Jump to content

शास्त्रज्ञ

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून

शास्त्रज्ञ म्हणजे अशी व्यक्ती जी नैसर्गिक शास्त्राच्या क्षेत्रात ज्ञान वाढवण्यासाठी संशोधन करते.

अभिजात प्राचीनतेत, आधुनिक शास्त्रज्ञाचे खरी प्राचीन उपमा नव्हती. त्याऐवजी, तत्वज्ञानी निसर्गाच्या तात्विक अभ्यासात गुंतले, ज्याला नैसर्गिक तत्वज्ञान म्हणतात, जे नैसर्गिक शास्त्राचे पूर्वप्रवर्तक होते. [१] जरी थेल्स ( c. ६२४-५४५ ईसापूर्व) हा वैश्विक घटना नैसर्गिक म्हणून कशा पाहिल्या जाऊ शकतात, देवांमुळेच घडत नाहीत याचे वर्णन करणारा पहिला शास्त्रज्ञ होता, [२] [३] [४] १८३३ मध्ये धर्मशास्त्रज्ञ, तत्वज्ञानी आणि शास्त्र इतिहासकार विल्यम व्हेवेल यांनी शास्त्रीय हा शब्द वापरल्यानंतर १९ व्या शतकापर्यंत तो नियमितपणे वापरात आला नाही. [५] [६]

इतिहास

[संपादन]
"सभ्यतेच्या इतिहासात शास्त्र आणि नैसर्गिक तत्वज्ञानाबद्दलच्या आपल्या समजुतीला थोर ग्रीक तत्वज्ञानी आणि शास्त्रज्ञ अ‍ॅरिस्टॉटल (ईसापूर्व ३८४-३२२) यांच्यापेक्षा जास्त कोणीही आकार दिला नाही, ज्यांनी दोन हजार वर्षांहून अधिक काळ खोल आणि व्यापक प्रभाव पाडला" - गॅरी बी. फर्नग्रेन
जॉर्जियस अ‍ॅग्रीकोला यांनी रासायनशास्त्राला आधुनिक नाव दिले. सामान्यपणे खनिजशास्त्राचे जनक आणि शास्त्रीय विषय म्हणून भूगर्भशास्त्राचे संस्थापक म्हणून ओळखले जाते. [७] [८]
जोहान्स केप्लर, आधुनिक खगोलशास्त्र, शास्त्रीय पद्धत, नैसर्गिक आणि आधुनिक शास्त्राचे संस्थापक आणि जनक. [९]
इलेक्ट्रिकल बॅटरीचा शोधकर्ता आणि मिथेनचा शोध लावणारा अलेस्सांद्रो व्होल्टा यांना इतिहासातील थोर शास्त्रज्ञांपैकी एक मानले जाते.
"आधुनिक परजीवीशास्त्राचे जनक" म्हणून ओळखले जाणारे फ्रान्सिस्को रेडी हे प्रायोगिक जीवशास्त्राचे संस्थापक आहेत.
" शास्त्रीय क्रांतीचे उत्तुंग व्यक्तिमत्व" म्हणून ओळखले जाणारे आयझॅक न्यूटन, [१०] आणि ज्यांनी भौतिकशास्त्रात पहिले थोर एकीकरण साध्य केले, त्यांनी शास्त्रीय यांत्रिकी, कलनशास्त्र तयार केले आणि शास्त्रीय पद्धतीत सुधारणा केली.
मेरी सोमरविले, ज्यांच्यासाठी "शास्त्रज्ञ" हा शब्द तयार करण्यात आला होता.
भौतिकशास्त्रज्ञ अल्बर्ट आइनस्टाईन यांनी सापेक्षतेचा सामान्य सिद्धांत विकसित केला आणि भौतिकशास्त्रात अनेक महत्त्वाचे योगदान दिले.
जगातील पहिल्या अणुबॉम्ब आणि अणुभट्टीच्या निर्मितीचे श्रेय भौतिकशास्त्रज्ञ एनरिको फर्मी यांना जाते.
अणुभौतिकशास्त्रज्ञ नील्स बोहर यांनी अणुरचना आणि क्वांटम सिद्धांत समजून घेण्यासाठी पायाभूत योगदान दिले.
समुद्री जीवशास्त्रज्ञ रशेल कार्सन यांनी २० व्या शतकातील पर्यावरण चळवळ सुरू केली.

आधुनिक शास्त्रीय ज्ञानशाखेच्या उदयापूर्वी "शास्त्रज्ञ" आणि त्यांच्या पूर्ववर्तींच्या भूमिका कालांतराने बऱ्याच प्रमाणात विकसित झाल्या आहेत. वेगवेगळ्या युगातील शास्त्रज्ञांचे (आणि त्यांच्या आधी, नैसर्गिक तत्वज्ञानी, गणितज्ञ, नैसर्गिक इतिहासकार, नैसर्गिक धर्मशास्त्रज्ञ, अभियंते आणि शास्त्राच्या विकासात योगदान देणारे इतर) समाजात खूप वेगळे स्थान होते आणि शास्त्रज्ञांशी संबंधित सामाजिक नियम, नैतिक मूल्ये आणि ज्ञानात्मक गुण - आणि त्यांच्याकडून अपेक्षित - काळानुसार बदलले आहेत. त्यानुसार, आधुनिक शास्त्राची कोणती वैशिष्ट्ये आवश्यक मानली जातात यावर अवलंबून, अनेक वेगवेगळ्या ऐतिहासिक व्यक्तींना प्रारंभिक शास्त्रज्ञ म्हणून ओळखले जाऊ शकते.

काही इतिहासकार १६ व्या शतकात सुरू झालेल्या शास्त्रीय क्रांतीकडे शास्त्राचा आधुनिक स्वरूपात विकास झाल्याचा काळ म्हणून निर्देश करतात. १९ व्या शतकापर्यंत शास्त्रज्ञांना एक प्रमुख कर्मव्यवसाय म्हणून उदयास येण्यासाठी पुरेसे सामाजिक-आर्थिक बदल झाले नव्हते. [११]

अभिजात प्राचीनता

[संपादन]

अभिजात प्राचीनतेत निसर्गाचे ज्ञान अनेक प्रकारच्या विद्वानांनी मिळवले होते. शास्त्रतील ग्रीक योगदान - भूमिती आणि गणितीय खगोलशास्त्राची कामे, जैविक प्रक्रियांचे प्रारंभिक लेखाजोखा आणि वनस्पती आणि प्राण्यांची वस्तूसूचिका आणि ज्ञान आणि शिक्षणाचे सिद्धांत - तत्वज्ञानी आणि वैद्य तसेच विविध व्यवसायांच्या अभ्यासकांनी तयार केले होते. या भूमिका आणि शास्त्रीय ज्ञानाशी असलेले त्यांचे संबंध रोमन साम्राज्यात पसरले आणि ख्रिश्चन धर्माच्या प्रचारासह, बहुतेक युरोपीय देशांमधील धार्मिक संस्थांशी जवळून जोडले गेले. ज्योतिषशास्त्र आणि खगोलशास्त्र हे ज्ञानाचे एक महत्त्वाचे क्षेत्र बनले आणि खगोलशास्त्रज्ञ/ज्योतिषी यांची भूमिका राजकीय आणि धार्मिक संरक्षणाच्या पाठिंब्याने विकसित झाली. मध्ययुगीन विद्यापीठ पद्धतीच्या काळापर्यंत, ज्ञानाचे त्रिकोणात विभाजन झाले होते - तत्वज्ञान, ज्यामध्ये नैसर्गिक तत्वज्ञानाचा समावेश होता - आणि चतुर्भुज - गणित, ज्यामध्ये खगोलशास्त्राचा समावेश होता. म्हणूनच, मध्ययुगीन शास्त्रज्ञांचे समानार्थी शब्द बहुतेकदा तत्वज्ञानी किंवा गणितज्ञ होते. वनस्पती आणि प्राण्यांचे ज्ञान हे प्रामुख्याने वैद्यांचे क्षेत्र होते.

मध्ययुग

[संपादन]

मध्ययुगीन इस्लाममधील शास्त्राने नैसर्गिक शास्त्राच्या विकासाच्या काही नवीन पद्धती निर्माण केल्या, जरी ते तत्वज्ञानी आणि गणितज्ञ यासारख्या विद्यमान सामाजिक भूमिकांच्या मर्यादेत होते. इस्लामिक सुवर्णयुगातील अनेक आद्य-शास्त्रज्ञांना बहुपत्नी मानले जाते, याचे एक कारण म्हणजे आधुनिक शास्त्रीय ज्ञानशाखांशी सुसंगत असे काहीही नव्हते. या सुरुवातीच्या बहुविद्याशास्त्रज्ञांपैकी बरेच जण धार्मिक पुजारी आणि धर्मशास्त्रज्ञ देखील होते: उदाहरणार्थ, अलहाझेन आणि अल-बिरुनी मुताकल्लीमीन होते; वैद्य अविसेना हाफिज होता; वैद्य इब्न अल-नफीस हाफिज, मुहद्दीथ आणि उलेमा होता; वनस्पतिशास्त्रज्ञ ओटो ब्रुनफेल्स हा प्रोटेस्टंट धर्माचा धर्मशास्त्रज्ञ आणि इतिहासकार होता; खगोलशास्त्रज्ञ आणि वैद्य निकोलस कोपर्निकस हा पुजारी होता. इटालियन पुनर्जागरण काळात लिओनार्डो दा विंची, मायकेलएंजेलो, गॅलिलिओ गॅलिली आणि गेरोलामो कार्डानो सारखे शास्त्रज्ञ सर्वात ओळखण्यायोग्य बहुपत्नी मानले गेले.

प्रबोधनयुग

[संपादन]

प्रबोधनयुग काळात, इटालियन लोकांनी शास्त्रात भरीव योगदान दिले. लिओनार्डो दा विंची यांनी जीवाश्मशास्त्र आणि शरीरशास्त्रात महत्त्वपूर्ण शोध लावले. आधुनिक शास्त्राचे जनक, [१२] गॅलिलिओ गॅलिली यांनी तापमापक आणि दुर्बिणीमध्ये महत्त्वपूर्ण सुधारणा केल्या ज्यामुळे त्यांना सूर्यमालेचे निरीक्षण करणे आणि त्याचे स्पष्ट वर्णन करणे शक्य झाले. डेकार्टेस हे केवळ विश्लेषणात्मक भूमितीचे प्रणेते नव्हते तर त्यांनी यांत्रिकीचा सिद्धांत मांडला [१३] आणि प्राण्यांच्या हालचाली आणि आकलनाच्या उत्पत्तीबद्दलच्या कल्पना प्रगत केल्या. यंग आणि हेल्महोल्ट्झ या भौतिकशास्त्रज्ञांना दृष्टीची आवड होती, ज्यांनी प्रकाशशास्त्र, श्रवण आणि संगीताचाही अभ्यास केला होता. न्यूटनने कलनशास्त्राचा शोध लावून डेकार्टेसचे गणित वाढवले (त्याच वेळी लाइबनिझनेही ). त्यांनी शास्त्रीय यांत्रिकींचे व्यापक सूत्रीकरण दिले आणि प्रकाश आणि प्रकाशशास्त्राचा अभ्यास केला. फूरियरने गणिताची एक नवीन ज्ञानशाखा स्थापन केली - अनंत, नियतकालिक मालिका - उष्णता प्रवाह आणि अवरक्त किरणोत्सर्गाचा अभ्यास केला आणि हरितगृह परिणाम शोधला. गिरोलामो कार्डानो, ब्लेझ पास्कल पियरे डी फर्मॅट, वॉन न्यूमन, ट्युरिंग, खिन्चिन, मार्कोव्ह आणि वीनर हे सर्व गणितज्ञ शास्त्र आणि संभाव्यता सिद्धांतात मोठे योगदान देतात, ज्यामध्ये संगणकामागील कल्पना आणि सांख्यिकीय यांत्रिकी आणि क्वांटम यांत्रिकी यांच्या काही पायांचा समावेश आहे. गॅलिलिओसह अनेक गणिती शास्त्रज्ञ देखील संगीतकार होते.

वैद्यकशास्त्र आणि जीवशास्त्रात अनेक लक्षवेधक कथा आहेत, जसे की गॅलेनपासून हार्वेपर्यंत रक्ताभिसरणाबद्दलच्या कल्पनांचा विकास. काही विद्वान आणि इतिहासकार ख्रिश्चन धर्माला शास्त्रीय क्रांतीच्या उदयास कारणीभूत असल्याचे मानतात. [१४] [१५] [१६] [१७]

ज्ञानयुग

[संपादन]

ज्ञानयुगात, जैवविद्युतचुंबकीयशास्त्राचे आद्यप्रवर्तक लुइगी गॅल्वानी यांनी प्राण्यांच्या वीजेचा शोध लावला. त्याला आढळले की बेडकाच्या पाठीच्या कण्यावर लावलेल्या प्रभारामुळे त्याच्या संपूर्ण शरीरात स्नायूंचा आकुंचन निर्माण होऊ शकतो. जरी बेडकाचे पाय बेडकाला जोडलेले नसले तरीही प्रभारामुळे बेडकाचे पाय उडी मारू शकतात. बेडकाचा पाय कापताना, गॅल्वानीच्या स्टीलच्या स्केलपेलने पायाला जागी धरून ठेवलेल्या पितळी आकडीला स्पर्श केला. पायाला झटका आला. पुढील प्रयोगांनी या परिणामाची पुष्टी केली आणि गॅल्वानीला खात्री पटली की तो बेडकाच्या स्नायूंमधील जीवनशक्ती, प्राण्यांच्या विजेचे परिणाम पाहत आहे. पाविया विद्यापीठात, गॅल्वानीचे सहकारी अलेस्सांद्रो व्होल्टा हे निकाल पुन्हा तयार करू शकले, परंतु त्यांना गॅल्वानीच्या स्पष्टीकरणाबद्दल शंका होती. [१८]

लाझारो स्पॅलान्झानी हे प्रायोगिक शरीरशास्त्र आणि नैसर्गिक शास्त्रातील सर्वात प्रभावशाली व्यक्तींपैकी एक आहेत. त्यांच्या संशोधनांचा वैद्यकीय शास्त्रांवर कायमचा प्रभाव पडला आहे. त्यांनी शारीरिक कार्ये आणि प्राण्यांच्या प्रजननसंबंधी प्रायोगिक अभ्यासात महत्त्वाचे योगदान दिले. [१९]

फ्रान्सिस्को रेडी यांनी शोधून काढले की सूक्ष्मजीव रोग निर्माण करू शकतात.

१९ वे शतक

[संपादन]

१९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धापर्यंत किंवा २० व्या शतकाच्या सुरुवातीपर्यंत, शास्त्रज्ञांना अजूनही " नैसर्गिक तत्वज्ञानी " किंवा "शास्त्र पुरूष" म्हणून संबोधले जात असे. [२०] [२१] [२२]

इंग्रजी तत्वज्ञानी आणि शास्त्र इतिहासकार विल्यम व्हेवेल यांनी १८३३ मध्ये शास्त्रीय हा शब्द वापरला आणि तो प्रथम व्हेवेल यांच्या १८३४ मध्ये मेरी सोमरव्हिल यांच्या ऑन द कनेक्शन ऑफ द फिजिकल सायन्सेसच्या अनामिक आढाव्यात छापला गेला जो त्रैमासिक उत्पन्नात प्रकाशित झाला होता. [२३] व्हेवेल यांनी शास्त्रात "विभक्तता आणि विघटनाची वाढती प्रवृत्ती" याबद्दल लिहिले; रासायनशास्त्रज्ञ, गणितज्ञ, निसर्गशास्त्रज्ञ यासारख्या अत्यंत विशिष्ट संज्ञांचा प्रसार होत असताना, "तत्वज्ञानी" ही व्यापक संज्ञा शास्त्राचा पाठलाग करणाऱ्यांना एकत्र करण्यासाठी समाधानकारक राहिली नाही, "नैसर्गिक" किंवा "प्रायोगिक" तत्वज्ञानाच्या सावधानतेशिवाय. व्हेवेल यांनी या वाढत्या विभाजनांची तुळना सोमरविलेच्या "शास्त्राची सर्वात महत्त्वाची सेवा" करण्याच्या उद्दिष्टाशी केली, "शास्त्राच्या इतिहासात, सामान्य तत्त्वांच्या शोधामुळे शाखा किती वेगळ्या आहेत हे दाखवून." [२४] व्हेवेल यांनी त्यांच्या आढाव्यात नोंदवले की ब्रिटिश असोसिएशन फॉर द अॅडव्हान्समेंट ऑफ सायन्सचे सदस्य अलिकडच्या बैठकांमध्ये "भौतिक जगाच्या ज्ञानाच्या विद्यार्थ्यांना एकत्रितपणे" एक चांगला शब्द नसल्याबद्दल तक्रार करत होते. स्वतःकडे लक्ष वेधून त्यांनी उल्लेख केला की "काही शहाण्या गृहस्थांनी असा प्रस्ताव मांडला की, कलाकाराच्या सादृश्याने, ते [शब्द] शास्त्रीय बनवू शकतात, आणि पुढे असेही म्हटले की या शब्दापासून मुक्तत्व करण्यात काही हरकत नाही कारण आपल्याकडे आधीच अर्थशास्त्रज्ञ आणि नास्तिक असे शब्द आहेत - परंतु हे सामान्यतः स्वीकार्य नव्हते". [२५]

व्हेवेल यांनी त्यांच्या १८४० मध्ये [२६] द फिलॉसॉफी ऑफ द इंडक्टिव्ह सायन्सेसमध्ये पुन्हा एकदा अधिक गंभीरपणे (आणि अनामिकपणे नाही) हा शब्द मांडला:

त्यांनी त्याच वेळी फ्रेंच शब्द "फिजिसियन(भिषक)" च्या समकक्ष म्हणून भौतिकशास्त्रज्ञ हा शब्द देखील मांडला. दशकांनंतरही या दोन्ही शब्दांना व्यापक मान्यत्व मिळाले नाही; १९ व्या शतकाच्या उत्तरार्धात अमेरिकेत आणि २० व्या शतकाच्या उत्तरार्धात ग्रेट ब्रिटनमध्ये शास्त्रीय हा शब्द सामान्य झाला. [२३] [२७] [२८] विसाव्या शतकापर्यंत, शास्त्राची आधुनिक संकल्पना ही जगाविषयी माहितीचा एक विशेष चिन्हांकन आहे, जी एका विशिष्ट गटाद्वारे पाळली जात होती आणि एका अद्वितीय पद्धतीने ती राबवली जात होती, ती मूळतः अस्तित्वात होती.

२० वे शतक

[संपादन]

मेरी क्युरी नोबेल पारितोषिक जिंकणारी पहिली स्त्री आणि दोनदा जिंकणारी पहिली व्यक्ती ठरली. तिच्या प्रयत्नांमुळे कर्करोगाच्या उपचारासाठी अणुऊर्जा आणि किरणोपचाराचा विकास झाला. १९२२ मध्ये, लीग ऑफ नेशन्सच्या परिषदेने तिला आंतरराष्ट्रीय बौद्धिक सहकार्य आयोगाचे सदस्य म्हणून नियुक्त केले. तिने शास्त्रज्ञांना त्यांच्या शोधांचे आणि शोधांचे एकस्व मिळवण्याच्या अधिकारासाठी मोहीम चालवली. तिने आंतरराष्ट्रीय शास्त्रीय साहित्य आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवर मान्यत्वप्राप्त शास्त्रीय चिन्हांच्या मोफत प्रवेशासाठी देखील मोहीम चालवली.

कर्मव्यवसाय

[संपादन]

एक कर्मव्यवसाय म्हणून, आजच्या शास्त्रज्ञाला मोठ्या प्रमाणात मान्यत्व आहे. मात्र, कोण शास्त्रज्ञ आहे आणि कोण शास्त्रज्ञ नाही हे ठरवण्यासाठी कोणतीही औपचारिक प्रक्रिया नाही. कोणीही कोणत्यातरी अर्थाने शास्त्रज्ञ होऊ शकतो. काही कर्मव्यवसायांना त्यांच्या व्यवसायासाठी कायदेशीर आवश्यकता असतात (उदा. परवाना ) आणि काही शास्त्रज्ञ स्वतंत्र शास्त्रज्ञ असतात म्हणजेच ते स्वतः शास्त्राचा अभ्यास करतात, परंतु शास्त्राच्या अभ्यास करण्यासाठी कोणत्याही ज्ञात परवाना आवश्यकता नाहीत. [२९]

शिक्षण

[संपादन]

आधुनिक काळात, अनेक व्यावसायिक शास्त्रज्ञांना शैक्षणिक वातावरणात (उदा. विद्यापीठे आणि संशोधन संस्था ) प्रशिक्षित केले जाते, बहुतेक पदवीधर शाळांच्या पातळीवर. पूर्ण झाल्यावर, त्यांना सामान्यतः शैक्षणिक पदवी मिळेल, ज्यामध्ये सर्वोच्च पदवी डॉक्टरेट असेल जसे की विद्यावाचस्पती (पीएचडी). [३०] जरी शास्त्रज्ञांसाठी पदवीधर शिक्षण संस्था आणि देशांमध्ये वेगवेगळे असले तरी, काही सामान्य प्रशिक्षण आवश्यकतांमध्ये आवडीच्या क्षेत्रात विशिष्टत्व, [३१] समशील-आढावा केलेल्या शास्त्रीय जर्नलांमध्ये संशोधन निष्कर्ष प्रकाशित करणे [३२] आणि ते शास्त्रीय परिषदांमध्ये सादर करणे, [३३] व्याख्याने देणे किंवा अध्यापन करणे, [३३] आणि तोंडी परीक्षेदरम्यान प्रबंध (किंवा प्रबंध) ची वाचवणूक करणे यांचा समावेश आहे. [३०] या प्रयत्नात त्यांना मदत करण्यासाठी, पदवीधर विद्यार्थी बहुतेकदा एका मार्गदर्शकाच्या मार्गदर्शनाखाली काम करतात, सामान्यतः एका वरिष्ठ शास्त्रज्ञाच्या, जे त्यांच्या डॉक्टरेट पूर्ण झाल्यानंतरही चालू राहू शकतात ज्याद्वारे ते पोस्टडॉक्टरल संशोधक म्हणून काम करतात. [३४]

कारकीर्द

[संपादन]

प्रशिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर, अनेक शास्त्रज्ञ विविध कामाच्या ठिकाणी आणि परिस्थितीत कारकीर्द घडवतात. [३५] २०१७ मध्ये, ब्रिटिश शास्त्रीय जर्नल नेचरने जगभरातील ५,७०० हून अधिक डॉक्टरेट विद्यार्थ्यांच्या मोठ्या प्रमाणावरील सर्वेक्षणाचे निकाल प्रकाशित केले, ज्यामध्ये त्यांना अर्थव्यवस्थेच्या कोणत्या क्षेत्रात काम करायला आवडेल असे विचारण्यात आले. अर्ध्याहून अधिक प्रतिसादकांना शैक्षणिक क्षेत्रात कारकीर्द घडवायची होती, तर कमी प्रमाणात उद्योग, सरकारी आणि गैर-लाभ संस्थांमध्ये काम करण्याची इच्छा होती. [३६] [३७]

इतर प्रेरणा म्हणजे त्यांच्या समवयस्कांकडून मिळणारी ओळख आणि प्रतिष्ठा. नोबेल पारितोषिक, एक व्यापकपणे प्रतिष्ठित पुरस्कार, [३८] दरवर्षी वैद्यकीय, भौतिकशास्त्र आणि रासायनशास्त्र क्षेत्रात शास्त्रीय प्रगती करणाऱ्यांना दिले जाते.

संशोधनातील आवडी

[संपादन]

शास्त्रज्ञांमध्ये प्रयोगवादी असतात जे प्रामुख्याने गृहीतके तपासण्यासाठी प्रयोग करतात आणि सिद्धांतवादी असतात जे प्रामुख्याने विद्यमान डेटा स्पष्ट करण्यासाठी आणि नवीन निकालांचा अंदाज लावण्यासाठी प्रतिमान(मॉडेल) विकसित करतात. दोन्ही क्रियांमध्ये एक सातत्य आहे आणि त्यांच्यातील विभागणी स्पष्ट नाही, अनेक शास्त्रज्ञ दोन्ही कार्ये करतात.

शास्त्राला कारकीर्द मानणारे लोक बहुतेकदा परिबांधाकडे पाहतात. यामध्ये वैश्वशास्त्र आणि जीवशास्त्र, विशेषतः आण्विक जीवशास्त्र आणि मानवी जनुकसंच प्रकल्प यांचा सामावेश आहे. क्रियाशील संशोधनाच्या इतर क्षेत्रांमध्ये उच्च-ऊर्जा भौतिकशास्त्राने वर्णन केल्याप्रमाणे प्राथमिक कणांच्या प्रमाणात पदार्थाचा शोध आणि नवीन पदार्थ शोधण्याचा आणि डिझाइन करण्याचा प्रयत्न करणारे पदार्थशास्त्र यांचा समावेश आहे. इतर लोक मेंदूचे कार्य आणि न्यूरोट्रांसमीटरचा अभ्यास करणे निवडतात, जे अनेकांना "अंतिम मर्यादा" मानली जाते. [३९] [४०] [४१] मनाच्या आणि मानवी विचारांच्या स्वरूपाबाबत अनेक महत्त्वाचे शोध लावायचे आहेत, ज्यापैकी बरेचसे अजूनही अज्ञात आहेत.

  1. ^ Lehoux, Daryn (2011). "2. Natural Knowledge in the Classical World". In Shank, Michael; Numbers, Ronald; Harrison, Peter (eds.). Wrestling with Nature : From Omens to Science. Chicago: University of Chicago, U.S.A. Press. p. 39. ISBN 978-0226317830.
  2. ^ Frank N. Magill, The Ancient World: Dictionary of World Biography, Volume 1, Routledge, 2003 आयएसबीएन 1135457395
  3. ^ Singer, C. (2008). A Short History of Science to the 19th century. Streeter Press. p. 35.
  4. ^ Needham, C. W. (1978). Cerebral Logic: Solving the Problem of Mind and Brain. Loose Leaf. p. 75. ISBN 978-0-398-03754-3.
  5. ^ Cahan, David, ed. (2003). From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science. Chicago, Illinois: University of Chicago Press. ISBN 0-226-08928-2.
  6. ^ Lightman, Bernard (2011). "Science and the Public". In Shank, Michael; Numbers, Ronald; Harrison, Peter (eds.). Wrestling with Nature : From Omens to Science. Chicago: University of Chicago Press. p. 367. ISBN 978-0226317830.
  7. ^ "Georgius Agricola". University of California - Museum of Paleontology. April 4, 2019 रोजी पाहिले.
  8. ^ Rafferty, John P. (2012). Geological Sciences; Geology: Landforms, Minerals, and Rocks. New York: Britannica Educational Publishing, p. 10. आयएसबीएन 9781615305445
  9. ^ "Johannes Kepler´s 450th birthday". German Patent and Trade Mark Office.
  10. ^ Matthews, Michael R. (2000). Time for Science Education: How Teaching the History and Philosophy of Pendulum Motion Can Contribute to Science Literacy (इंग्रजी भाषेत). New York: Springer Science+Business Media, LLC. p. 181. ISBN 978-0-306-45880-4.
  11. ^ On the historical development of the character of scientists and the predecessors, see: Steven Shapin (2008). The Scientific Life: A Moral History of a Late Modern Vocation. Chicago: Chicago University Press. आयएसबीएन 0-226-75024-8
  12. ^ Stephen Hawking, Galileo and the Birth of Modern Science Archived 2012-03-24 at the Wayback Machine., American Heritage's Invention & Technology, Spring 2009, Vol. 24, No. 1, p. 36
  13. ^ Peter Damerow (2004). "Introduction". Exploring the Limits of Preclassical Mechanics: A Study of Conceptual Development in Early Modern Science: Free Fall and Compounded Motion in the Work of Descartes, Galileo and Beeckman. Springer Science & Business Media. p. 6.
  14. ^ Harrison, Peter (8 May 2012). "Christianity and the rise of western science". Australian Broadcasting Corporation. 28 August 2014 रोजी पाहिले.
  15. ^ [Mark Noll Mark Noll] Check |url= value (सहाय्य), 14 January 2015 रोजी पाहिले Missing or empty |title= (सहाय्य)
  16. ^ , Ronald L. Numbers [David C. Lindberg David C. Lindberg] Check |url= value (सहाय्य) Missing or empty |title= (सहाय्य)
  17. ^ Gilley, Sheridan (2006). The Cambridge History of Christianity: Volume 8, World Christianities C.1815-c.1914. Brian Stanley. Cambridge University Press. p. 164. ISBN 0-521-81456-1.
  18. ^ Robert Routledge (1881). A popular history of science (2nd ed.). G. Routledge and Sons. p. 553. ISBN 0-415-38381-1.
  19. ^ "Spallanzani - Uomo e scienziato" (इटालियन भाषेत). Il museo di Lazzaro Spallanzani. 2010-06-03 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2010-06-07 रोजी पाहिले.
  20. ^ Nineteenth-Century Attitudes: Men of Science. "Nineteenth-Century Attitudes: Men of Science". 2008-03-09 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2008-01-15 रोजी पाहिले.
  21. ^ Steve Fuller, Kuhn VS. Popper: The Struggle For The Soul Of Science. Columbia University Press 2004. Page 43. आयएसबीएन 0-231-13428-2
  22. ^ Science by American Association for the Advancement of Science, 1917. v.45 1917 Jan-Jun. Page 274 Archived 2017-03-02 at the Wayback Machine..
  23. ^ a b Ross, Sydney (1962). "Scientist: The story of a word". Annals of Science. 18 (2): 65–85. doi:10.1080/00033796200202722. To be exact, the person coined the term scientist was referred to in Whewell 1834 only as "some ingenious gentleman." Ross added a comment that this "some ingenious gentleman" was Whewell himself, without giving the reason for the identification. Ross 1962, p.72. चुका उधृत करा: अवैध <ref> tag; नाव "Ross1962" वेगवेगळ्या मजकूराशी अनेकदा जोडलेले आहे
  24. ^ Whewell, William. Murray, John (ed.). "On the Connexion of the Physical Sciences By Mrs. Sommerville". The Quarterly Review. LI (March & June 1834): 54–68.
  25. ^ Holmes, R (2008). The age of wonder: How the romantic generation discovered the beauty and terror of science. London: Harper Press. p. 449. ISBN 978-0-00-714953-7.
  26. ^ Whewell, William. The Philosophy of the Inductive Sciences Volume 1. Cambridge. p. cxiii. or Whewell, William (1847). The Philosophy of the Inductive Sciences: Founded Upon Their History, Vol. 2. New York, Johnson Reprint Corp. p. 560.. In the 1847 second edition, moved to volume 2 page 560.
  27. ^ "William Whewell (1794-1866) gentleman of science". 2007-06-25 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2007-05-19 रोजी पाहिले.
  28. ^ Tamara Preaud, Derek E. Ostergard, The Sèvres Porcelain Manufactory. Yale University Press 1997. 416 pages. आयएसबीएन 0-300-07338-0 Page 36.
  29. ^ "Everyone is a Scientist – Scientific Scribbles".
  30. ^ a b Cyranoski, David; Gilbert, Natasha; Ledford, Heidi; Nayar, Anjali; Yahia, Mohammed (2011). "Education: The PhD factory". Nature. 472 (7343): 276–279. Bibcode:2011Natur.472..276C. doi:10.1038/472276a. PMID 21512548.
  31. ^ "STEM education: To build a scientist". Nature. 523 (7560): 371–373. 2015. doi:10.1038/nj7560-371a.
  32. ^ Gould, Julie (2016). "What's the point of the PhD thesis?". Nature. 535 (7610): 26–28. Bibcode:2016Natur.535...26G. doi:10.1038/535026a. PMID 27383968.
  33. ^ a b Kruger, Philipp (2018). "Why it is not a 'failure' to leave academia". Nature. 560 (7716): 133–134. Bibcode:2018Natur.560..133K. doi:10.1038/d41586-018-05838-y. PMID 30065341.
  34. ^ Lee, Adrian; Dennis, Carina; Campbell, Phillip (2007). "Nature's guide for mentors". Nature. 447 (7146): 791–797. Bibcode:2007Natur.447..791L. doi:10.1038/447791a. PMID 17568738.
  35. ^ Kwok, Roberta (2017). "Flexible working: Science in the gig economy". Nature. 550: 419–421. doi:10.1038/nj7677-549a.
  36. ^ Woolston, Chris (2007). "Many junior scientists need to take a hard look at their job prospects". Nature. 550: 549–552. doi:10.1038/nj7677-549a.
  37. ^ Lee, Adrian; Dennis, Carina; Campbell, Phillip (2007). "Graduate survey: A love–hurt relationship". Nature. 550 (7677): 549–552. doi:10.1038/nj7677-549a.
  38. ^ How did the Nobel Prize become the biggest award on Earth? |access-date= requires |url= (सहाय्य)
  39. ^ Foreword. National Academies Press (US). 1992.
  40. ^ "The Brain: The Final Frontier?". November 2014.
  41. ^ "The Last Frontier - Carnegie Mellon University | CMU".
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=शास्त्रज्ञ&oldid=2574866" पासून हुडकले