याचा प्रयत्न केल्याबद्दल थट्टा केली जाते.

फारुख मलिक बिट्टा नावाच्या एका काश्मिरी दहशतवाद्याचे चित्रपटात चित्रण करण्यात आले आहे, जो फारुख अहमद दार ("बिट्टा कराटे") आणि यासिन मलिक यांनी एकत्र आल्यावर तयार केला आहे. पण २००३ च्या नदीमार्ग हत्याकांडातही त्याचा सहभाग असल्याचे दाखवण्यात आले आहे, जे दारचे नव्हते. कृष्णाची आई, मिसेस गंजूच्या नावाने बनलेली, या हत्याकांडात मारली गेल्याचे दाखवले आहे, जे वास्तविक जीवनात घडले नव्हते. बिट्टा कराटेची शिक्षा आणि दीर्घ काळ तुरुंगवास या गोष्टींचाही उल्लेख नाही.

बॉक्स ऑफिस

हा चित्रपट ११ मार्च २०२२ रोजी जगभरात एकूण ६३० चित्रपटगृहात प्रदर्शित झाला. काश्मीर फाईल्सने पहिल्या दिवशी देशांतर्गत बॉक्स ऑफिसवर ₹ ३.५५ कोटी कमावले. दुस-या दिवशी, चित्रपटाने १३९.४४%ची वाढ दर्शविली आणि ₹८.५० कोटी कमावले, ज्यामुळे त्याचे एकूण देशांतर्गत बॉक्स ऑफिस कलेक्शन ₹१२.०५ कोटी झाले. यशस्वी ओपनिंगनंतर, १३ मार्च २०२२ रोजी स्क्रीनची संख्या २००० पर्यंत वाढवण्यात आली आणि वीकेंडला ₹२४ कोटीचे लक्ष्य सेट करण्यात आले.

काश्मीर फाइल्स रिलीजच्या पहिल्या दोन दिवसांत बॉक्स ऑफिसवर हिट म्हणून उदयास आला. १६ मार्च २०२२ पर्यंत, चित्रपटाने देशांतर्गत बॉक्स ऑफिसवर ₹७९.२५ कोटी जमा केले आहेत. याव्यतिरिक्त, चित्रपटाने त्याच्या सुरुवातीच्या वीकेंडमध्ये विदेशी बाजारांमध्ये अंदाजे ₹५ कोटींची कमाई केली.

चित्रपटाची समीक्षा आणि प्रतिसाद

द क्विंटच्या स्तुती घोष यांनी चित्रपटाला ५ पैकी ३.५ तारे असे रेट केले आणि असे म्हणले की, "या चित्रपटाने काश्मिरी पंडित आणि त्यांच्या 'आतापर्यंत न भरलेल्या जखमा' यांच्यासाठी एक आकर्षक कथानक बनवलेले आढळले. परंतु अधिक सूक्ष्मतेची आवश्यकता असल्याचे सांगितले" तसेच अनुपम खेरचा अभिनय आणि वास्तववादी चित्रण यांचे विशेष कौतुक देखील केले. हिंदुस्तान टाईम्सच्या मोनिका रावल कुकरेजा यांनी अग्निहोत्रीच्या नॉन-मॅलोड इव्हेंट्सचे कौतुक केले आणि कलाकारांच्या अभिनयाची प्रशंसा केली. तसेच त्यांनी या चित्रपटाचे वर्णन एक 'आतरे-रेंचिंग चित्रपट जो निर्लज्ज आणि क्रूर आहे' असे केले आणि खेर यांना या चित्रपटाचा 'आत्मा' असे संबोधले. तिने लिहिले, "काश्मीर फाइल्स ही सोपे कथा नाही. रातोरात निर्वासित बनलेल्या लाखो स्त्री-पुरुषांची शोकांतिका पाहून तुम्हाला रडू येईल, भीती वाटेल. सुदैवाने, खऱ्या घटनांवर आधारित आणि इंद्रधनुष्याच्या रंगांनी सांगितलेला हा तुमचा ठराविक बॉलीवूड मसाला चित्रपट नाही." फर्स्टपोस्टच्या सत्य डोसपतीने याला एक 'उल्लेखनीय' चित्रपट म्हणले आणि लिहिले,"द काश्मीर फाइल्सएक चित्रपट आहे जो सर्वांनी पहाणे आवश्यक आहे. भारतीय संस्कृतीला ज्या धोक्यांचा सामना करावा लागत आहे आणि ती ज्या धोक्यांना तोंड देत आहे - आणि होत आहे - त्या धोक्यांचा सामना करण्यासाठी आम्ही अधिक दृढ आणि सशक्त रीतीने कसे वागलो याची ही एक आठवण आहे. काश्मिरी हिंदू नरसंहाराचा खरा चेहरा दाखवण्यासाठी - चित्रपट निर्माते विवेक अग्निहोत्री यांनी ३१ वर्षांपासून भारत जे करू शकले नाही ते केले आहे". टाईम्स ऑफ इंडियाच्या रेणुका व्यवहारे यांनी चित्रपटाला ३ तारे (५ पैकी) रेटिंग दिले आणि लिहिले,"विधू विनोद चोप्राचे रोमँटिक नाटक शिकारा ही काश्मिरी पंडितांची अनकथित कथा नसल्याबद्दल टीका झाली. जसे ते प्रेक्षकांना दाखवले होते. तथापि, यामुळे तुम्हाला त्यांची संस्कृती, वेदना आणि निराशेची स्थिती जवळ आली. विवेक अग्निहोत्री गोळी चुकवत नाही. त्याला राजकारण आणि लष्करशाही चव्हाट्यावर येते. आपल्या घरापासून दूर जाण्याचा आघात पार्श्वभूमीत दिसतो".. रायझिंग काश्मीरचे अश्वनी कुमार चरुंगू यांनी लिहिले,"द काश्मीर फाइल्सकाश्मीरबद्दलची खरी वस्तुस्थिती जाणून घेण्यासाठी समाजातील गैर-काश्मिरी वर्गांना अधिक पाहण्याची गरज आहे आणि या संदर्भात, चित्रपटातील इंग्रजीतील सबटायटल्स त्यांना विषय चांगल्या प्रकारे समजण्यास मदत करतील. चित्रपटात शेवटी खूप सकारात्मक संदेश आहे. चित्रपट निर्माते काश्मीरचे सकारात्मक पैलू जगासमोर नेण्याची जबाबदारी आणि जबाबदारी काश्मीरच्या तरुण पिढीवर टाकतात आणि त्यांच्यावर खूप विश्वास आहे".

इंडिया टुडेच्या चैती नरुला यांनी चित्रपटाला ४ तारे (५ पैकी) दिले आणि लिहिले,"द काश्मीर फाइल्सन सांगितल्या गेलेल्या कथांकडे तुमचे डोळे उघडतात - फुटीरतावादी सहानुभूती दाखवणारे राजकारणी, धार्मिक अतिरेक्याचा प्रभाव, एक प्रेस ज्याने जमिनीवरील कठोर वास्तवाकडे दुर्लक्ष केले आणि एक प्रकारचे क्रांतिकारक म्हणून दहशतवाद्यांचा गौरव कसा केला गेला हे दाखवते. आणि हे तुम्हांला खरे, वास्तविक तथ्य दाखवते की, या वश आणि रक्तपातानंतरही काश्मिरी पंडितांनी शस्त्रे कशी उचलली नाहीत. ही वस्तुस्थिती अधोरेखित करण्याचा या चित्रपटात ठळक प्रयत्न केला जात असल्याने हे हृदयस्पर्शी आहे". कोइमोईच्या ओशिन कौलने या चित्रपटाला ४ स्टार (५ पैकी) दिले आणि लिहिले, "गेल्या ३२ वर्षांत जे काही इतर करू शकले नाहीत ते विवेक रंजन अग्निहोत्रीने केले. त्याच्या भारदस्त आणि स्पष्ट दृष्टीमुळे केवळ काश्मिरीच नव्हे तर वेदना जाणवणाऱ्यांकडूनही त्याची प्रशंसा झाली".

याउलट, द इंडियन एक्स्प्रेसच्या शुभ्रा गुप्ता यांनी या चित्रपटाला ५ पैकी केवळ १.५ स्टार दिले आणि हा चित्रपट सत्ताधारी पक्षाच्या प्रवचनाशी संरेखित प्रचाराचे कार्य असून याचा उद्देश केवळ पंडितांचा "खोल बसलेला राग" पुन्हा उफाळून काढण्याचा प्रयत्न आहे असे म्हणले. फिल्म कम्पॅनियनचे राहुल देसाई यांनी, हे काम "फँटसी-रिव्हिजनिस्ट" असल्याचे म्हणले. तसेच या चित्रपटात स्पष्टता, कलाकुसर आणि अर्थाचा अभाव आहे. येथे प्रत्येक मुस्लिम नाझी आणि प्रत्येक हिंदू, ज्यू होता; न पटणारी पटकथा आणि कमकुवत पात्रांसह, केवळ हिंदू राष्ट्रवादीशी जुळवून घेण्याचा प्रयत्न करणारा हा प्रचार आहे असे म्हणले. द प्रिंटचे अमोघ रोहमेत्रा यांनी चित्रपटाचे पुनरावलोकन करताना , अग्निहोत्रीच्या घटनांच्या दस्तऐवजीकरणात अनेक तथ्यात्मक त्रुटी लक्षात घेतल्या आणि जवाहरलाल नेहरू विद्यापीठाला बदनाम करण्याच्या प्रयत्न आणि एकंदरीत, इस्लामोफोबियाचा प्रचार असे देखील म्हणले. द न्यू इंडियन एक्स्प्रेसचे शिलाजित मित्रा यांनी चित्रपटाला ५ पैकी केवळ १ स्टार रेटिंग दिले आणि अग्निहोत्री यांना "जातीयवादी अजेंडा" असे हिणवत काश्मिरी पंडितांच्या दुःखाचे शोषण केल्याबद्दल निंदा केली.

खटला

या चित्रपटावर उत्तर प्रदेशातील एका रहिवाशाने एक जनहित याचिका दाखल केली होती. ज्यामध्ये असे म्हणले होते की चित्रपटाच्या ट्रेलरमध्ये असे दिसते की चित्रपट मुस्लिम काश्मिरी पंडितांना मारत आहे आणि मुस्लिम समुदायाच्या भावना दुखावत आहे. मात्र मुंबई उच्च न्यायालयाने ही याचिका फेटाळून लावत. काश्मीर फाइल्स काश्मिरी पंडितांच्या जीवनावर आधारित आहे आणि खऱ्या घटनांनी प्रेरित आहे असे म्हणले.

त्यानंतर शहीद स्क्वाड्रन लीडर रवी खन्ना यांच्या पत्नी निर्मल खन्ना यांनी या चित्रपटाविरोधात एक तक्रार दाखल केली होती. चित्रपट प्रदर्शित होण्याच्या एक दिवस आधी, गुरुवारी, १० मार्च रोजी जम्मू आणि काश्मीरमधील न्यायालयाने, द काश्मीर फाइल्स चित्रपटाच्या प्रवर्तकांना शुक्रवारी प्रदर्शित होणाऱ्या चित्रपटात दिवंगत IAF स्क्वॉड्रन लीडर रवी खन्ना यांचे चित्रण करणारी दृश्ये दाखवण्यास प्रतिबंध केला. भारतीय हवाई दलाच्या अधिकाऱ्याची पत्नी निर्मल खन्ना यांनी आपल्या पतीचे चित्रण करणारी दृश्ये वस्तुस्थितीच्या विरुद्ध असल्याचा दावा करून ती हटवण्याची किंवा त्यात सुधारणा करण्याची मागणी करत कोर्टात धाव घेतल्यानंतर हा आदेश आला. जम्मू आणि काश्मीर लिबरेशन फ्रंट (JKLF) प्रमुख यासीन मलिक यांच्या नेतृत्वाखालील गटाने २५ जानेवारी १९९० रोजी श्रीनगरमध्ये गोळ्या घालून ठार केलेल्या चार IAF जवानांपैकी रवी खन्ना एक होते.