सूर्यदेवता
 | हा लेख/विभाग स्वत:च्या शब्दात विस्तार करण्यास मदत करा. |
| सूर्यदेवता | |
 | |
| लोक | सूर्यलोक |
| वाहन | सात घोड्यांनी काढलेला रथ. सारथी: अरुण. |
| वडील | कश्यप (वडील) |
| आई | अदिति (आई) |
| पत्नी | संज्ञा (संजना),छाया, रजनी आणि प्रभा |
| अन्य नावे/ नामांतरे | आदित्य, सुरज, भास्कर, भानू, दिवाकर, सूर्यनारायण, रवि, कथिरावण, प्रभाकर, विवस्वान , सवित्र |
सूर्यदेव हा वेदांमध्ये जगाचा आत्मा असल्याचे म्हणले जाते. संपूर्ण जगाचा आत्मा सूर्य आहे. सूर्यापासून पृथ्वीवरील संपूर्ण जगाचे सजींवाना वनस्पतीला उर्जा आणि जीवन मिळते.
ऋग्वेदात अग्नी, अश्विनीकुमार, इंद्र, उषा, आकाश या द्यौ, द्यावापृथिवी, मरुत, मित्रावरुण, पूषा, विष्णू, ब्रह्मणस्पती, वरुण, सूर्य, अशा विविध देवतांवरच्या सूक्तांची रचना दिसते.
सूर्यदेवता (/ˈsuːrjə/; संस्कृत: सूर्य, IAST: Sūrya) हा सूर्य तसेच हिंदू धर्मातील सौर देवता आहे. ते पारंपारिकपणे स्मार्त परंपरेतील प्रमुख पाच देवतांपैकी एक आहेत, ज्या सर्वांना पंचायतन पूजामध्ये समतुल्य देवता आणि ब्रह्मन् साकारण्याचे साधन मानले जाते. प्राचीन भारतीय साहित्यातील सूर्याच्या इतर नावांमध्ये आदित्य, अर्क, भानू, सवित्र, पुषन, रवि, मार्तंड, मित्र, भास्कर, प्रभाकर, कथिरावण आणि विवस्वान यांचा समावेश होतो.
सूर्याच्या प्रतिमाशास्त्रात अनेकदा घोडे वापरलेल्या रथावर स्वार असल्याचे चित्रित केले आहे, बहुतेक वेळा सात संख्येने जे दृश्यमान प्रकाशाचे सात रंग आणि आठवड्याचे सात दिवस दर्शवतात. मध्ययुगीन काळात सूर्याची दिवसा ब्रह्मदेवाची, दुपारी शिवाची आणि संध्याकाळी विष्णूची पूजा केली जात असे. काही प्राचीन ग्रंथ आणि कला मध्ये, सूर्याला इंद्र, गणेश आणि इतरांसोबत समक्रमितपणे सादर केले आहे. बौद्ध आणि जैन धर्माच्या कला आणि साहित्यातही सूर्य देवता म्हणून आढळतो. महाभारत आणि रामायणात, सूर्याला राम आणि कर्ण (अनुक्रमे रामायण आणि महाभारताचे नायक) यांचे आध्यात्मिक पिता म्हणून प्रस्तुत केले आहे. शिवासह महाभारत आणि रामायणातील पात्रांद्वारे पूजेत सूर्य हा प्राथमिक देवता होता.
सूर्याला चक्रासह चित्रित केले आहे, ज्याचा अर्थ धर्मचक्र म्हणून देखील केला जातो. सूर्य हा सिंहाचा (Leo सिंह राशीचा) स्वामी आहे, जो हिंदू ज्योतिषशास्त्राच्या राशि चक्र प्रणालीतील बारा नक्षत्रांपैकी एक आहे. सूर्य किंवा रवी हा हिंदू कॅलेंडरमध्ये रविवारचा आधार आहे. सूर्याच्या पूज्यतेचे प्रमुख सण आणि तीर्थक्षेत्रांमध्ये मकर संक्रांती, पोंगल, सांबा दशमी, रथ सप्तमी, छठ पूजा आणि कुंभमेळा यांचा समावेश होतो.
राजस्थान, गुजरात, मध्य प्रदेश, बिहार, महाराष्ट्र, उत्तर प्रदेश, झारखंड आणि ओडिशा यांसारख्या भारतीय राज्यांमध्ये आढळणाऱ्या सौरा आणि स्मार्त परंपरांमध्ये त्यांचा विशेष आदर केला जातो.
मूळ वैदिक देवतांपेक्षा हिंदू धर्मातील प्राथमिक देवता म्हणून जास्त काळ टिकून राहिल्यामुळे, १३ व्या शतकाच्या आसपास सूर्याची उपासना मोठ्या प्रमाणात कमी झाली, कदाचित उत्तर भारतातील सूर्य मंदिरांचा मुस्लिमांनी नाश केल्यामुळे. नवीन सूर्य मंदिरे बांधणे अक्षरशः बंद झाले, आणि काही नंतर वेगळ्या देवतेसाठी पुनर्स्थित करण्यात आले. अनेक महत्त्वाची सूर्य मंदिरे शिल्लक आहेत, परंतु बहुतेक आता उपासनेत नाहीत. काही पैलूंमध्ये, सूर्य विष्णू किंवा शिव या प्रमुख देवतांमध्ये विलीन होण्याचा किंवा त्यांच्या सहाय्यक म्हणून पाहण्याचा कल आहे.[१]