२०२२ मधील महाराष्ट्रातील राजकीय पेच
Part of महाराष्ट्राचे राजकारण | ||||||
| ||||||
तारीख | जून २१–३०, २०२२ | (9 days)|||||
---|---|---|---|---|---|---|
स्थान |
मुंबई, महाराष्ट्र गुवाहाटी, आसाम सुरत, गुजरात पणजी, गोवा | |||||
प्रकार | संसदीय राजकारण वाद | |||||
Cause | एकनाथ शिंदे यांचे अनेक आमदारांना घेऊन सुरतला आणि नंतर गुवाहाटीला जाणे | |||||
हेतू | महाविकास आघाडी तोडणे आणि भारतीय जनता पक्ष-शिवसेना युतीची पुनर्निर्मिती करणे | |||||
Target | महाविकास आघाडी | |||||
सहभागी |
महाविकास आघाडी आणि अपक्ष आमदार | |||||
Outcome |
|
२०२२ मधील महाराष्ट्रातील राजकीय पेच हा २१ जून २०२२ रोजी एकनाथ शिंदे हे महाविकास आघाडीच्या अनेक आमदारांसह भारतीय जनता पक्ष शासित गुजरातमधील सुरतला गेल्यावर सुरू झाला. यामुळे आघाडी सरकार संकटात आले. [२] [३] [४] नंतर हा गट दुसऱ्या भाजपशासित राज्यात, आसाममध्ये गुवाहाटी येथे गेला. शिवसेनेचे नेते संजय राऊत यांनी भाजपवर शिवसेनेतील बंडखोरी आणि आघाडी सरकार पाडण्याचा प्रयत्न केल्याचा आरोप केला, ज्याचा नंतर भाजपच्या सुशील मोदी यांनी केलेल्या टिप्पणीत स्पष्टपणे उल्लेख केला. [५] [६]
एकनाथ शिंदे यांनी उद्धव ठाकरेंच्या विरोधात बंड पुकारले कारण ते निवडून आलेल्या शिवसेनेच्या दोन तृतीयांश सदस्यांच्या विनंतीनंतरही महाविकास आघाडी न सोडण्याच्या ठाकरेंच्या निर्णयाशी असहमत होते. शिंदे यांच्या गटाला अखेर पक्षावर ताबा मिळवण्यात आणि भाजपच्या पाठिंब्याने महाराष्ट्रात नवीन सरकार स्थापन करण्यात यश आले. [७] २९ जून २०२२ रोजी, महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री, उद्धव ठाकरे, यांनी २९ जूनला होणाऱ्या अविश्वास प्रस्तावापूर्वी समाजमाध्यमावर थेट बोलताना पदाचा तसेच विधीमंडळ सदस्यत्वाचा राजीनामा दिला. [८] ठाकरे यांच्या राजीनाम्यामुळे अविश्वास प्रस्ताव रद्द झाला. एकनाथ शिंदे यांनी मुख्यमंत्री आणि देवेंद्र फडणवीस यांनी ३० जून रोजी उपमुख्यमंत्री म्हणून सरकारचा वाटा उचलला.
पार्श्वभूमी
[संपादन]२०१९ च्या महाराष्ट्र विधानसभेच्या निवडणुकीत भारतीय जनता पक्ष आणि शिवसेना यांनी महायुती अंतर्गत एकत्रितपणे निवडणूक लढवली. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष महाआघाडी अंतर्गत लढले. [९]
भाजपने 105 जागा जिंकल्या, शिवसेनेने 56 जागा जिंकल्या, राष्ट्रवादीने 54 जागा जिंकल्या आणि काँग्रेसने 44 जागा जिंकल्या. महाराष्ट्र निवडणुकीचे निकाल जाहीर झाल्यानंतर शिवसेना आणि भाजपमध्ये सत्तावाटपावरून मतभेद निर्माण झाले. शिवसेनेने सत्तेत समान वाटा मागितला, ज्यावर भाजपने कथितपणे सहमती दर्शवली, (ज्याला अमित शहांसह भाजप नेत्यांनी जाहीरपणे नकार दिला होता). शिवसेनेने कथित 50-50 करारानुसार 2.5 वर्षांसाठी मुख्यमंत्रीपदाची मागणी केली. [१०] [११] भाजपचे विद्यमान मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी असे कोणतेही समीकरण मान्य झाल्याचा विरोध केला. अखेर भाजपने त्यांचा सर्वात जुना मित्र असलेल्या शिवसेनेशी संबंध तोडले. त्यानंतर शिवसेनेने भाजपला सरकार स्थापनेसाठी पाठिंबा देण्यास नकार दिला. २०१९ मध्ये महाराष्ट्रात राजकीय संकट आले.
अखेरीस शिवसेनेने काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या आघाडीत सामील होऊन महाविकास आघाडीची स्थापना केली ज्यामध्ये 154 जागांची एकत्रित संख्या होती, जिथे बहुमतासाठी 145 जागांची आवश्यकता होती. [९] आघाडीने मुख्यमंत्री म्हणून उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखाली सरकार स्थापन करण्याचा निर्णय घेतला. [१२] [९]
एकनाथ शिंदे हे महाविकास आघाडी तोडून भाजप-शिवसेना युती पुनर्स्थापित करण्याच्या बाजूने होते. त्यांनी उद्धव ठाकरेंना युती तोडण्याची विनंती केली आणि अनेक वेळा त्यांच्या विनंतीकडे दुर्लक्ष करण्यात आले. त्यांच्या विनंतीला पाठिंबा देण्यासाठी त्यांनी त्यांच्या पक्षातील २/३ सदस्य एकत्र केले आणि २०२२ मध्ये महाराष्ट्रातील राजकीय पेच सुरू झाला. [१३]
राजकीय पेच
[संपादन]प्रारंभिक वाद
[संपादन]विधानपरिषद निवडणुकीच्या निकालानंतर लगेचच शिवसेनेचे ज्येष्ठ नेते एकनाथ शिंदे बेपत्ता झाले आणि त्यांच्याशी संपर्क होऊ शकला नाही. [१४] 21 जून 2022 रोजी उद्धव ठाकरे यांनी त्यांच्या सर्व आमदारांसह बैठक बोलावली होती, परंतु 10-12 आमदारही पोहोचले नव्हते. [१५] शिवसेनेचे ११ आमदार, शिंदे यांच्या नेतृत्वाखाली, भाजपशासित गुजरात राज्यातील सुरत शहरात गेले. शिंदे यांना शिवसेना पक्षाच्या व्हीप पदावरून काढले. नंतर शिंदेंनी त्यांच्या ट्विटर प्रोफाइलवरून शिवसेना हा शब्द काढून टाकला. सुरतमधील हॉटेलमध्ये त्यांनी भाजप नेत्यांच्या अनेक बैठका घेतल्या. [१४]
आणखी नुकसान होऊ नये म्हणून शिवसेनेने आपल्या उर्वरित आमदारांना मुंबईतील अनेक हॉटेल्समध्ये ठेवले. [१६] लवकरच शिंदे यांनी दावा केला की त्यांना जवळपास ४० आमदारांचा पाठिंबा आहे. [१७] भारतातील पक्षांतर विरोधी कायद्यांतर्गत अपात्र ठरू नये म्हणून शिंदे यांना ३७ आमदारांचा (एकूण ५५ पैकी दोनतृतीयांश संख्या) पाठिंबा आवश्यक होता. [१४] एकनाथ शिंदेंनी मागणी केली की, उद्धव ठाकरे यांनी महाविकास आघाडी तोडून भाजपसोबत पुन्हा युती करावी. [१८]
गुवाहाटी येथे मुक्काम
[संपादन]22 जून रोजी शिंदे म्हणाले की त्यांनी 40 आमदारांना गुवाहाटी, आसाम येथे हलवले आहे. आसाममधील महापुरावर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी महाराष्ट्राच्या राजकारणात हस्तक्षेप केल्याबद्दल अनेक काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी नेत्यांनी आसामचे मुख्यमंत्री हिमंता बिस्वा सरमा यांच्यावर टीका केली. [१७] [१९] सरमा यांनी शिंदेंचा इतर बंडखोर आमदारांसोबत गुवाहाटीत मुक्काम असल्याची माहिती नसल्याचे सांगितले. [२०]
शिंदे यांना मुंबईत परत आणण्यात अयशस्वी झाल्यानंतर २२ जून रोजी, महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे यांनी जाहीर केले की ते महाविकास आघाडी नेतेपद आणि मुख्यमंत्रीपद सोडण्यास तयार आहेत. [२१] [२२] त्यानंतर त्याच दिवशी उद्धव ठाकरे मुख्यमंत्र्यांच्या वर्षा निवासस्थानातून त्यांच्या खासगी निवासस्थानी मातोश्रीवर राहण्यास गेले. [२३] [२४] [२५]
शिवसेनेचे ज्येष्ठ नेते संजय राऊत यांनी भाजपवर शिवसेनेतील बंडखोरी आणि महाविकास आघाडी सरकार पाडण्याचा प्रयत्न केल्याचा आरोप केला. [१४] बंड घडवून आणण्यासाठी प्रत्येक आमदाराला भाजपने जवळपास ४० कोटी (US$८.८८ दशलक्ष) लाच दिल्याचा आरोप शिवसेनेच्या नेतृत्वाने केला. [२६] शिवसेनेचे आमदार उदयसिंग राजपूत म्हणाले की बंडखोर गटात सामील होण्यासाठी त्यांना ५० कोटी (US$११.१ दशलक्ष) देऊ करण्यात आले होते पण त्यांनी नकार दिला. [२७] [२८]
23 जून रोजी एकनाथ शिंदे आणि 37 आमदारांनी शिंदेंना शिवसेना विधिमंडळ पक्षाचे नेते घोषित केले. [२९] [३०] 24 जून रोजी शिवसेनेने बंडखोर आमदारांविरोधात याचिका दाखल करून महाराष्ट्र विधानसभेचे उपसभापती नरहरी झिरवळ यांच्याकडे शिंदे गटाच्या १६ आमदारांना अपात्र ठरवण्याची मागणी केली. झिरवळ यांनी शिवसेना नेत्यांची भेट घेतली आणि नंतर कायदेशीर मतांसाठी महाराष्ट्राच्या महाधिवक्ता यांचीही भेट घेतली. ठाकरे आणि शिंद गटाच्या नेत्यांना अपात्रतेबाबत युक्तिवाद मांडण्यास सांगण्यात आले. भाजपला पाठिंबा देणाऱ्या दोन अपक्ष आमदारांनी झिरवाळ यांच्याविरोधात अविश्वास ठराव आणला. [३१] 34 आमदारांनी स्वाक्षरी केलेला हा अविश्वास ठराव झिरवाल यांनी फेटाळला कारण ही याचिका एका निनावी ई-मेलद्वारे पाठवण्यात आली होती आणि स्वतः आमदाराने सादर केलेली नव्हती. [३२]
त्याच दिवशी, एकनाथ शिंदे, भारताचे गृहमंत्री अमित शहा आणि माजी मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी गुजरातमधील वडोदरा येथे महाविकास सरकार पाडण्यासाठी विलीनीकरण किंवा युती करण्याची योजना आखली. [३३] शिवसेनेच्या एका बंडखोर नेत्याच्या कार्यालयाची शिवसेनेच्या सदस्यांनी तोडफोड केल्याचा आरोप करण्यात आला. [३४]
26 जून रोजी, एकनाथ शिंदे यांनी उपसभापतींविरुद्धचा अविश्वास ठराव फेटाळल्याबद्दल आणि त्यापैकी 16 विरुद्ध अपात्रतेच्या याचिकेला आव्हान देण्यासाठी सर्वोच्च न्यायालयात धाव घेतली. [३५] [३६] शिवसेनेच्या म्हणण्यानुसार शिंदे गटातील किमान 20 आमदार मुख्यमंत्री उद्धव ठाकरे यांच्याशी संवाद साधत होते. त्यातील काहींनी फुटलेल्या गटाचे भाजपमध्ये विलीनीकरण करण्यास समर्थन दिले नाही. [३५]
27 जून रोजी, भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयात सुनावणी दरम्यान, न्यायालयाने उपसभापतींना बंडखोर आमदारांना वेळ देण्यासाठी पुढील सुनावणी 11 जुलैपर्यंत पुढे ढकलण्याचे निर्देश दिले. तसेच उपसभापती झिरवाळ यांना त्यांच्याविरुद्धच्या अविश्वास ठरावाबाबत सविस्तर प्रतिज्ञापत्र दाखल करण्यास सांगितले. सुनावणी दरम्यान, बंडखोरांनी मुंबई उच्च न्यायालयात जाण्याबद्दल विचारले असता, बंडखोर वकिलाने असे उत्तर दिले की "आम्हाला आणि आमच्या कुटुंबियांना धमक्यांमुळे मुंबईत खटले चालवणे अनुकूल नाही." [३७]
उद्धव ठाकरे यांचा राजीनामा
[संपादन]28 जून रोजी देवेंद्र फडणवीस यांनी महाराष्ट्राचे राज्यपाल भगतसिंग कोश्यारी यांची भेट घेऊन उद्धव ठाकरेंविरोधात अविश्वास प्रस्ताव आणण्याची मागणी केली. [३८] 29 जून रोजी कोश्यारी यांनी विश्वासदर्शक ठराव मांडण्याचे आणि 30 जूनपर्यंत सरकारचे विधानसभेतील संख्याबळ सिद्ध करण्याचे आदेश दिले. या आदेशाविरोधात शिवसेनेने तातडीने सर्वोच्च न्यायालयात धाव घेतली. [३९] त्याच दिवशी, सर्वोच्च न्यायालयाने अविश्वास प्रस्तावाला स्थगिती देण्यास नकार दिला आणि “सर्व समस्यांवर तोडगा काढण्याचा एकमेव मार्ग सभागृहाचा मार्ग आहे” असे सांगून 30 जून रोजी ठराव घेण्याचे आदेश दिले. [४०] [४१] काही तासांनंतर, उद्धव ठाकरे यांनी महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रिपदाचा राजीनामा दिला आणि समाजमाध्यमावर संबोधित करताना सर्वोच्च न्यायालयाच्या निर्णयानंतर महाराष्ट्र विधान परिषदेचाही राजीनामा देणार असल्याचे सांगितले. [४२] [४३]
17 फेब्रुवारी 2023 रोजी निवडणूक आयोगाने एकनाथ शिंदे यांच्या गटाला शिवसेना हे नाव आणि धनुष्यबाणाचे पक्ष चिन्ह दिले. यामुळे राजकीय संकटाची अधिकृतपणे सांगता झाली आणि एकनाथ शिंदे हे शिवसेनेचे एकमेव नेते म्हणून अधिकृतपणे झाले. [४४]
संदर्भ
[संपादन]- ^ "Uddhav Thackeray Loses Name, Symbol Of Shiv Sena Founded By Father". 18 Feb 2023 रोजी पाहिले.
- ^ Singh, Darpan (June 21, 2022). "Maharashtra political crisis: Why MVA coalition has always looked fragile". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ Karthikeyan, Suchitra (2022-06-22). "Maharashtra Political Crisis: MVA slides into minority; here's how the numbers stand". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "What's next in the Maharashtra political crisis? Decoding the future of the MVA alliance". Firstpost (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-23. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra: The political crisis brewing in India's richest state". BBC News. 23 June 2022. 24 June 2022 रोजी पाहिले.
To avoid disqualification under India's anti-defection law, Mr Shinde needs the support of 37 lawmakers in the state. He has claimed the support of 40 Sena lawmakers and six independents, but the number is yet to be independently verified
- ^ Phakde, Manasi (2022-08-17). "Sushil Modi's 'BJP breaking Sena' remark likely to cause storm in Maharashtra monsoon session". The Print. 2022-08-24 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra Crisis: Eknath Shinde in Guwahati, claims he has 40 MLAs with him". Deccan Herald (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. 2023-02-20 रोजी पाहिले.
- ^ "Uddhav Thackeray resigns as Maharashtra chief minister hours ahead of trust vote". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-29. 2022-06-29 रोजी पाहिले.
- ^ a b c Karthikeyan, Suchitra (2022-06-22). "Maharashtra Political Crisis: MVA slides into minority; here's how the numbers stand". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "Inside the Shiv Sena-BJP split: Cracks appeared before Lok Sabha polls". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 17 November 2019. 24 June 2022 रोजी पाहिले.
- ^ Singh, Darpan (June 21, 2022). "Maharashtra political crisis: Why MVA coalition has always looked fragile". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ Singh, Darpan (June 21, 2022). "Maharashtra political crisis: Why MVA coalition has always looked fragile". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra crisis: Uddhav Thackeray-led faction in hopeless minority within party, Eknath Shinde to SC | India News - Times of India". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). Jun 29, 2022. 2022-06-30 रोजी पाहिले.
- ^ a b c d "Maharashtra: The political crisis brewing in India's richest state". BBC News. 23 June 2022. 24 June 2022 रोजी पाहिले.
To avoid disqualification under India's anti-defection law, Mr Shinde needs the support of 37 lawmakers in the state. He has claimed the support of 40 Sena lawmakers and six independents, but the number is yet to be independently verified
- ^ "Why Maharashtra MLC polls left CM Uddhav Thackeray angry?". India Today (इंग्रजी भाषेत). June 21, 2022. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ Karthikeyan, Suchitra (2022-06-22). "Maharashtra Political Crisis: MVA slides into minority; here's how the numbers stand". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ a b "I have 40 MLAs with me: Shinde claims from Guwahati". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. ISSN 0971-751X. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra political turmoil live | Ready to quit MVA but come to Mumbai first: Sanjay Raut to rebel MLAs". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-23. ISSN 0971-751X. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
On the other hand, Mr. Shinde, who is currently stationed at Guwahati in Assam along with the group of MLAs supporting him, has been claiming the support of the majority of Shiv Sena MLAs and demanding that the Sena ally with the BJP, for the sake of Hindutva, by cutting ties with the Congress and the NCP.
- ^ "Assam CM emerges player in Maharashtra political crisis". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. ISSN 0971-751X. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ ""Don't Know If Maharashtra MLAs Here": Assam Chief Minister". NDTV.com. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "'Ready to resign, any Shiv Sainik can become CM,' says Uddhav Thackeray as political crisis escalates". Firstpost (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ "As Shiv Sena rebels claim majority, Uddhav Thackeray offers to step down as Maharashtra CM". Deccan Herald (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. 2022-06-22 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra political crisis updates: Thackeray moves out of official residence". mint (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. 2022-06-22 रोजी पाहिले.
- ^ "Maha crisis live: CM Uddhav Thackeray arrives at his family home 'Matoshree'". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-22. 2022-06-22 रोजी पाहिले.
- ^ "What's next in the Maharashtra political crisis? Decoding the future of the MVA alliance". Firstpost (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-23. 2022-06-23 रोजी पाहिले.
- ^ ""I'm In Opposition For 2-3 Days": Union Minister's Remark In Maharashtra". NDTV.com. 27 June 2022. 27 June 2022 रोजी पाहिले.
- ^ "'BJP Pulling Strings in Maharashtra, Rebel MLAs Sold for Rs 50 Crore': Shiv Sena". TheQuint (इंग्रजी भाषेत). 27 June 2022. 27 June 2022 रोजी पाहिले.
- ^ "They offered me Rs 50 crore to switch: Sena MLA Udaysingh Rajput | Aurangabad News - Times of India". The Times of India (इंग्रजी भाषेत). 27 June 2022. 27 June 2022 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra crisis: 37 MLAs declare Eknath Shinde as leader in signed letter". mint (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-24. 2022-06-24 रोजी पाहिले.
- ^ "37 MLAs Support Shinde As Sena Leader In Signed Letter: 10 Points". NDTV.com. 2022-06-24 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra Political Crisis: As Sena files plea to disqualify 16 rebel MLAs, two independents file no-confidence motion against deputy speaker". Free Press Journal (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-26 रोजी पाहिले.
- ^ "Sent From "Anonymous Email", Motion Against Deputy Speaker Rejected". NDTV.com. 2022-06-26 रोजी पाहिले.
- ^ "Sena Rebel Eknath Shinde's Midnight Meet With BJP Leaders In Gujarat". NDTV.com. 2022-06-26 रोजी पाहिले.
- ^ "Rebel Shiv Sena MLA's Office Allegedly Attacked By Party Workers". NDTV.com. 2022-06-27 रोजी पाहिले.
- ^ a b "Maharashtra Rebel MLAs Take Battle For Sena's Control To Supreme Court". NDTV.com. 2022-06-26 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra crisis LIVE: Eknath Shinde moves SC, hearing likely tomorrow". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-26. 2022-06-26 रोजी पाहिले.
Shiv Sena rebel Eknath Shinde moves the Supreme Court against deputy speaker's rejection of no-confidence motion plea by the rebel camp. The matter is likely to be heard by SC on Monday.
- ^ "Maharashtra crisis: SC issues notice to deputy speaker on rebel MLAs' pleas, next hearing on July 11". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-27. 2022-06-27 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra Live | 'Govt in Minority, Must Face Floor Test': BJP Tells Governor". TheQuint (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-28. 2022-06-28 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra political turmoil live | Supreme Court to hear Shiv Sena's 'urgent petiton' against floor test today". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-29. ISSN 0971-751X. 2022-06-29 रोजी पाहिले.
- ^ "Maharashtra Floor Test- Supreme Court Hearing- LIVE UPDATES". www.livelaw.in (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-29. 2022-06-29 रोजी पाहिले.
Supreme Court refuses to stay the floor test ordered in Maharashtra assembly tomorrow.
- ^ "SC okays floor test for Uddhav govt tomorrow, jailed NCP leaders can take vote". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-29. 2022-06-29 रोजी पाहिले.
- ^ "'Don't want to play these games. I resign': Uddhav Thackeray ahead of trust vote". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2022-06-29. 2022-06-29 रोजी पाहिले.
- ^ "You have brought down Balasaheb's son: Uddhav Thackeray resigns as Maharashtra CM". India Today (इंग्रजी भाषेत). June 29, 2022. 2022-06-29 रोजी पाहिले.
- ^ "Eknath Shinde faction wins Shiv Sena symbol war: A timeline of events". India Today (इंग्रजी भाषेत). 2023-02-21 रोजी पाहिले.