कल्पना चावला
 | |
| वैयक्तिक माहिती | |
|---|---|
| जन्म तारीख | १७ मार्च, १९६२ |
| जन्म स्थान | करनाल, हरियाणा, भारत |
| मृत्यू तारीख | १ फेब्रुवारी, २००३ (वय ४०) |
| मृत्यू स्थान | टेक्सास, अमेरिका |
| मृत्यू कारण | स्पेस शटल कोलंबिया अपघात |
| विश्रांती स्थान | झायॉन राष्ट्रीय उद्यान, युटा, अमेरिका |
| शिक्षण आणि करिअर | |
| शिक्षण |
पंजाब अभियांत्रिकी महाविद्यालय (बी.इंजि.) टेक्सास विद्यापीठ, आर्लिंग्टन (एम.एस.) युनिव्हर्सिटी ऑफ कॉलोराडो बोल्डर (पीएच.डी.) |
| पुरस्कार |
|
| प्रकार | नासा अंतराळवीर |
| अंतराळातील वेळ | ३१ दिवस १४ तास ५४ मिनिटे |
| निवड | नासा गट १५ (१९९४) |
| मोहिमा |
STS-87 STS-107 |
| चिन्ह |
  |
कल्पना चावला (१७ मार्च १९६२ – १ फेब्रुवारी २००३) या भारतीय वंशाच्या अमेरिकन अंतराळयात्री आणि अंतरिक्ष अभियंता होत्या. त्या अंतराळात प्रवास करणाऱ्या पहिल्या भारतीय महिला ठरल्या.[१] त्यांचा जन्म भारतात झाला, परंतु पुढे त्या अमेरिकेत स्थायिक झाल्या आणि अमेरिकेच्या नागरिक बनल्या.[२] त्यांनी स्पेस शटल कोलंबिया या अंतराळयानाद्वारे दोन अंतराळ मोहिमा पूर्ण केल्या—पहिली STS-87 (१९९७) आणि दुसरी STS-107 (२००३).[३] दुसऱ्या मोहिमेदरम्यान यान पृथ्वीवर परतत असताना अपघातग्रस्त झाले आणि त्यात कल्पना चावला यांच्यासह सात अंतराळवीरांचा मृत्यू झाला.[४]
त्यांना मरणोत्तर अनेक सन्मान मिळाले, ज्यात कॉंग्रेशनल अंतराळ पदक,[५] नासा विशिष्ट सेवा पदक आणि नासा अंतराळ उड्डाण पदक यांचा समावेश आहे.[३] त्यांच्या स्मरणार्थ अनेक इमारती, उपग्रह आणि मंगळावरील एक शिखर यांना त्यांचे नाव देण्यात आले आहे.
प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
[संपादन]कल्पना चावला यांचा जन्म १७ मार्च १९६२ रोजी करनाल, हरियाणा येथे झाला.[६] त्यांचे वडील बनारसी लाल चावला हे टायर उत्पादन कारखान्याचे मालक होते, तर आई संजोगता खरबंदा गृहिणी होत्या.[७] त्यांचे कुटुंब मूळचे पाकिस्तानातील गुजरानवाला येथील होते, परंतु भारत-पाकिस्तान फाळणीदरम्यान ते भारतात स्थलांतरित झाले.[७] त्यांना दोन बहिणी (सुनीता आणि दीपा) आणि एक भाऊ (संजय) होते.[८]
लहानपणापासूनच त्यांना अंतराळ अभियांत्रिकीची आवड होती, परंतु वडिलांनी त्यांना वैद्य किंवा शिक्षिका होण्याचा सल्ला दिला होता.[२] तरीही त्यांनी करनाल येथील टागोर बाल निकेतन वरिष्ठ माध्यमिक शाळेतून १९७६ मध्ये शिक्षण पूर्ण केले.[९] त्यानंतर त्यांनी दयाल सिंग महाविद्यालयात प्राथमिक अभियांत्रिकीचे अभ्यासक्रम घेतले[८] आणि चंदीगड येथील पंजाब अभियांत्रिकी महाविद्यालयातून १९८२ मध्ये अंतराळ अभियांत्रिकीची पदवी प्राप्त केली.[६] त्या या महाविद्यालयातील पहिल्या महिला विद्यार्थिनी होत्या.[१]
१९८२ मध्ये त्या पुढील शिक्षणासाठी अमेरिकेत गेल्या.[९] त्यांनी टेक्सास विद्यापीठ, आर्लिंग्टन येथून १९८४ मध्ये विज्ञान शाखेतील पदव्युत्तर पदवी (एम.एस.) मिळवली, जिथे त्यांची प्रबंध "Optimization of cross flow fan housing for airplane wing installation" या विषयावर होता.[१०] तिथेच त्यांची भेट त्यांचे पती जीन-पिएर हॅरिसन यांच्याशी झाली आणि २ डिसेंबर १९८३ रोजी त्यांचा विवाह झाला.[१] त्यानंतर कोलोरॅडो विद्यापीठ, बोल्डर येथून १९८८ मध्ये त्यांनी पीएच.डी. प्राप्त केली, ज्याचा प्रबंध "Computation of Dynamics and Control of Unsteady Vortical Flows" या विषयावर होता.[११] या काळात त्यांनी उड्डाण प्रशिक्षण घेतले आणि व्यावसायिक वैमानिकाचा परवाना मिळवला.[१२]
करिअर
[संपादन]नासापूर्वी
[संपादन]१९८८ मध्ये कल्पना चावला यांनी नासाच्या एम्स संशोधन केंद्रात कार्य सुरू केले.[३] तिथे त्यांनी संगणकीय द्रव गतिशास्त्रावर संशोधन केले, विशेषतः उभ्या किंवा लहान उड्डाणक्षमता असलेल्या संकल्पनांवर.[६] १९९३ मध्ये त्या ओव्हरसेट मेथड्स या संस्थेत संशोधक आणि उपाध्यक्ष म्हणून रुजू झाल्या.[१] १९९० च्या दशकात त्या अमेरिकेच्या नागरिक बनल्या[२] आणि डिसेंबर १९९४ मध्ये नासाच्या अंतराळवीर प्रशिक्षणासाठी निवडल्या गेल्या.[१३]
पहिली अंतराळ मोहीम
[संपादन]
१९ नोव्हेंबर १९९७ रोजी त्यांची पहिली अंतराळ मोहीम STS-87 सुरू झाली.[१४] त्या स्पेस शटल कोलंबिया यानावर मिशन विशेषज्ञ आणि यांत्रिक हाताच्या संचालक होत्या.[३] त्यांनी "स्पार्टन" उपग्रह सोडण्याचा प्रयत्न केला, परंतु तो यशस्वी झाला नाही.[१४] ही मोहीम १५ दिवस १६ तास चालली आणि त्यांनी पृथ्वीभोवती २५२ प्रदक्षिणा पूर्ण केल्या.[३] भारताचे तत्कालीन पंतप्रधान इंदरकुमार गुजराल यांनी त्यांचे अभिनंदन केले होते.[१]
दुसरी मोहीम आणि मृत्यू
[संपादन]
दुसरी मोहीम STS-107 ही १६ जानेवारी २००३ रोजी सुरू झाली.[४] ही वैज्ञानिक संशोधन मोहीम होती, ज्यात त्यांनी अनेक प्रयोग केले.[१४] परंतु १ फेब्रुवारी २००३ रोजी यान पृथ्वीवर परतत असताना टेक्सासच्या आकाशात नष्ट झाले आणि सातही अंतराळवीरांचा मृत्यू झाला.[४] अपघाताचे कारण म्हणजे उड्डाणादरम्यान यानाच्या बाह्य टाकीतून फोमचा तुकडा तुटून पंखाला लागला होता.[४] त्यांचे अवशेष झायॉन राष्ट्रीय उद्यानात विखुरण्यात आले.[२]
स्मरण
[संपादन]त्यांच्या नावाने अनेक गोष्टी ठेवण्यात आल्या:
- पंजाब अभियांत्रिकी महाविद्यालयातील मुलींचे वसतिगृह.[१५]
- "कल्पना-१" हा उपग्रह.[१६]
- मंगळावरील कोलंबिया टेकड्यांतील एक शिखर.[१७]
- टेक्सास विद्यापीठातील "कल्पना चावला सभागृह".[१८]
- फ्लोरिडा तंत्रज्ञान संस्थेतील निवास इमारत.[१९]
- चंद्रावरील एक खड्डा.[२०]
- हरियाणातील "कल्पना चावला तारांगण".[२१]
- S.S. कल्पना चावला अंतराळयान.[२२]
संदर्भ
[संपादन]- ^ a b c d e Jones, Mykah (2020). "Chawla, Kalpana". Texas State Historical Association. 9 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ a b c d Chien, Philip (2006). Columbia: Final Voyage. Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-387-27148-4.
- ^ a b c d e Biographical Data - Kalpana Chawla (Ph.D.) (PDF) (Report). NASA. 2004. 8 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ a b c d Gehman Jr., Harold (2003). Columbia Accident Investigation Board - Report (PDF) (Report). NASA. 17 सप्टेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ "Congressional Space Medal of Honor". NASA. 2023. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ a b c Furuyama 2013, p. 201
- ^ a b Padmanabhan, Anil (2003). Kalpana Chawla, a Life. Penguin Books India. ISBN 0-14-333586-3.
- ^ a b Cavallaro, Umberto (2023). To the stars: women spacefarers' legacy. Springer. ISBN 978-3-031-19859-5.
- ^ a b Launius, Roger D. (2008). "Columbia Space Shuttle Crew". American National Biography Online. Oxford University Press. doi:10.1093/anb/9780198606697.article.2001896.
- ^ Chawla, Kalpana (1984). Optimization of cross flow fan housing for airplane wing installation (Masters thesis). University of Texas at Arlington. OCLC 12319243.
- ^ Chawla, Kalpana (1988). Computation of dynamics and control of unsteady vortical flows (PhD thesis). University of Colorado Boulder. OCLC 8902887.
- ^ Harrison, Jean-Pierre (2011). The Edge of Time: the authoritative biography of Kalpana Chawla. Harrison Publishing. ISBN 978-0-9768279-0-0.
- ^ Hess, Mark (1994). "1995 Astronaut Candidates Selected". NASA News. NASA. 2021-05-10 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 17 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ a b c Evans, Ben (2005). Space Shuttle Columbia: Her Missions and Crews. Springer Science & Business Media. ISBN 0-387-21517-4.
- ^ "Punjab Engineering College remembers Kalpana". The Indian Express. 2003. 2006-08-27 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 10 जून 2007 रोजी पाहिले.
- ^ "KALPANA-1 Introduction". Meteorological & Oceanographic Satellite Data Archival Centre (MOSDAC). 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ Garber, Megan (1 फेब्रुवारी 2013). "Columbia's Astronauts, Remembered on Mars". The Atlantic. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ Wong, Esther (2004). "Kalpana Chawla Hall dedicated". The Shorthorn. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ "Florida Tech to Dedicate Residence Hall Complex in Memory of Columbia". Florida Tech News. 2003. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ "Moon - Chawla". Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS. 2010. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ "Kalpana Chawla Planetarium(Kurukshetra)". Haryana Government. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.
- ^ Pearlman, Robert Z. (2020). "Cargo spacecraft named for fallen NASA astronaut Kalpana Chawla". Space.com. 25 नोव्हेंबर 2024 रोजी पाहिले.