अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था (All India Institutes of Medical Sciences ऑल इंडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस संक्षिप्त एम्स - AIIMS ) हा भारत सरकारच्या आरोग्य व कुटुंब कल्याण मंत्रालयाच्या अखत्यारीतील उच्च शिक्षणाच्या स्वायत्त सार्वजनिक वैद्यकीय विद्यापीठांचा एक समूह आहे. दिल्लीतील अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था म्हणजे एम्स दिल्ली नामांकीत रुग्णालय आहे. या रुग्णालयाच्या भारतात अनेक शाखा आहेत. १९५२ मध्ये एम्स रुग्णालयाचा संसदेत प्रस्ताव ठेवण्यात आला होता, १९५६ मध्ये त्यास मंजूरी मिळाली. एम्स रुग्णालये ही केंद्र शासनाच्या अखत्यारित येतात.[१] या संस्थांना संसदेच्या कायद्याने राष्ट्रीय महत्त्वाच्या संस्था म्हणून घोषित केले आहे. एम्स नवी दिल्ली ही अग्रदूत संस्था १९५६ मध्ये स्थापन झाली. तेव्हापासून आणखी २२ संस्थांची घोषणा करण्यात आली. जानेवारी २०२० पर्यंत, पंधरा संस्था कार्यरत आहेत आणि आणखी आठ संस्था २०२५ पर्यंत कार्यान्वित होण्याची अपेक्षा आहे.

इतिहास[संपादन]

अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था कायदा, १९५६ अंतर्गत १९५६ मध्ये प्रथम एम्स दिल्लीची स्थापना करण्यात आली.[२] मूलतः भारताचे तत्कालीन पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी कलकत्ता येथे स्थापनेसाठी प्रस्तावित केले होते, पश्चिम बंगालचे मुख्यमंत्री विधानचंद्र रॉय यांनी नकार दिल्यानंतर त्याची स्थापना नवी दिल्लीत करण्यात आली. या कायद्याने एम्स नवी दिल्लीची स्थापना केली, जी त्यावेळी फक्त ऑल इंडिया इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस म्हणून ओळखली जात होती, आणि त्याला राष्ट्रीय महत्त्वाची संस्था ( Institutes of National Importance - INI) दर्जा दिला. त्यावेळी अमृत ​​कौर या भारताच्या पहिल्या आरोग्य मंत्री होत्या. एम्स च्या स्थापनेसाठी निधीचा मुद्दा, नवी दिल्ली सुरुवातीला समोर आला, तेव्हा तिनेच न्यू झीलंड सरकारकडून मोठी रक्कम मिळवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. बरीच वर्षे, तिने निधी जमवण्यासाठी प्रयत्न केले आणि रॉकफेलर फाउंडेशन आणि फोर्ड फाऊंडेशन यांसारख्या आंतरराष्ट्रीय संस्था तसेच ऑस्ट्रेलिया, पश्चिम जर्मनी आणि डच सरकार यांच्याकडून संस्थेच्या उभारणीसाठी निधी जमा केला.

२००३ मध्ये, भारत सरकारने प्रधानमंत्री स्वास्थ्य सुरक्षा योजना (PMSSY) उपक्रमाची घोषणा केली ज्याचा उद्देश "परवडणाऱ्या/विश्वसनीय उच्च आरोग्य सेवांच्या उपलब्धतेतील प्रादेशिक असमतोल सुधारणे" हा आहे.[३] हे दोन मुख्य माध्यमांद्वारे केले जाणार होते: एम्स सारख्या संस्थांची स्थापना आणि सरकारी वैद्यकीय महाविद्यालयांमध्ये सुधार करणे. अटलबिहारी वाजपेयी यांच्या कार्यकाळात २००३ मध्ये ही घोषणा करण्यात आली असली तरी केंद्रातील सत्ताबदलामुळे प्रकल्पाला विलंब झाला. PMSSY अधिकृतपणे मार्च २००६ मध्ये सुरू करण्यात आले आणि सहा एम्स सारख्या वैद्यकीय संस्थांची घोषणा करण्यात आली. सहा संस्था सप्टेंबर २०१२ पासून अध्यादेशाद्वारे कार्यान्वित झाल्या.

हा अध्यादेश बदलण्यासाठी २७ ऑगस्ट २०१२ रोजी लोकसभेत अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था (सुधारणा) विधेयक, २०१२ सादर करण्यात आला. लोकसभेने ३० ऑगस्ट २०१२ रोजी विधेयक मंजूर केले[४], ते ३ सप्टेंबर २०१२ रोजी राज्यसभेत सादर करण्यात आले[५] आणि ४ सप्टेंबर २०१२ रोजी मंजूर झाले.[६] हा कायदा १३ सप्टेंबर २०१२ रोजी माध्यमांमध्ये प्रकाशित झाला.[७] या कायद्याने संस्थांना अधिक स्वायत्तपणे काम करण्याची परवानगी दिली आणि त्यांना राष्ट्रीय महत्त्वाच्या संस्था दर्जा दिला.[६] याव्यतिरिक्त, राजपत्र अधिसूचनेद्वारे इतर अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था सारख्या संस्था स्थापन करण्याचा आणि त्यांना समान दर्जा देण्याचे अधिकार देखील बहाल केले.

अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थेची कार्ये[संपादन]

  • वैद्यकीय आणि संबंधित भौतिक जैवविज्ञानांमध्ये पदवीपूर्व आणि पदव्युत्तर शिक्षण.
  • परिचर्या (नर्सिंग) आणि दंत शिक्षण.
  • वैद्यकीय शिक्षणातील नवकल्पनांवर कार्य.
  • देशासाठी वैद्यकीय शिक्षकांची निर्मिती.
  • वैद्यकीय आणि संबंधित विज्ञानांमध्ये संशोधन.
  • आरोग्य सेवा: प्रतिबंधात्मक, प्रोत्साहनात्मक आणि उपचारात्मक; प्राथमिक, माध्यमिक आणि उच्च.
  • समुदाय आधारित शिक्षण आणि संशोधन [८]
Location of the functioning AIIMSs (green) and upcoming AIIMSs (orange)

संस्थाने[संपादन]

जानेवारी २०२१ नुसार अजुनही ४ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थांचे बांधकाम चालू आहे. नोव्हेंबर २०१९ मध्ये आरोग्य मंत्रालयाने सांगितले की सर्व २२ नवीन अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था फेब्रुवारी २०२५ पर्यंत कार्यरत होतील.[९] अरुणाचल प्रदेश, गोवा, कर्नाटक, केरळ, मिझोराम आणि त्रिपुरा मध्येही अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था स्थापनेचे प्रस्ताव आहेत.[९]

अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था आणि ठिकाणे
नाव घोषणा स्थापना शहर/नगर राज्य/केंद्रशासित प्रदेश टप्पा स्थिती
१ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था नवी दिल्ली १९५२ १९५६ नवी दिल्ली दिल्ली कार्यरत
२ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था भोपाळ २००३[१०][११] २०१२ भोपाळ मध्य प्रदेश पहिला कार्यरत
३ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था भुवनेश्वर २००३[१०][११] २०१२ भुवनेश्वर ओडिशा पहिला कार्यरत
४ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था जोधपूर २००३[१०][११] २०१२ जोधपूर राजस्थान पहिला कार्यरत
५ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था पाटणा २००३[१०][११] २०१२ पाटणा बिहार पहिला कार्यरत
६ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था रायपूर २००३[१०][११] २०१२ रायपूर छत्तीसगड पहिला कार्यरत
७ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था ऋषिकेश २००३[१०][११] २०१२ ऋषिकेश उत्तराखंड पहिला कार्यरत
८ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था रायबरेली २००९ २०१३ रायबरेली उत्तर प्रदेश दुसरा कार्यरत[१२]
९ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था मंगळगिरि २०१५ २०२० मंगळागिरी आंध्र प्रदेश चौथा काही प्रमाणात कार्यरत[१२]
१० अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था नागपूर २०१४ २०१८ नागपूर महाराष्ट्र चौथा काही प्रमाणात कार्यरत[१२]
११ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था गोरखपूर २०१५ २०१९[१३] गोरखपूर उत्तर प्रदेश चौथा कार्यरत[१२]
१२ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था कल्याणी २०१४ २०१९[१४] कल्याणी पश्चिम बंगाल चौथा काही प्रमाणात कार्यरत[१२]
१३ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था बठिंडा २०१४ २०१९[१५] बठिंडा पंजाब पाचवा काही प्रमाणात कार्यरत[१२]
१4 अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था गवाहाटी २०१५ २०२०[१६] चांगसारी आसाम पाचवा वर्ग सुरू झाले[१२]
१५ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था विजय पूर २०१५ २०२० विजय पूर जम्मू आणि काश्मीर पाचवा वर्ग सुरू झाले[१२]
१६ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था बिलासपूर २०१५ २०२० बिलासपूर हिमाचल प्रदेश पाचवा वर्ग सुरू झाले[१२]
१7 अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था मदुराई २०१५ २०२१ मदुराई तमिळनाडू पाचवा वर्ग सुरू झाले
१8 अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था दरभंगा २०२० दरभंगा बिहार पाचवा बांधकाम चालू आहे
१९ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था अवंतीपोरा २०१५ अवंतीपोरा जम्मू आणि काश्मीर पाचवा बांधकाम चालू आहे
२० अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था देवघर २०१७ २०१९[१७] देवघर झारखंड सहावा कार्यरत
२१ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था राजकोट २०१७ २०२०[१८] राजकोट गुजरात सहावा वर्ग सुरू झाले[१२]
२२ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था बीबीनगर २०१७ २०१९ बिबीनगर तेलंगणा सातवा काही प्रमाणात कार्यरत[१२]
२३ अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था मानेठी २०१९ मानेठी हरियाणा आठवा बांधकाम चालू आहे

प्रवेश प्रक्रिया[संपादन]

सरकारने म्हटले आहे की २०२० च्या सत्रापासून, सर्व पदवीपूर्व प्रवेश फक्त NTA (नॅशनल टेस्टिंग एजन्सी) द्वारे घेतलेल्या राष्ट्रीय स्तरावरील नीट - युजी (NEET-UG) परीक्षेद्वारे घेतले जातील. एम्स पीजी (AIIMS PG), दर सहा महिन्यांनी घेतली जाते.

हे देखील पहा[संपादन]

बाह्य दुवे[संपादन]


संदर्भ[संपादन]

  1. ^ "एम्स हॉस्पिटल".
  2. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. Archived from the original on 2018-03-28. 2022-03-02 रोजी पाहिले.CS1 maint: BOT: original-url status unknown (link)
  3. ^ "Sixteen more AIIMS :: Pradhan Mantri Swasthya Suraksha Yojana (PMSSY)". pmssy-mohfw.nic.in. 2022-03-02 रोजी पाहिले.
  4. ^ "Lok Sabha nod to AIIMS bill".
  5. ^ India, Press Trust of (2012-09-03). "AIIMS bill moved in Rajya Sabha amid uproar".
  6. ^ a b India, Press Trust of (2012-09-04). "Par nod to AIIMS Bill amid uproar".
  7. ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. Archived from the original (PDF) on 2018-07-13. 2022-03-02 रोजी पाहिले.
  8. ^ User, Super. "About Us". AIIMS NEW (इंग्रजी भाषेत). 2022-03-02 रोजी पाहिले.
  9. ^ a b Kumar, Dhirendra (29 November 2019). "All 22 new AIIMS to be functional by 2025: Govt". millenniumpost.in (इंग्रजी भाषेत). 14 January 2020 रोजी पाहिले.
  10. ^ a b c d e f "Prime Minister Shri Atal Bihari Vajpayee's Independence Day Address : Speeches : Prime Minister of India - Shri Atal Behari Vajpayee". archivepmo.nic.in. 2021-04-26 रोजी पाहिले.
  11. ^ a b c d e f "Six new AIIMS-type project cleared". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). January 9, 2007. 2021-04-26 रोजी पाहिले.
  12. ^ a b c d e f g h i j k "AIIMS are fully functional?" (PDF). Ministry of Health and Family Welfare.
  13. ^ "Status". Indian express (इंग्रजी भाषेत).
  14. ^ Konar, Debashis; Poddar, Ashis. "First MBBS batch at Kalyani AIIMS to start classes this year". The Times of India Jan 23, 2019, 10:20 IST. Kolkata / Kalyani. 2 May 2021 रोजी पाहिले.
  15. ^ "AIIMS 1st batch of 50 from July". The Tribune. 29 March 2019. 2019-08-17 रोजी पाहिले.
  16. ^ चुका उधृत करा: <ref> चुकीचा कोड; Guwahati नावाने दिलेल्या संदर्भांमध्ये काहीही माहिती नाही
  17. ^ Kumar, Satyajit (17 September 2019). "झारखंड: शुरू हुआ देवघर AIIMS का पहला शैक्षणिक सत्र" [Jharkhand: First academic session of Deoghar AIIMS begins]. Aaj Tak (हिंदी भाषेत). Archived from the original on 4 December 2019. 4 December 2019 रोजी पाहिले.
  18. ^ "Academic session of first batch of AIIMS Rajkot starts". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). 22 December 2020. 2021-01-02 रोजी पाहिले.

साचा:अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्था

"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=अखिल_भारतीय_आयुर्विज्ञान_संस्था&oldid=2202626" पासून हुडकले