आदिवासी
आदिवासी या भारतीय उपखंडातील जमाती आहेत [१] ज्यांना भारतातील काही ठिकाणी स्थानिक मानले जाते. [२] हा शब्द एक आधुनिक संस्कृत शब्द आहे जो 1930 च्या दशकात आदिवासी राजकीय कार्यकर्त्यांनी मूळचा दावा करून आदिवासींना स्वदेशी ओळख देण्यासाठी वापरला होता. [३] हा शब्द वांशिक अल्पसंख्याकांसाठी देखील वापरला जातो, जसे की बांगलादेशचे चकमा, नेपाळचे खास आणि श्रीलंकेचे वेदा . तथापि, भारत सरकार आदिवासींना अधिकृतपणे आदिवासी म्हणून मान्यता देत नाही. भारताने संयुक्त राष्ट्रांच्या स्वदेशी आणि आदिवासी लोकांवरील आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटना (ILO) कन्व्हेन्शन 107 ला मान्यता दिली (1957). 1989 मध्ये भारताने ILO कन्व्हेन्शन 169 वर स्वाक्षरी करण्यास नकार दिला. यातील बहुतांश गट भारतातील घटनात्मक तरतुदींनुसार अनुसूचित जमाती प्रवर्गात समाविष्ट आहेत.
त्यामध्ये भारत आणि बांगलादेशातील लक्षणीय अल्पसंख्याक लोकसंख्या आहे, जी भारताच्या लोकसंख्येच्या 8.6% आणि बांगलादेशच्या 1.1%, किंवा 104.2 बनवते. 2011 च्या जनगणनेनुसार भारतात दशलक्ष लोक आणि 2010 च्या अंदाजानुसार बांगलादेशात 2 दशलक्ष लोक आहेत. तेलंगणा, आंध्र प्रदेश, छत्तीसगड, गुजरात, झारखंड, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, ओडिशा, पंजाब, राजस्थान, पश्चिम बंगाल, आणि ईशान्य भारत आणि भारतातील अंदमान आणि निकोबार बेटे, आणि फेनी, खागरबन, आणि खारबन येथे आदिवासी समाज विशेषतः प्रमुख आहेत., रंगमती, आणि कॉक्स बाजार .
भारतातील मूळ रहिवाशांपैकी एक असल्याचा दावा केला जात असला तरी, सिंधू संस्कृतीच्या ऱ्हासानंतर अनेक सध्याचे आदिवासी समुदाय तयार झाले, ज्यात प्राचीन शिकारी, सिंधू संस्कृती, इंडो-आर्यन आणि ऑस्ट्रोरिया यांच्या विविध अंशांचे वंशज आहेत. तिबेटो-बर्मन भाषा बोलणारे. [४] [५] [६]
आदिवासी भाषांचे सात भाषिक गटांमध्ये वर्गीकरण केले जाऊ शकते, म्हणजे अंदमानी ; ऑस्ट्रो-आशियाई ; द्रविड ; इंडो-आर्यन ; निहाली ; चीन-तिबेटी ; आणि Kra-Dai . [७]
आदिवासी अभ्यास हे एक नवीन विद्वान क्षेत्र आहे, जे पुरातत्व, मानववंशशास्त्र, कृषी इतिहास, पर्यावरणीय इतिहास, सबल्टर्न स्टडीज, स्वदेशी अभ्यास, आदिवासी अभ्यास आणि विकासात्मक अर्थशास्त्र यावर आधारित आहे. त्यात भारतीय संदर्भाशी संबंधित वादविवाद जोडले गेले आहेत.
भारतातील आदिवासींच्या मुख्य जमाती[संपादन]
- आंध
- ओरांव
- कातकरी
- कोकणा
- कोरकू
- कोलाम
- गोंड
- ढोर-कोळी,टोकरे-कोळी
- ठाकर
- परधान
- पावरा
- भिल्ल
- मल्हार कोळी
- मन्नेरवारलु
- महादेव कोळी
- माडिया गोंड
- वारली
- हलबा
- पारधी,
- टाकणकार,पारधी
- फासेपारधी
आदिवासींच्या बोली[संपादन]
आदिवासींच्या भाषा सर्वेक्षणात भारतात आर्यपूर्व काळात अस्तित्वात बोलल्या जाणाऱ्या अनेक मूळ आणि प्राचीनतम बोलीभाषा आढळल्या. त्या बोलीभाषा म्हणजे ढोरी (टोकरे कोळी), कोरकू, कोलामी, खारिया, गोंडी, गोरमाटी, ठाकरी, वाघरी, वाघरामी, पारधी, देहवाली, दो, परधानी, पावरी, भिलोरी, भूमिज, माडिया, मुंडारी, संथाली, सावरा, हलबी,मावळी वगैरे. यांतील बहुतेकांना लिपी नाही, आदिवासी समूहांकडून त्या फक्त बोलल्या जातात. परंतु त्या बोलणाऱ्यांची संख्या थोडी आहे. काही आदिवासी भाषांना लिपी आहे. उदाहरणार्थ संथाली. गोंडी ही द्रविडी भाषा कुटुंबातील प्रमुख आणि समृद्ध बोलीभाषा आहे.
आदिवासी लोकगीते[संपादन]
आदिवासी समूहांची संस्कृती समृद्ध असून त्यांची वैशिष्ट्यपूर्ण गीते, नृत्यप्रकार हा त्यांच्या आयुष्याचा एक महत्त्वाचा भाग मानला जातो.
कातकरी गीत-
मुरमीचा गण जल्म झाला पातालात |
ते गण गेला कोणाच्या वंश्याला |
वंश्याला जर गेला नसता पूंजला मिलला असता |
पन आता कार न्हाई मिळत पूजाला ||
येथून गण झाला पुरा, म्हाईत असलं तर सांग रं सभेला || [८]
गोंड भजन-
अमर कंटक नाळ नर्बदाल वासी, केंज्या ग्यानी सारा जीवां पैदा किसी
आदिवासी भिल्ले कोयजाले, फाड ते होरके, बसे माझी ||
नर्मदाना येर उंजीकून अल्मस्त होरे बने मातुरे
कुम्राल इंदोर नर्बदाल असकेवासी ||
महाराष्ट्र तसेच मध्यप्रदेशातील काही प्रसिद्ध लोकगीत
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
संजय किराड़े मारू नाम रे जुवानाय || टोपी पटेल मारू दोस्ती छे वो जुवानाय || २ ||
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
गजरा ने मौसम गजरो वारु लागे वो ||
वो जुवानाय सम्बिवे ले वात मारी || कायदे आई लव यु वो जानू मारी
कायदे आई लव यु वो जुवानाय मारी
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
काहनी काजे देखों ने काहनी काजे रोहने दोम || २ ||
101 जुवानाय भंगोऱ्या मा आवी रोय
टोपी पटेल नाव् मारो ओजर मारो गाव वो || २ ||
वो तुते उजर भंगोरिया मा आवेजी गन्ना ने रोस आप्नु पिसू वो || २ ||
आर्सो देखींने तिरसा भावे जमानो हीरो देखयो
डूवे चस्मा काव्वी जाकिट पेहरो नेता देखयो
वो मे ते फैशन करीने भंगोऱ्या मा में गोयु वो || आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो
आख्खी जुवानाय मारे भिनी भावे वो || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
पुर्या पारिने भुर्सूनी होय गालो पर गुलाल लागाड़ी देय
पुर्या पारिने भुर्सूनी होय गालो पर गुलाल रोग्डी देय
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
टोपी पटेल मारू दोस्ती छे आच्छी आच्छी लड़की पटावे || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
भंगोरिया ने भीड़ मा एखेली एखेली मा फिरे जुवानाय || २ ||
आदिवासींमधील काही ऐतिहासिक व्यक्ती व सरसेनापती (छ. शिवाजी महाराजांच्या काळात)[संपादन]
- बिरसा मुंडा
- तंट्या भिल्ल
- कुंवर रघुनाथशाह
- राणी दुर्गावती
- राजा शंकरशाह
- राघोजी भांगरे
- समशेरसिंग पारधी (भोसले)
- वकील पारधी
- राजे बख्तेबुलंदशहा
- राणी दुर्गावती
- एकलव्य
- किल्लेदार खेवजी गोडे (भैरमगड मोरोशी ठाणे)
- किल्लेदार खेमाजी रघतवान (किल्ले शिवनेरी)
- किल्लेदार बुधाजी भालचिम (चावंड )
- हुतात्मा नाग्या महादू कातकरी (अक्कादेवी-चिरनेर.उरण रायगड)
आदिवासी, त्यांची संस्कृती, परंपरा आणि अडचणी यांवरील पुस्तके[संपादन]
- अनुसूचित जाती-जमातीचे कल्याण व संरक्षण कायदे आणि त्यांची अंलबजावणी (न्या. डॉ. यशवंत चावरे)
- आदिवासी (भाऊ मांडवकर)
- आदिवासी अस्मितेचा शोध (माधव सरकुंडे)
- आदिवासी आयकॉन्स : ३० आदिवासींच्या यशोगाथा (डॉ. तुकाराम बी. रोंगटे)
- आदिवासी कथा आणि व्यथा (डॉ. धैर्यशील शिरोळे)
- आदिवासी कोकणांच्या कथा (संपादक - विजया सोनार)
- आदिवासींचे अनोखे विश्व (निरंजन घाटे)
- आदिवासी पावरांच्या कथा (कहाण्या), प्रा. डी.जी. पाटील)
- आदिवासी पावरांच्या देवकहाण्या (प्रा. डी.जी. पाटील)
- आदिवासी बोलू लागला (माधव बंडू मोरे)
- आदिवासी, मुस्लिम, ख्रिश्चन साहित्यमीमांसा (डॉ. श्रीपाल सबनीस)
- गोव्यातील आदिवासी रचना आणि जिवन शैली (देविदास गावकर)
- आदिवासी मूलत: हिंदूच (डॉ. प्रभाकर मांडे)
- आदिवासी लोककथा (डाॅ. गोविंद गारे)
- आदिवासी लोकनृत्य लय, ताल आणि सूर (डॉ. गोविंद गारे)
- आदिवासी साहाय्यक प्रकल्प अधिकारी परीक्षा मार्गदर्शक (पाठ्यपुस्तक, प्रा. संगीता लाडे, प्रा. स्मिता जोशी)
- आदिवासी साहित्य : नियतकालिकातील (डॉ. तुकाराम बी. रोंगटे)
- आफ्रिकेतील आदिवासी पारंपरिक धर्म व संस्कृती (अच्युत पाठक)
- आरसा : आदिवासी जीवन शैलीचा (डॉ. भास्कर गिरधारी)
- एकलव्य आणि भिल्ल आदिवासी (प्रा. गौतम निकम)
- कोकणांचे मौखिक वाङ्मय (कविता, संपादक : विजया सोनार)
- कोंडी आदिवासींची आणि नक्षलवाद्यांची (हेमंत कर्णिक)
- डोंगरकूस : आदिवासींच्या जीवनावरील कादंबरी (दि.वि. जोशी)
- दलितांचे आणि आदिवासींचे समाजशास्त्र (प्रा. पी.के. कुलकर्णी
- नक्षलवादी आणि आदिवासी (डाॅ. गोविंद गारे)
- पारधी समाज बदल व समस्या (किशोर राऊत)
- बिरसा मुंडा आणि मुंडा आदिवासी (प्रा. गौतम निकम)
- महाराष्ट्रातील आदिवासी (डॉ. शौनक कुलकर्णी)
- महाराष्ट्रातील आदिवासी जमाती (डाॅ. गोविंद गारे)
- रानबखर : आदिवासींच्या जीवनसंघर्षाचे पदर (मिलिंद थत्ते)
- शूर आदिवासी मुलांच्या गोष्टी (सुरेशचंद्र वारघडे)
- सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील आदिवासी : ठाकर (मोहन रणसिंग)
- कोरकू बोली:वर्णनात्मक आणि समाजभाषावैज्ञानिक अभ्यास ( डॉ. काशीनाथ बऱ्हाटे )
चित्र:Baiga woman and child, India.jpg|बैगा महिला
चित्र:एक आदिवासी घर.jpg|एक आदिवासी घर
चित्र:Bullock Cart used by Korku tribal in Melghat, Maharashtra.jpg|मेळघाट येथील महाराष्ट्र)
</gallery>
बाह्य दुवे[संपादन]
- महाराष्ट्र शासनाच्या आदिवासी संशोधन व प्रशिक्षण केंद्राचे अधिकृत संकेतस्थळ
- महाराष्ट्र शासनाच्या आदिवासी विकास विभाग खात्याचे अधिकृत संकेतस्थळ
- भारत सरकारच्या केंद्रीय जनजाती कार्य मंत्रालयाचे अधिकृत संकेतस्थळ
- ^ चुका उधृत करा:
<ref>चुकीचा कोड;EB_Adivasiनावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही - ^ चुका उधृत करा:
<ref>चुकीचा कोड;booksandideasनावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही - ^ चुका उधृत करा:
<ref>चुकीचा कोड;barnes1995नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही - ^ Reich et al. 2009.
- ^ Basu et al. 2016.
- ^ Narasimhan, Patterson & et al. 2019.
- ^ चुका उधृत करा:
<ref>चुकीचा कोड;bucketनावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही - ^ डॉ. बाबर सरोजिनी- एक होता राजा