मत्स्य अवतार

मत्स्य अवतार
मत्स्यावताराचे चित्र
शस्त्र	सुदर्शन चक्र, कौमोदकी
पत्नी	लक्ष्मी
या अवताराची मुख्य देवता	विष्णू

पितळी रथावरील मत्स्य अवताराची प्रतिमा, सियरसोल राजबाड़ी, पश्चिम बंगाल, भारत

मत्स्य अवतार(संस्कृत: मत्स्य, lit. 'फिश') हा हिंदू देवता विष्णूचा मत्स्य अवतार आहे. अनेकदा विष्णूच्या दहा प्राथमिक अवतारांपैकी पहिला म्हणून वर्णन केले जाते, मत्स्याने पहिला मनुष्य, मनू, याला मोठ्या प्रलयापासून वाचवले असे वर्णन केले जाते. मत्स्याला एक महाकाय मासा म्हणून चित्रित केले जाऊ शकते, बहुतेकदा सोनेरी रंगाचे असते किंवा मानववंशशास्त्रानुसार विष्णूचे धड माशाच्या मागील अर्ध्या भागाशी जोडलेले असते.

मत्स्याचे सर्वात जुने वर्णन शतपथ ब्राह्मणात आढळते, जेथे मत्स्य कोणत्याही विशिष्ट देवतेशी संबंधित नाही. मत्स्य-रक्षणकर्ता नंतर वेदोत्तर कालखंडात ब्रह्मदेवाच्या ओळखीमध्ये विलीन होतो आणि तरीही तो विष्णूमध्ये ओळखला जातो. मत्स्याशी संबंधित दंतकथा हिंदू ग्रंथांमध्ये विस्तारतात, विकसित होतात आणि बदलतात. या दंतकथांमध्ये प्रतीकात्मकता अंतर्भूत आहे, जिथे मनूच्या संरक्षणासह एक लहान मासा मोठा मासा बनतो आणि मासा त्या माणसाला वाचवतो जो मानवजातीच्या पुढील वंशाचा पूर्वज असेल. नंतरच्या आवृत्त्यांमध्ये, मत्स्याने हयग्रीव नावाच्या राक्षसाचा वध केला जो वेद चोरतो, आणि अशा प्रकारे शास्त्राचा तारणहार म्हणून त्याची प्रशंसा केली जाते. या कथेला पुराच्या पुराणकथांचे स्वरूप दिले जाते, जे सर्व संस्कृतींमध्ये सामान्य आहे.

मत्स्य अवतार हा विष्णूच्या दशावतारांपैकी पहिला अवतार मानला जातो. या अवतारामध्ये भगवान विष्णूंनी माशाचे रूप घेतले होते. मत्स्य तारणहार मत्स्य यांची सर्वात जुनी माहिती त्याला वैदिक देवत प्रजापती समान आहे.मासे तारणहार नंतरच्या काळात वैदिक युगातील ब्रह्माच्या एका ओळखात विलीन झाला आणि नंतर विष्णूचा अवतार म्हणून. एका असूराने ब्रम्हादेवकड़ून चार वेद चोरून महासगरात खोल लपवुन ठेवले. मस्याचा अवतार घेऊन त्यांनी असुराचा नाश केला अणि चारही वेद परत ब्रह्मदेवाना परत केले.