"लडाख" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

लडाख.
	?लडाख.; ལ་དྭགས་; भारत
	— केंद्रशासित प्रदेश —
	लडाखमधील तंगलंग पर्वतातून जाणारा रस्तालडाखमधील तंगलंग पर्वतातून जाणारा रस्ता
	३४° १०′ ००″ N, ७७° ३५′ ००″ E ओपनस्ट्रीट मॅप; गूगल अर्थ; प्रोक्सिमिटीरामा;
प्रमाणवेळ	भाप्रवे (यूटीसी+५:३०)
क्षेत्रफळ	४५,११० चौ. किमी[β]
मोठे शहर	लेह
लोकसंख्या; • घनता	२,७०,१२६ (2001); • ६/किमी२
भाषा	लडाखी, तिबेटी, शीणा, बलती, पुरिकी, उर्दू
स्थापित	५ ऑगस्ट २०१९
बाल मृत्यु गुणोत्तर	१९% (1981)
	संकेतस्थळ: leh.nic.in
	^ Roof of the World http://leh.nic.in/census.htm. ऑगस्ट २३ इ.स. २००६ रोजी पाहिले. \|अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty \|title= (सहाय्य) ; ^ Wiley, AS. (ईंग्रजी मजकूर) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=9818554&dopt=Abstract (ईंग्रजी मजकूर) Check \|दुवा= value (सहाय्य). २२/०८/२००६ रोजी पाहिले. \|अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty \|title= (सहाय्य) ;

इतिहास न्याहाळा

← मागील फरक पुढील फरक →

Content deleted Content added

दृश्यविकिमजकूर

Inline

१०:३८, २१ नोव्हेंबर २०१९ ची आवृत्ती

लडाख (हिंदीत लद्दाख) हा भारताचा केंद्रशासित प्रांत आहे. हा भारताच्या उत्तर भागात असून काश्मीरच्या मोठ्या भागाचा एक हिस्सा आहे. हा सन १९४७पासून भारत,पाकिस्तान आणि चीन यांच्यातील वादाचा विषय बनलेला आहे. [4] [5] लडाखच्या पूर्वेस तिबेट, दक्षिणेस लाहौल व स्पीती विभाग, पश्चिमेस काश्‍मीर, जम्मू व बलुचिस्तान हे प्रदेश, उत्तरेस काराकोरम खिंडी आणि पश्चिमेस चीनच्या झिनजियांगच्या नैर्ऋत्येला याची सीमा आहे. लडाख हा काराकोरममधील सियाचीन ग्लेशियरपासून दक्षिणेस मुख्य ग्रेट हिमालयापर्यंत पसरलेला आहे.[6] [7]ऑगस्ट 2019 मध्ये, भारतीय संसदेच्या कायद्यानुसार लडाख हा ३१ ऑक्टोबर २०१९ रोजी केंद्रशासित प्रदेश झाला.. [8]

एकेकाळी लडाखला आंतरराष्ट्रीय व्यापार मार्गांच्या हमरस्त्यावरच्या जागेचे अतिशय महत्त्वाचे स्थान प्राप्त झाले होते. [9] परंतु चिनी अधिकाऱ्यांनी १९६०च्या दशकात लडाखची तिबेट व मध्य आशिया यांच्यामधली सीमा बंद केल्यामुळे पर्यटन वगळता आंतरराष्ट्रीय व्यापार कमी झाला.१९७४पासून, भारत सरकारने लडाखमधील पर्यटन वृद्धीस यशस्वीरीत्या प्रोत्साहित केले आहे. रणनीतिदृष्ट्या महत्त्वाचा भाग असलेला जम्मू-काश्मीरचा लडाख हा भाग असल्याने या भागात भारतीय लष्कराची मजबूत उपस्थिती आहे. ऐतिहासिकदृष्ट्या, त्यामध्ये बाल्टिस्तान (बाल्टीयुल) खोरे (सध्या पाकिस्तानात), संपूर्ण सिंधू खोरे, दक्षिण दिशेला दुर्गम झांस्कर, लाहौल आणि स्पीती, पूर्वेकडील रुडोक प्रदेश आणि गुगे, नगारी यांचा बराचसा भाग आहे. ईशान्य (कुण लुन पर्वतापर्यंत विस्तारित), आणि लडाख रेंजमधील 'खारडोंग ला'च्या उत्तरेस नुब्रा व्हॅली. अक्साई चीन हा चीन आणि भारत यांच्यातील विवादित सीमा क्षेत्रांपैकी एक आहे. [10]विवादित प्रदेशाच्या काही भागावर होतान काउंटीचा भाग म्हणून हे चीनची सत्ता आहे. पण भारताने हा विवादित प्रदेश जम्मू-काश्मीर राज्याच्या लडाख प्रदेशाचा एक भाग म्हणूनही स्वीकारला आहे. सन १९६२मध्ये, चीन आणि भारताचे अक्साई चीन आणि अरुणाचल प्रदेश यांच्या मालकीबद्दल युद्ध झाले होते. मात्र,१९९३ व१९९६मध्ये दोन्ही देशांनी वास्तविक नियंत्रण रेषाचा सन्मान करण्यासाठी करार केले आहेत.[11]

लेह हे लडाखमधील सर्वात मोठे शहर आहे. हीच लडाखची राजधानी आहे. त्यानंतर कारगील आहे. [12] या प्रदेशातील मुख्य धार्मिक गट म्हणजे मुस्लिम (मुख्यत: शिया) (४६%), तिबेटी बौद्ध (४०%), हिंदू (१२%) आणि शीख (२%). [13] [14] लडाख हा भारतातील विखुरलेल्या प्रदेशांपैकी एक आहे आणि तिची संस्कृती आणि इतिहास तिबेटशी संबंधित आहे. हा दूरदूरच्या पर्वतीय सौंदर्यासाठी आणि संस्कृतीसाठी प्रसिद्ध आहे.

घटक:-

1 व्युत्पत्तिशास्त्र (????)

2 इतिहास

2.1 प्राचीन इतिहास

2.2 मध्ययुगीन इतिहास

2.3 जम्मू आणि काश्मीरची रियासत

2.4 जम्मू आणि काश्मीर राज्य

2.4.1 विभाग

2.5 केंद्रशासित प्रदेशाची स्थिती

3 भूगोल

4 वनस्पती आणि प्राणी

4.1 लँडफॉर्म

5 सरकार आणि राजकारण

5.1 जिल्हे

5.1.1 स्वायत्त जिल्हा परिषद

5.2.2 भारताच्या संसदेत लडाख

6 अर्थव्यवस्था

7 वाहतूक

8 लोकसंख्या

9 संस्कृती

9.1 पाककृती

9.2 संगीत आणि नृत्य

9.3 खेळ

9.4 महिलांची सामाजिक स्थिती

9.5 पारंपरिक औषधे

10 शिक्षण

11 मीडिया

12 हे देखील पहा

13 टिपा

14 संदर्भ

14.1 उद्धरणे

14.2 स्रोत

15 पुढील वाचन

16 बाह्य दुवे

1 लडाख नाावाची व्युत्पत्ती :-

' ला-ड्वाॅग' (लडाख) या नावाचा तिबेटी अर्थ "उंच ठिकाणची जमीन" असा आहे. हा भारताशी सिल्क रोडने जोडलेला आहे. लडाखच्या बऱ्याच तिबेटी जिल्ह्यांमध्ये त्याचे तसे उच्चारण होते. हे बहुधा पर्शियन शब्दांचे रूपांतर आहे. [15]

<2 इतिहास :-

2.1 प्राचीन इतिहास :- लडाखच्या बऱ्याच भागात सापडलेल्या खडकावरील कोरीव कामांवरून असे दिसून येते की, या प्रदेशात निओलिथिक काळापासून वस्ती आहे. [16] लडाखच्या प्रारंभीच्या रहिवाशांमध्ये मिश्रित इंडो-आर्य लोकसंख्या होती. [17] यामध्ये हेरोडोटस, [बी] नेकर्स, मेगास्थनीस, प्लिनी द एल्डर, [सी] टॉलेमी, [डी] आणि भौगोलिक संबंधी उल्लेख आढळतात पुराणांच्या याचा उल्लेख आहे. [18] पहिल्या शतकाच्या आसपास, लडाख हा कुषाण साम्राज्याचा एक भाग होता. दुसऱ्या शतकात काश्मीरपासून पश्चिम लद्दाखमध्ये बौद्ध धर्म पसरला. जेव्हा पूर्व लद्दाख आणि पश्चिम तिबेट अजूनही बौद्ध धर्माचा अभ्यास करीत होते. सातव्या शतकातील बौद्ध प्रवासी झुआनझांग यांनी आपल्या खात्यात या क्षेत्राचे वर्णन केले आहे. [ई] तिबेटी सभ्यतेचे लेखक रॉल्फ अल्फ्रेड स्टीन यांच्या म्हणण्यानुसार झांगझुंग परिसर ऐतिहासिकदृष्ट्या तिबेटचा भाग नव्हता आणि तिबेटींसाठी परदेशी प्रदेश होता. स्टीनच्या मते, [19]

.. त्यानंतर पुढे पश्चिमेकडील तिबेट्यांचा एक वेगळा परराष्ट्र म्हणजे शँगशुंगचा सामना झाला ज्याची राजधानी खियुंगलुंग येथे आहे. माउंट काइल (टेसे) आणि मानसरोवर लेक या देशाचा एक भाग बनला, ज्यांची भाषा लवकर कागदपत्रांद्वारे आपल्याकडे आली आहे. अद्याप अज्ञात असले तरी ते इंडो-युरोपियन असल्याचे दिसते. ...

भौगोलिकदृष्ट्या नेपाळ आणि काश्मीर व लडाख या दोन्ही मार्गांनी हा देश नक्कीच भारतासाठी खुला होता. कैलास हे भारतीयांसाठी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. परंतु शांगशुंग (झांगझुंग) तिबेटपासून स्वतंत्र होता. झांगझुंगने उत्तर, पूर्व आणि पश्चिमेपर्यंत किती विस्तार केला आहे हे रहस्य आहे ... आमच्याकडे आधीपासून असे म्हणायचे आहे की हिंदूंच्या काईल पवित्र पर्वताला ग्रहण करणाऱ्या शांगशुंगला कदाचित एकदा हिंदू धर्मातून मोठ्या प्रमाणात कर्ज घेतले असावे. ही परिस्थिती बऱ्याच दिवसांपर्यंत टिकली असेल. वस्तुतः इसवी सन ९५०च्या सुमारास काबूलच्या हिंदू राजाकडे काश्मिरी प्रकारातील (तीन मस्तक असलेल्या) विष्णूची मूर्ती होती. त्याच्या म्णण्यानुसार ही मूर्ती त्याला भोटाने (तिबेटी राजाने) दिली होती.

इसवी सनाच्या १७व्या शतकात लिहिलेल्या लडाखच्या इतिहासाला 'ला लाव्हेगस रॉयल रॅब्स' म्हटले गेले, म्हणजेच लडाखच्या राजांचा रॉयल इतिवृत्त. क्रॉनिकलचा पहिला भाग 1610-1640 या वर्षांत लिहिला गेला होता. तर दुसरा अर्धा भाग 1926मध्ये . ए. एच. फ्रान्सके यांनी या पुस्तकाचे इंग्रजीत भाषांतर केले आहे आणि 1926 मध्ये कोलकाता येथे प्रसिद्ध केले होते. ज्याला भारतीय तिबेटच्या पुरातन वास्तूचा शीर्षक देण्यात आला होता. खंड २ मध्ये, लडाखी क्रॉनिकलमध्ये राजा स्कायड-लिडे-एनगीमा-गोन यांनी त्याच्या तीन मुलांमध्ये असलेल्या राज्यातील विभाजनाचे वर्णन केले आहे आणि त्यानंतर या इतिवृत्तात त्या मुलाने किती क्षेत्राच्या सुरक्षिततेचे वर्णन केले आहे. पुढील पुस्तकाच्या 94 पृष्ठ वर आहे:

त्याने आपल्या प्रत्येक मुलाला एक स्वतंत्र राज्य दिले. म्हणजेच, थोरल्या डपाल-ग्या-गॉन, मंगा-राईसच्या मरीयुल, काळ्या धनुष्याने वापरलेले रहिवासी; पूर्वेकडील आरओ-थोग्स आणि होगोगची सोन्याची खाण; या मार्गाने जवळ आहे. Lde-mchog-dkar-po; सीमेवरील र-बा-डमार-पो; वाय-ले, यी-मिग रॉकच्या पासच्या शीर्षस्थानी ...

उपरोक्त कामकाजाचा अभ्यास केल्यावर हे दिसून येते की, रुडोक लडाखचा अविभाज्य भाग होता. कौटुंबिक फाळणीनंतरही रुडोक लडाखचा भागच राहिले. मरिअल म्हणजे सखल प्रदेश हे लडाखच्या एका भागाला दिले गेलेले नाव होते. त्यावेळीसुद्धा, म्हणजे दहाव्या शतकात रुडोक लडाखचा एक अविभाज्य भाग होता आणि लेडे-मोगोग-डकार-पो, म्हणजेच, डेमचोक लडाखचा अविभाज्य भाग होता.

2.2 मध्ययुगीन इतिहास:-

13 व्या शतकात भारतीय उपखंडात मुस्लिम आक्रमणांना सामोरे जाणारे लडाख यांनी तिबेटकडून धार्मिक विषयांत मार्गदर्शन मिळवण्याचे व स्वीकारण्याचे मान्य केले. सुमारे दोन शतके म्हणजे 1600 पर्यंत लडाख हे शेजारच्या मुस्लिम राज्यांमधील छापे आणि हल्ले यांच्या अधीन होते. या काळात काही लडाख्यांनी इस्लाम धर्म स्वीकारला.

1380 आणि 1510 च्या दशकाच्या दरम्यान, अनेक इस्लामिक मिशनयांनी इस्लामचा प्रचार केला आणि लडाखी लोकांना धर्मसिद्धांत केले. सय्यद अली हमदानी, सय्यद मुहम्मद नूर बख्श आणि मीर शमसुद्दीन इराकी हे तीन महत्वाचे सुफी मिशनरी होते. ज्यांनी स्थानिकांना इस्लामचा प्रसार केला. मीर सय्यद अली हा लडाखमध्ये मुस्लीम धर्मांतर करणारे सर्वप्रथम होता आणि बर्‍याचदा लडाखमध्ये इस्लामचा संस्थापक म्हणून त्याचे वर्णन केले जाते.

लद्दाखची राजधानी मुल्भे, पडम आणि शे यासह लडाखमध्ये या काळात अनेक मशिदी बांधल्या गेल्या. [30] [31] त्यांचे प्रमुख शिष्य सय्यद मुहम्मद नूर बख्श यांनीही लडाखिना इस्लामचा प्रचार केला आणि बाल्टी लोकांनी अत्यंत वेगाने इस्लाम धर्म स्वीकारला. नूरबक्षिया नंतर इस्लामचे आणि त्याचे अनुयायी फक्त बाल्टिस्तान आणि लडाखमध्ये आढळतात. तारुण्याच्या काळात, सुलतान झैन-उल-अबिदीन यांनी गूढ शेख झैन शाहवाली यांचा अनादर केल्याबद्दल त्यांना हद्दपार केले.त्यानंतर शेखांनी लडाखला जाऊन अनेक लोकांना इस्लामचा धर्म स्वीकारला. 1505 मध्ये शिया प्रख्यात विद्वान शमसुद्दीन इराकी काश्मीर आणि बाल्टिस्तानला गेले. त्यांनी काश्मीरमध्ये शिया इस्लामचा प्रसार करण्यास मदत केली आणि बाल्टिस्तानमधील बहुसंख्य मुस्लिमांना त्याच्या विचारसरणीत रूपांतरित केले. [31]

या काळा नंतर इस्लामचे काय झाले हे अस्पष्ट आहे आणि त्याला एक धक्का बसला आहे असे दिसते.मिर्झा मुहम्मद हैदर दुगलात याने 1532, 1545 आणि 1548 मध्ये लडाखवर आक्रमण करून थोडक्यात जिंकलेल्या भागात, शिया आणि नूरबक्षिया इस्लाम लडाखच्या इतर भागातही वाढतच राहिली असला तरी लेहमध्ये इस्लामची कोणतीही उपस्थिती नोंदलेली नाही. [30] [31]राजा भागान यांनी लडाखला पुन्हा एकत्र केले आणि बळकट केले आणि नामग्याल घराण्याची स्थापना केली (नामग्याल म्हणजे अनेक तिबेटी भाषांमध्ये "विजयी") जो आजपर्यंत टिकून आहे. नामग्याल्यांनी बहुतेक मध्य आशियाई हल्लेखोरांना मागे टाकले आणि नेपाळपर्यंत राज्य तात्पुरते वाढवले. [19] राजा अली शेरखान आंचन यांच्या नेतृत्वात बल्टी आक्रमण दरम्यान अनेक बौद्ध मंदिरे व कलाकृती खराब झाल्या.नामग्यालांचा पराभव झाल्यानंतर काही अहवालानुसार, जामयांगने आपल्या मुलीचा विवाह विजयी अलीकडे विवाहात दिला. अलीने राजा आणि त्याच्या सैन्याला कैदी म्हणून नेले. जामयांग नंतर अलीने सिंहासनावर परत आला आणि त्यानंतर लग्नात मुस्लिम राजकन्येचा हात देण्यात आला ज्याचे नाव ग्याल खातून किंवा अर्ग्याल खातूम होते त्या अटीवर की ती पहिली राणी होईल आणि तिचा मुलगा पुढचा राजा होईल. तिचे वडील कोण आहेत याविषयी ऐतिहासिक वृत्तांत भिन्न आहेत. काहीजण अलीचा मित्र आणि खप्पलू याबगो शे शे गिलाझीचा राजा तिचे वडील म्हणून ओळखतात तर काहींनी अलीला स्वत: वडील म्हणून ओळखले आहे. [32] [33] [34] [35] [36] [37] 17 व्या शतकाच्या सुरुवातीस जम्यांग आणि ग्याल यांचा मुलगा सेग्गे नामग्याल यांनी नष्ट केलेली कलाकृती आणि गोंपा पुनर्संचयित करण्यासाठी प्रयत्न केले आणि हे राज्य झांगस्कर आणि स्पीतीमध्ये विस्तारले. तथापि, काश्मीर आणि बाल्टिस्तान यापूर्वीच काबिज झालेल्या मुघलांनी लडाखचा पराभव करूनही त्याचे स्वातंत्र्य कायम ठेवले.

इ.स. 1594 मध्ये, लडाखमध्ये बाल्तीचा राजा अली शेरखान अंचनाच्या नामग्याल घराण्याचा काळ होता, असे दिसते. दंतकथा दाखवतात की बाल्टी सैन्याने मानसोर तलावाच्या दरीत पुरंग पर्यंत यश मिळविले आणि त्यांच्या शत्रू व मित्रांची प्रशंसा केली. लडाखच्या राजाने शांततेसाठी दावा दाखल केला आणि अली शेरखानचा हेतू लडाखला जोडण्याचा नव्हता म्हणून त्याने गणोख आणि गागरा नुल्ला हे गाव स्कर्डुला दिले पाहिजे आणि त्यांनी (लडाखी राजाने) वार्षिक खंडणी द्यावी या अटीवर अधीन झाले. ही श्रद्धांजली लडाखच्या डोगरा विजयापर्यंत लामा युरुच्या गोंपा (मठ) च्या माध्यमातून देण्यात आली. हशमतुल्लाह नोंदवतात की या गोंपाच्या प्रमुख लामाने त्याच्या आधी लडाखच्या डोगरा विजय होईपर्यंत स्कर्दू दरबारला वार्षिक खंडणीची रक्कम देण्यापूर्वी कबूल केले होते. [38]

17 व्या शतकाच्या सुरूवातीस बाल्ती आक्रमण आणि ग्याल यांच्या जामयांगच्या लग्नानंतर इस्लामने लेह भागात मुळांना सुरुवात केली. ग्याल यांच्यासमवेत मुस्लिम सेवक आणि संगीतकारांचा मोठा गट लडाखला पाठवला गेला आणि तेथे प्रार्थना करण्यासाठी खासगी मशिदी बनवल्या गेल्या. नंतर मुस्लिम संगीतकार लेहमध्ये स्थायिक झाले. अनेक शंभर बाल्टिस राज्यात स्थायिक झाले आणि मौखिक परंपरेनुसार बर्‍याच मुस्लिम व्यापा -यांना स्थायिक होण्यासाठी जमीन दिली गेली. पुढील अनेक वर्षांत इतर अनेक मुस्लिमांना विविध कारणांसाठी आमंत्रित केले गेले. [39]17 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, लद्दाखने तिबेटशी झालेल्या वादात भूतानची बाजू घेतली आणि इतर कारणांमुळे तिबेटी केंद्र सरकारने त्याच्यावर आक्रमण केले. हा कार्यक्रम 1679-1684 च्या तिबेट-लडाख – मोगल युद्ध म्हणून ओळखला जातो. [40] काश्मिरी इतिहासकारांचे म्हणणे आहे की, त्यानंतर मुघल साम्राज्याने केलेल्या मदतीच्या बदल्यात राजाने इस्लाम धर्म स्वीकारला. पण लडाखी इतिहासामध्ये या गोष्टीचा उल्लेख नाही. राज्याचा बचाव करण्याच्या बदल्यात राजाने मुघलांना खंडणी देण्याचे मान्य केले. [41] [42].५ व्या दलाई लामाने पैसे दिल्यानंतर मुघलांनी माघार घेतली. [43] झुंगर साम्राज्याचा खान गलदान बोशुग्टू खान याच्या सैन्याच्या सहाय्याने, तिबेट्यांनी 1684 मध्ये पुन्हा हल्ला केला. तिबेटी लोक विजयी झाले आणि त्यांनी लडाखशी तह केला. त्यानंतर 1627 मध्ये ते ल्हासाकडे परत गेले. 1684 मध्ये,टिंगमोस्गँगचा तह झाला. तिबेट आणि लडाख यांच्यातील वादाने परंतु लडाखची स्वातंत्र्य कठोरपणे रोखली.

2.3 जम्मू आणि काश्मीरचे रियासत

1834 मध्ये, शीख झोरवारसिंग, जम्मूच्या राजा गुलाबसिंगचा सेनापती होता, त्याने शीख साम्राज्याच्या अधिपत्याखाली लद्दाखला जम्मूवर आणले. पहिल्या एंग्लो-शीख युद्धामध्ये शीखांचा पराभव झाल्यानंतर जम्मू-काश्मीर राज्य ब्रिटीशांच्या अधिपत्याखाली स्वतंत्र रियासत म्हणून स्थापित केले गेले. नामग्याल कुटुंबाला स्टोकची जागीर दिली गेली, ती आजपर्यंत नाममात्र ठेवली जाते. 1850 च्या दशकात लडाखमध्ये युरोपियन प्रभाव सुरू झाला आणि वाढला. भूगर्भशास्त्रज्ञ, खेळाडू आणि पर्यटकांनी लडाखचा शोध सुरू केला. 1885 मध्ये, लेह मोरोव्हियन चर्चच्या मिशनचे मुख्यालय बनले.

डोगराच्या कारकिर्दीत लडाखला वझरत म्हणून प्रशासित करण्यात आले आणि राज्यपालांनी वजीर-ए-वज़रत म्हटले. त्यात लेह, स्कार्डू आणि कारगिल येथे तीन तहसील आहेत. वजरातचे मुख्यालय लेह येथे वर्षाचे सहा महिने आणि स्कार्डू येथे सहा महिने होते. 1934 मध्ये जेव्हा प्रजा सभा नावाची विधानसभेची स्थापना झाली तेव्हा लडाख यांना विधानसभेत दोन नामित जागा देण्यात आल्या.तिबेट कम्युनिस्ट नेते फुंट्सोक वांग्याल यांनी लद्दाख हा तिबेटचा भाग म्हणून दावा केला होता. [44]

2.4 भारतीय जम्मू आणि काश्मीर राज्य

1947 मध्ये भारत फाळणीच्या वेळी, डोगरा शासक महाराजा हरि सिंह यांनी भारताच्या विनिमय केंद्रावर स्वाक्षरी केली. गिलगिटहून पाकिस्तानी हल्लेखोर लडाखला पोहोचले होते आणि त्यांना तेथून हुसकावण्यासाठी सैन्य कारवाई सुरू केली गेली. सैन्य अभियंत्यांनी सोनमर्ग ते झोजी ला या पोनी ट्रेलचे युद्धकाळात रूपांतर केल्याने टँकना वर येण्यास परवानगी देण्यात आली आणि यशस्वीरीत्या पसे काबीज केले गेले. आगाऊपणा चालूच राहिला. द्रास, कारगिल आणि लेह यांना मुक्त केले आणि लडाखने घुसखोरांना साफ केले. [45]

1949 मध्ये, चीनने नुब्रा आणि झिनजियांगमधील सीमा बंद केल्यामुळे जुने व्यापारी मार्ग अडविले. 1955 मध्ये, चीनने अक्षय चिन भागातून झिनजियांग आणि तिबेटला जोडणारे रस्ते तयार करण्यास सुरवात केली. अक्साई चिनवर नियंत्रण मिळवण्याच्या भारतीय प्रयत्नांमुळे 1962 च्या चीन-भारतीय युद्धाला सामोरे जावे लागले. चीनने पाकिस्तानबरोबर संयुक्तपणे काराकोरम महामार्गही बांधला. श्रीनगर ते लेह दरम्यानच्या प्रवासाचा कालावधी 16 दिवसांवरून दोन दिवसांनी तोडून या काळात भारताने श्रीनगर-लेह महामार्ग बांधला. हिवाळ्याच्या महिन्यांत मुसळधार बर्फवृष्टीमुळे हा मार्ग बंद राहतो. हा मार्ग वर्षभर कार्यान्वित करण्यासाठी झोजी ला पास ओलांडून 6.5 किमी बोगद्याचे काम विचाराधीन आहे. [19] [46]

1999च्या, कारगिल युद्धाला भारतीय सैन्याने “ऑपरेशन विजय” असे संबोधिले होते. श्रीनगर-लेह महामार्गावरील महत्त्वाच्या स्थानांवर नजर ठेवणा पाकिस्तानी या कारगिल, द्रास, मुश्कोह, बटालिक आणि चोरबटला या पश्चिम लडाखच्या भागात पाकिस्तानी सैन्याने घुसखोरी केली. तोफखाना आणि हवाई दलाच्या मदतीने भारतीय सैन्याने उंच उंच भागात व्यापक ऑपरेशन सुरू केले. नियंत्रण रेखाच्या भारतीय बाजूने पाकिस्तानी सैनिकांना तेथून हुसकावून लावले होते. ज्याचा भारतीय सरकारने आदर केला पाहिजे आणि भारतीय सैन्याने त्या ओलांडल्या नव्हत्या. भारत सरकारकडून भारतीय जनतेने टीका केली कारण भारताच्या विरोधकांपेक्षा भौगोलिक समन्वयांचा पाकिस्तान: चीन आणि चीन यांच्यापेक्षा अधिक आदर होता. [47] [पृष्ठ आवश्यक]

1979 मध्ये, लडाख प्रदेश कारगिल आणि लेह जिल्ह्यात विभागला गेला. 1989 मध्ये, बौद्ध आणि मुस्लिम यांच्यात हिंसक दंगल झाली. काश्मिरी बहुल राज्य सरकारकडून स्वायत्ततेची मागणी करण्यात आल्यानंतर 1990 च्या दशकात लडाख स्वायत्त हिल डेव्हलपमेंट कौन्सिलची स्थापना झाली. लेह आणि कारगिल जिल्ह्यात आता स्थानिक धोरण व विकास निधीवर नियंत्रण असणा-या स्थानिक पातळीवर निवडल्या गेलेल्या हिल परिषद आहेत. 1991 मध्ये, निप्पोंझन मायहोजी यांनी लेहमध्ये पीस पॅगोडा तयार केला.

लडाखमध्ये भारतीय सैन्य आणि इंडो-तिबेट सीमा पोलिस दलाची मोठी उपस्थिती होती. चीनमधील या सैन्याने आणि पीपल्स लिबरेशन आर्मी सैन्याने 1962 च्या चीन-भारतीय युद्धापासून वास्तविक नियंत्रण रेषेच्या लकाख भागावर वारंवार उभे राहून काम केले. सप्टेंबर 2014 मध्ये,800 ते 1000 भारतीय सैन्य आणि 1500 चीनी सैन्य एकमेकांच्या जवळ आले होते. तेव्हा, बहुतेक सैन्यांचा समावेश असलेली भूमिका सप्टेंबर 2014 मध्ये होती. [48]

2.4.1 विभाग

फेब्रुवारी 2019 मध्ये लडाख हा जम्मू-काश्मीरमधील स्वतंत्र महसूल व प्रशासकीय विभाग झाला, जो पूर्वी काश्मीर विभागाचा भाग होता. एक विभाग म्हणून, लडाखला स्वतःचे विभागीय आयुक्त आणि पोलिस महानिरीक्षक म्हणून मान्यता देण्यात आली. [49]सुरुवातीला लेह हे नवीन विभागाचे मुख्यालय म्हणून निवडले गेले होते, मात्र निषेधानंतर, लेह आणि कारगिल हे विभागीय मुख्यालय म्हणून एकत्रितपणे काम करतील अशी घोषणा करण्यात आली, प्रत्येक विभागीय आयुक्त आणि पोलिस महानिरीक्षक यांना सहाय्य करण्यासाठी अतिरिक्त विभागीय आयुक्त म्हणून काम करणार आहेत. प्रत्येक गावात त्यांचा निम्मा वेळ घालवा. [50]

2.5 केंद्रशासित प्रदेश स्थिती

3 भूगो

4 वनस्पती आणि प्राणी:-

4.1 लँडफॉर्म

5 सरकार आणि राजकारण:-

5.1 जिल्हे

5.1.1 स्वायत्त जिल्हा परिषद

5.2.2 भारताच्या संसदेत लडाख

6 अर्थव्यवस्था:-

7 वाहतूक:-

8 लोकसंख्याशास्त्र:-

9 संस्कृती:-

9.1 पाककृती:-

9.2 संगीत आणि नृत्य:-

9.3 खेळ:-

9.4 महिलांची सामाजिक स्थिती:-

9.5 पारंपारिक औषध:-

10 शिक्षण:-

11 मीडिया:-

सरकारी रेडिओ ब्रॉडकास्टर ऑल इंडिया रेडिओ (एआयआर) [103] आणि सरकारी दूरदर्शन स्टेशन दूरदर्शन [104] मध्ये लेहमध्ये स्टेशन आहेत. जे लोकल सामग्री दिवसाचे काही तास प्रसारित करतात. त्या पलीकडे, लडाखीस वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रपटांची निर्मिती करतात जे प्रेक्षागृह आणि कम्युनिटी हॉलमध्ये प्रदर्शित केले जातात. ते बर्‍याचदा बर्‍यापैकी विनम्र बजेटवर बनविलेले असतात.[105]

मूठभर खासगी बातमीदार दुकानं आहेत.

इंग्लिशमधील द्विपक्षीय वृत्तपत्र, लडाख बुलेटिन, [106] पर्यंत पोहोचणारे लडाखिस यांनी प्रकाशित केलेले आणि प्रकाशित केलेले एकमेव मुद्रण माध्यम आहे.
रांगयुल किंवा कारगिल क्रमांक काश्मीरमधून लदाखला इंग्रजी आणि उर्दू भाषेत प्रकाशित करणारे वृत्तपत्र आहे.
1992 ते 2000 या काळात इंग्लंड आणि लडाखीमध्ये सेक्मोलचा उपक्रम लडागस मेलोंग प्रकाशित झाला.
लडाखची जीवनशैली आणि पर्यटन मासिक सिंटिक मासिकाची सुरूवात इंग्रजीतून 2018 मध्ये झाली होती.
संपूर्ण जम्मू-काश्मीरला व्यापणारी काही प्रकाशने लडाखचे काही कव्हरेज देतात.
दैनिक एक्सेसीरने "जम्मू-काश्मीरमधील सर्वात मोठा प्रसारित दैनिक" असल्याचा दावा केला आहे. [107]
एपिलॉग, जम्मू आणि काश्मीर कव्हर करणारे मासिक.[108]
काश्मीर टाइम्स, जम्मू आणि काश्मीर कव्हर करणारे दैनिक वृत्तपत्र.[109]

12 हे देखील पहा:-

13 टिपा:-

14 संदर्भ:

http://egazette.nic.in/WriteReadData/2019/210412.pdf
"एमएचए.निक.इन." एमएचए.निक.इन. मूळ 8 डिसेंबर 2008 रोजी पासून संग्रहित. 21 जून 2012 रोजी पुनर्प्राप्त.
"साल्टेरो कांगरी, भारत / पाकिस्तान". पीकबॅगर.कॉम. 9 ऑगस्ट 2019 रोजी पुनर्प्राप्त.
अख्तर, रईस; कर्क, विल्यम, जम्मू आणि काश्मीर, राज्य, भारत, विश्वकोश ब्रिटानिका यांनी 7 ऑगस्ट 2019 रोजी पुनर्प्राप्त केले (सदस्यता आवश्यक आहे) कोट: "जम्मू-काश्मीर, भारत राज्य, भारतीय उपखंडातील उत्तर भागात स्थित आहे आणि काराकोरमच्या आसपास आहे. पश्चिमेकडील हिमालयीन पर्वतरांगा: हे राज्य काश्मीरच्या मोठ्या भागाचा एक भाग आहे, जे 1947 मध्ये उपखंडात विभाजित झाल्यापासून भारत, पाकिस्तान आणि चीन यांच्यात वादाचा विषय बनला आहे.
जान · ओस्मा 鈔 सेझिक, एडमंड; ओस्माझिक, एडमंड जॅन (2003), संयुक्त राष्ट्रांचे विश्वकोश आणि आंतरराष्ट्रीय करार: जी टू एम, टेलर अँड फ्रान्सिस, पीपी. भारत, पाकिस्तान आणि चीन यांच्यातील वादाच्या अधीन आहे. पाकिस्तान आणि चीन यांच्या सीमे आहेत.
जीना, प्रेम सिंग (1996). लडाख: जमीन आणि जनता. सिंधू प्रकाशन. आयएसबीएन 978-81-7387-057-6.
"काश्मीरच्या खोलीत -" बीबीसी बातम्या. 16 एप्रिल 2013 रोजी पुनर्प्राप्त.
"कलम 370 रद्दबातल अद्यतनेः जम्मू आणि काश्मीर आता केंद्र शासित प्रदेश आहे, लोकसभेने दुभाजक विधेयक मंजूर केले". www.businesstoday.in.
रिझवी, जेनेट (2001) ट्रान्स-हिमालयीन कारवां - लडाखमधील व्यापारी राजकन्या आणि शेतकरी व्यापारी. ऑक्सफोर्ड इंडिया पेपरबॅक्स.
"कल्पनारम्य सीमांत". अर्थशास्त्रज्ञ. 8 फेब्रुवारी 2012. 24 सप्टेंबर 2014 रोजी पुनर्प्राप्त.
"भारत-चीन सीमा विवाद". ग्लोबलसुरिटी.ऑर्ग.
ओसादा वगैरे. (2000), पी. 298.
एस, कमलजित कौर; दिल्ली जून 4, हू न्यू; जून 4, 2019 अपडेटेड; IST, 2019 20:00. "जम्मू-काश्मीर विधानसभा मतदार संघाच्या सीमेचे पुनर्लेखन करण्याची सरकारची योजना आहे: स्त्रोत". इंडिया टुडे.
रिझवी, जेनेट (1996). लडाख - उच्च आशियाचे क्रॉसरोड. ऑक्सफोर्ड युनिव्हर्सिटी प्रेस.
"तिबेटी ला-डीव्हेग्सचे पर्शियन लिप्यंतरण लद्दाख हे बर्‍याच तिबेटी जिल्ह्यांमध्ये या शब्दाच्या उच्चारणाने पुष्टी देतात." फ्रान्सके (1926) खंड मी, पी. नोट्स.
लोराम, चार्ली (2004) [2000]. लडाखमधील ट्रेकिंग (दुसरी आवृत्ती) ट्रेलब्लाझर पब्लिकेशन्स.
रे, जॉन (2005) लडाखी इतिहास - स्थानिक आणि प्रादेशिक दृष्टीकोन. लेडेन, नेदरलँड्स: कोनिंकलिजके ब्रिल एनव्ही.
पीटेक, लुसियानो (1977) लडाखचे राज्य सी. 950–1842 ए.डी. इस्टिटु इटालियानो प्रति इल मीडिया एड एस्ट्रेमो ओरिएंट.
तिब्बती संस्कृती आर.ए. स्टीन फॅबर आणि फॅबर
लडाखवरील अलीकडील संशोधन Mot. मोतीलाल बनारसीदास.1997.पी.122.आयएसबीएन 9788120814325.
लडाख Recent व Recent चे अलीकडील संशोधन मोतीलाल बनारसीदास. 1995.पी.189.आयएसबीएन 9788120814042.
बौद्ध वेस्टर्न हिमालय: एक राजकीय-धार्मिक इतिहास. सिंधू प्रकाशन.1 जानेवारी 2001.आयएसबीएन 9788173871245.19 डिसेंबर 2016 रोजी पुनर्प्राप्त - Google पुस्तकांद्वारे.
कौल, श्रीधर; कौल, एच. एन. (1992). युगातील लडाख, नवीन ओळखीच्या दिशेने. आयएसबीएन 9788185182759.
जीना, प्रेम सिंग (1996). लडाख. आयएसबीएन 9788173870576.
ओस्मास्टन, हेनरी; डेनवुड, फिलिप (1995). लडाख & आणि वर अलिकडील संशोधन आयएसबीएन 9788120814042.
बोरा, निर्मला (2004) लडाख. आयएसबीएन 9788179750124.
कौल, एच. एन. (1998). लडाखची पुन्हा शोध आयएसबीएन 9788173870866.
"बुल्टिस्तान ही डोंगराची सुंदर भूमी | ग्लेशियर | वेलीज" आहे
ओस्मास्टन, हेनरी; डेनवुड, फिलिप (1995). लडाखवर अलिकडील संशोधन 4 आणि 5आयएसबीएन 9788120814042.
खालील अभ्यास पहा (१) हलकीअस, टी. जॉर्जिओस (२००)) "पंख ब्लॅक रेवेन टर्न व्हाइट व्हाईट टू व्हाईटः 1679 – -1684च्या तिबेट-बशहर कराराचा स्त्रोत," माउंटन्सेस, मठ आणि मशिदींमध्ये, एड. जॉन ब्रे. रिव्हिस्टा ओरिएन्टलीला पूरक, पृष्ठ 59-79; (२) एम्मर, गेरहार्ड (2007) "मंगोलिया-तिबेट इंटरफेसमध्ये" लडाखचा तिब्बत-लद्दाख-मोगल युद्ध "डीगा 'लदान तिदे दबंग डपाल बाझांग पो. अंतर्गत आशियामध्ये नवीन संशोधन क्षेत्रे उघडणे,ड. उराडीन बुलाग, हिलडेगार्ड डायम्बर्गर, लेडेन, ब्रिल, पृ. –१-१०–; ()) अहमद, जहीरुद्दीन (१ 68 6868) "1679-84 च्या तिबेट-लडाख-मोगल युद्धावरील नवीन प्रकाश." पूर्व आणि पश्चिम, XVIII, 3, pp. 340–361; ()) पीटेक, लुसियानो (1947) "तिबेट-लडाखी मोगल युद्ध 1681-1683." भारतीय ऐतिहासिक त्रैमासिक, XXIII, 3, pp. 169 -199.

14.1 उद्धरणे

14.2 स्त्रोत

15 पुढील वाचन

16 बाह्य दुवे

[[वर्ग:]]

लडाख हा जगातला लोकवस्ती असलेला दुसऱ्या क्रमांकाचा थंड प्रदेश आहे. लडाखला लद्दाख, हिमभूमीचा प्रदेश, जगाचे छपर, MARYUL अशा इतर काही नावानी ओळखले जाते. येथे हिवाळ्यात -४०^०सेंटिग्रेड तापमान असते. भारतीय संसदेने मंजूर केलेल्या ठरावानुसार ३१ अॉक्टोबर २०१९ पासून लडाख हा केंद्रशासित प्रदेश असणार आहे. त्याअाधी तो जम्मू-काश्मीर राज्याचा एक विभाग होता. लडाखचे मुख्यालय लेह या गावी आहे. लेहचा विमानतळ हा जगातील समुद्रसपाटीपासून सर्वात उंच ठिकाणी असलेला विमानतळ आहे. या विमानतळाचे नाव कुशोक बकुला रिंपोचे असे आहे. इथे विमान उतरवण्यासाठी फार कौशल्य लागते.

कुशोक बकुला रिंपोचे हे लडाखमधले १९वे रिंपोचे आहेत आणि लडाख भारतीय संघराज्यात सामील होण्याचे श्रेय त्यांनाच जाते. भारताचे मंगोलियातले राजदूत म्हणून त्यांनी फार महत्त्वाची कामगिरी बजावली होती.. लडाखमध्ये खर्दुग ला, तंग्लंग ला, चांग ला अशा अत्युच्च खिंडी आहेत.खर्दुग ला हा जगातला सर्वात अधिक उंचीवरचा वाहतूक मार्ग आहे

दुसरे म्हणजे येथे बांधण्यात आलेला 'बेली बिज' हा जगातील सर्वात अधिक उंचीवर, म्हणजे समुद्रसपाटीपासून ५,६०२ मीटर (१८,३७९ फूट) इतक्या उंचीवर बांधण्यात आलेला आहे, पूल आहे. हा याची लांबी ३० मीटर आहे. हा पूल भारतीय लष्कराने १९८२ साली उभारला. हा द्रास आणि सुरू नदी दरम्यान बांधण्यात आलेला पूल आहे.

लडाख मध्ये सध्या दोन जिल्हे आहेत.लेह व कारगिल. लेह हे लडाख चे मुख्यालय आहे.लेह हा भारतातील सर्वात मोठा क्शेत्रफळ असणारा जिल्हा आहे.^[१]

लडाखसंबंधी माहिती देणारी पुस्तके

क्रौंचाचा देश लडाख (सागर जाधव)
न सांगण्याजोगी गोष्ट : लडाखचा रणयज्ञ, १९६२च्या पराभवाची शोकांतिका (शशिकांत पित्रे)
नाते लडाखशी (अरुंधती दीक्षित)
बर्फाच्छादित दुर्गम प्रदेशाची सफर लेहा-लडाख (सुधीर फडके)
लडाख : एक turning point (ऋता सबनीस)
लडाख... प्रवास अजून सुरू आहे (आत्माराम परब आणि नरेंद्र प्रभू)
सियाचिन : धगधगते हिमकुंड (नितीन अनंत गोखले)
सियाचेन - नाते लडाखशी
सफर हिमाचल लडाखची (वासंती घैसास)

लडाखवरील माहितीपट

‘रायडिंग सोलो टू द टॉप ऑफ द वर्ल्ड’ (निर्माते - गौरव जानी आणि पी.टी. गिरिधर राव) : या माहितीपटाला भारत सरकारच्या राष्ट्रीय पुरस्कारासह, विविध चित्रपट महोत्सवांमध्ये ११ पुरस्कार मिळाले.
‘मोटरसायकल चँग पा’ (निर्माता - गौरव जानी) : संपूर्ण ऋतुचक्राचा अनुभव घेण्यासाठी आणि सोबत भटक्यांची जीवनशैली पाहण्यासाठी मुंबई ते ल़डाख दरम्यान एक वर्ष केलेल्या प्रवासावर आधारित चित्रपट.

चित्रदालन

Mighty Khardungla
May Changla Baba
Second Highest Pass Changla
Himank Mighty Changla
Khardungla Tigers
Diskit Monastery Buddha Statue
Maitreya Buddha in Nubra valley in Ladakh

संदर्भ

^ लोकमत,नागपूर-ई-पेपर- दिनांक २९/०१/२०१७, पान क्रमांक ८ , http://epaper.lokmat.com/main-editions/Nagpur%20Main/2017-01-29/8 लोकमत,नागपूर-ई-पेपर- दिनांक २९/०१/२०१७, पान क्रमांक ८ , Check |दुवा= value (सहाय्य). दिनांक २९/०१/२०१७ रोजी पाहिले. |ॲक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[census-1] Roof of the World http://leh.nic.in/census.htm. ऑगस्ट २३ इ.स. २००६ रोजी पाहिले. |अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[2] Wiley, AS. (ईंग्रजी मजकूर) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=9818554&dopt=Abstract (ईंग्रजी मजकूर) Check |दुवा= value (सहाय्य). २२/०८/२००६ रोजी पाहिले. |अ‍ॅक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[L-3] लोकमत,नागपूर-ई-पेपर- दिनांक २९/०१/२०१७, पान क्रमांक ८ , http://epaper.lokmat.com/main-editions/Nagpur%20Main/2017-01-29/8 लोकमत,नागपूर-ई-पेपर- दिनांक २९/०१/२०१७, पान क्रमांक ८ , Check |दुवा= value (सहाय्य). दिनांक २९/०१/२०१७ रोजी पाहिले. |ॲक्सेसदिनांक= मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty |title= (सहाय्य)

[१]

[२]

[१]

@@ ओळ १: / ओळ १: @@
 {{विस्तार}}
-लडाख हा भारताचा प्रशासित प्रदेश आहे. हा [[भारतीय उपखंड|भारतीय उपखंडा]]<nowiki/>तील उत्तर भागात आणि [[काश्‍मीर|काश्मीर]]<nowiki/>च्या मोठ्या भागाचा एक भाग आहे. हा 1947 पासून भारत,[[पाकिस्तान]] आणि [[चीन]] यांच्यात वादाचा विषय बनला आहे. [4] [5] लडाखच्या  पूर्वेस [[तिबेट]], दक्षिणेस [[लाहौल आणि स्पिति जिल्हा|लाहौल व स्पीती]] विभाग, पश्चिमेस [[काश्‍मीर|काश्मीर]], [[जम्मू]] व [[बलुचिस्तान, पाकिस्तान|बलुचिस्तान]]  प्रदेश आणि उत्तरेस काराकोरम खिंडी आणि  पश्चिमेस झिनजियांगच्या नैऋत्यला याची सीमा आहे. हे [[काराकोरम पर्वतरांग|काराकोरम]]<nowiki/>मधील [[सियाचीन हिमनदी|सियाचीन ग्लेशियर]]<nowiki/>पासून दक्षिणेस मुख्य ग्रेट हिमालयापर्यंत पसरलेले आहे.[6] [7]ऑगस्ट 2019 मध्ये, [[भारतीय संसद|भारतीय संसदे]]<nowiki/>ने एक कायदा केला ज्याद्वारे 31 ऑक्टोबर 2019 रोजी लडाख [[केंद्रशासित प्रदेश]] होईल. [8]
+लडाख (हिंदीत लद्दाख) हा भारताचा केंद्रशासित प्रांत आहे. हा भारताच्या उत्तर भागात असून [[काश्‍मीर|काश्मीरच्या]] मोठ्या भागाचा एक हिस्सा आहे. हा सन १९४७पासून भारत,[[पाकिस्तान]] आणि [[चीन]] यांच्यातील वादाचा विषय बनलेला आहे. [4] [5] लडाखच्या पूर्वेस [[तिबेट]], दक्षिणेस [[लाहौल आणि स्पिती जिल्हा|लाहौल व स्पीती]] विभाग, पश्चिमेस [[काश्‍मीर]], [[जम्मू]] व [[बलुचिस्तान, पाकिस्तान|बलुचिस्तान]] हे प्रदेश, उत्तरेस काराकोरम खिंडी आणि पश्चिमेस चीनच्या झिनजियांगच्या नैर्ऋत्येला याची सीमा आहे. लडाख हा [[काराकोरम पर्वतरांग|काराकोरममधील]] [[सियाचीन हिमनदी|सियाचीन ग्लेशियरपासून]] दक्षिणेस मुख्य ग्रेट हिमालयापर्यंत पसरलेला आहे.[6] [7]ऑगस्ट 2019 मध्ये, [[भारतीय संसद|भारतीय संसदेच्या]] कायद्यानुसार लडाख हा ३१ ऑक्टोबर २०१९ रोजी  [[केंद्रशासित प्रदेश]] झाला.. [8]
-पूर्वी लडाखला अतिशय महत्त्वपूर्ण व्यापार मार्गांच्या हमरस्त्यावर जागेचे प्राप्त झाले होते. [9] परंतु चिनी अधिका-यांनी 1960 च्या दशकात तिबेट आणि [[मध्य आशिया]]<nowiki/>सह सीमा बंद केल्यामुळे पर्यटन वगळता आंतरराष्ट्रीय व्यापार कमी झाला.1974 पासून, [[भारत सरकार]]<nowiki/>ने [[लडाख|लडाखमधील पर्यटना]]<nowiki/>स यशस्वीरित्या प्रोत्साहित केले आहे. जम्मू-काश्मीर हा रणनीतिकदृष्ट्या महत्त्वाचा भाग असलेला लडाख हा भाग असल्याने या भागात भारतीय लष्कराची मजबूत उपस्थिती आहे.ऐतिहासिकदृष्ट्या, त्यामध्ये [[बाल्टीस्तान]] (बाल्टीयुल) खोरे (सध्या [[पाकिस्तान|पाकिस्ताना]]<nowiki/>त), संपूर्ण [[सिंधू खोर्‍याची संस्कृती|सिंधू खोरे]], दक्षिण दिशेला दुर्गम झांस्कर, लाहौल आणि स्पीती, पूर्वेकडील रुडोक प्रदेश आणि गुगे, नगारी यांचा बराचसा भाग आहे. ईशान्य (कुण लुन पर्वत पर्यंत विस्तारित), आणि लडाख रेंजमधील खारडोंग ला च्या उत्तरेस नुब्रा व्हॅली. अक्साई चीन हा चीन आणि भारत यांच्यातील विवादित सीमा क्षेत्रांपैकी एक आहे. [10]होतान काउंटीचा भाग म्हणून हे चीनद्वारे प्रशासित केले जाते. पण, जम्मू-काश्मीर राज्याच्या लडाख प्रदेशाचा एक भाग म्हणूनही भारताने दावा केला आहे. 1962 मध्ये, चीन आणि भारताने अक्साई चीन आणि अरुणाचल प्रदेश यावरुन युद्ध ज़ाले होते.पण,1993 आणि 1996 मध्ये दोन्ही देशांनी वास्तविक नियंत्रण रेषाचा सन्मान करण्यासाठी करार केले.[11]
+एकेकाळी लडाखला आंतरराष्ट्रीय व्यापार मार्गांच्या हमरस्त्यावरच्या जागेचे अतिशय महत्त्वाचे स्थान प्राप्त झाले होते. [9] परंतु चिनी अधिकाऱ्यांनी १९६०च्या दशकात लडाखची तिबेट व [[मध्य आशिया]] यांच्यामधली सीमा बंद केल्यामुळे पर्यटन वगळता आंतरराष्ट्रीय व्यापार कमी झाला.१९७४पासून, [[भारत सरकार]]ने [[लडाख|लडाखमधील पर्यटन वृद्धीस]] यशस्वीरीत्या प्रोत्साहित केले आहे. रणनीतिदृष्ट्या महत्त्वाचा भाग असलेला जम्मू-काश्मीरचा लडाख हा भाग असल्याने या भागात भारतीय लष्कराची मजबूत उपस्थिती आहे. ऐतिहासिकदृष्ट्या, त्यामध्ये [[बाल्टिस्तान]] (बाल्टीयुल) खोरे (सध्या [[पाकिस्तान|पाकिस्तानात]]), संपूर्ण [[सिंधू खोऱ्याची संस्कृती|सिंधू खोरे]], दक्षिण दिशेला दुर्गम झांस्कर, लाहौल आणि स्पीती, पूर्वेकडील रुडोक प्रदेश आणि गुगे, नगारी यांचा बराचसा भाग आहे. ईशान्य (कुण लुन पर्वतापर्यंत विस्तारित), आणि लडाख रेंजमधील 'खारडोंग ला'च्या उत्तरेस नुब्रा व्हॅली. अक्साई चीन हा चीन आणि भारत यांच्यातील विवादित सीमा क्षेत्रांपैकी एक आहे. [10]विवादित प्रदेशाच्या काही भागावर होतान काउंटीचा भाग म्हणून हे चीनची सत्ता आहे. पण भारताने हा विवादित प्रदेश जम्मू-काश्मीर राज्याच्या लडाख प्रदेशाचा एक भाग म्हणूनही स्वीकारला आहे. सन १९६२मध्ये, चीन आणि भारताचे अक्साई चीन आणि अरुणाचल प्रदेश यांच्या मालकीबद्दल युद्ध झाले होते. मात्र,१९९३ व१९९६मध्ये दोन्ही देशांनी वास्तविक नियंत्रण रेषाचा सन्मान करण्यासाठी करार केले आहेत.[11]
-लडाखमधील सर्वात मोठे शहर लेह हे आहे. त्यानंतर कारगिल आहे. [12] या प्रदेशातील मुख्य धार्मिक गट म्हणजे मुस्लिम (मुख्यत: शिया) (46%), तिबेट बौद्ध (40%), हिंदू (१२%) आणि शीख (२%). [13] [14] लडाख हा भारतातील विखुरलेल्या प्रदेशांपैकी एक आहे आणि तिची संस्कृती आणि इतिहास तिबेटशी संबंधित आहे. हे दूरदूरच्या पर्वतीय सौंदर्य आणि संस्कृतीसाठी प्रसिद्ध आहे.
+लेह हे लडाखमधील सर्वात मोठे शहर आहे. हीच लडाखची राजधानी आहे. त्यानंतर कारगील आहे. [12] या प्रदेशातील मुख्य धार्मिक गट म्हणजे मुस्लिम (मुख्यत: शिया) (४६%), तिबेटी बौद्ध (४०%), हिंदू (१२%) आणि शीख (२%). [13] [14] लडाख हा भारतातील विखुरलेल्या प्रदेशांपैकी एक आहे आणि तिची संस्कृती आणि इतिहास तिबेटशी संबंधित आहे. हा दूरदूरच्या पर्वतीय सौंदर्यासाठी आणि संस्कृतीसाठी प्रसिद्ध आहे.
 '''घटक:-'''
-'''1 व्युत्पत्तिशास्त्र'''
+'''1 व्युत्पत्तिशास्त्र (????)'''
 '''2 इतिहास       '''
@@ ओळ १७: / ओळ १७: @@
 '''2.2 मध्ययुगीन इतिहास        '''
-'''2.3 जम्मू आणि काश्मीरचे रियासत        '''
+'''2.3 जम्मू आणि काश्मीरची रियासत        '''
-'''2.4 भारतीय जम्मू आणि काश्मीर राज्य'''
+'''2.4 जम्मू आणि काश्मीर राज्य'''
 '''   2.4.1 विभाग  '''
-'''  2.5 केंद्रशासित प्रदेश स्थिती'''
+'''  2.5 केंद्रशासित प्रदेशाची स्थिती'''
 '''3 भूगोल'''
@@ ओळ ४३: / ओळ ४३: @@
 '''7 वाहतूक    '''
-'''8 लोकसंख्याशास्त्र    '''
+'''8 लोकसंख्या    '''
 '''9 संस्कृती        '''
@@ ओळ ५५: / ओळ ५५: @@
 '''9.4 महिलांची सामाजिक स्थिती        '''
-'''9.5 पारंपारिक औषध    '''
+'''9.5 पारंपरिक औषधे    '''
 '''10 शिक्षण   '''
@@ ओळ ६९: / ओळ ६९: @@
 '''14.1 उद्धरणे        '''
-'''14.2 स्त्रोत    '''
+'''14.2 स्रोत    '''
 '''15 पुढील वाचन    '''
@@ ओळ ७५: / ओळ ७५: @@
 '''16 बाह्य दुवे'''
+'''1 लडाख नाावाची व्युत्पत्ती :-'''
-'''1 व्युत्पत्तिशास्त्र:-'''
- ' ला-ड्वाॅग' या नावाचा तिबेटी अर्थ "उंच ठिकाणची जमीन" असा आहे. हे भारताशी सिल्क रोडने जोडले आहे. लडाखच्या हे बर्‍याच तिबेटी जिल्ह्यांमध्ये त्याचे उच्चारण  आहे आणि पर्शियन शब्दांचे रूपांतर आहे. [15]
+ ' ला-ड्वाॅग' (लडाख) या नावाचा तिबेटी अर्थ "उंच ठिकाणची जमीन" असा आहे. हा भारताशी सिल्क रोडने जोडलेला आहे. लडाखच्या बऱ्याच तिबेटी जिल्ह्यांमध्ये त्याचे तसे उच्चारण होते. हे बहुधा पर्शियन शब्दांचे रूपांतर आहे. [15]
- '''<br />2 इतिहास:-'''
+ '''<2 इतिहास :-'''
- '''2.1 प्राचीन इतिहास'''<nowiki> :- लडाखच्या बर्‍याच भागात सापडलेल्या खडकावरील कोरीव कामांवरून असे दिसून येते की, या प्रदेशात निओलिथिक काळापासून वस्ती आहे. [16] लडाखच्या प्रारंभीच्या रहिवाशांमध्ये  मिश्रित इंडो-आर्य लोकसंख्या होती. [17] यामध्ये हेरोडोटस, [बी] नेकर्स, मेगास्थनीस, प्लिनी द एल्डर, [सी] टॉलेमी, [डी] आणि भौगोलिक संबंधी उल्लेख आढळतात पुराणांच्या याचा उल्लेख आहे. [18] पहिल्या शतकाच्या आसपास, लडाख हा कुषाण साम्राज्याचा एक भाग होता. दुसऱ्या शतकात काश्मीरपासून पश्चिम लद्दाखमध्ये बौद्ध धर्म पसरला. जेव्हा पूर्व लद्दाख आणि पश्चिम तिबेट अजूनही बौद्ध धर्माचा अभ्यास करीत होते. सातव्या शतकातील बौद्ध प्रवासी झुआनझांग यांनी आपल्या खात्यात या क्षेत्राचे वर्णन केले आहे. [ई] तिबेटी सभ्यतेचे लेखक रॉल्फ अल्फ्रेड स्टीन यांच्या म्हणण्यानुसार झांगझुंग परिसर ऐतिहासिकदृष्ट्या तिबेटचा भाग नव्हता आणि तिबेटींसाठी परदेशी प्रदेश होता. स्टीनच्या मते, [19]</nowiki>
+ '''2.1 प्राचीन इतिहास'''<nowiki> :- लडाखच्या बऱ्याच भागात सापडलेल्या खडकावरील कोरीव कामांवरून असे दिसून येते की, या प्रदेशात निओलिथिक काळापासून वस्ती आहे. [16] लडाखच्या प्रारंभीच्या रहिवाशांमध्ये मिश्रित इंडो-आर्य लोकसंख्या होती. [17] यामध्ये हेरोडोटस, [बी] नेकर्स, मेगास्थनीस, प्लिनी द एल्डर, [सी] टॉलेमी, [डी] आणि भौगोलिक संबंधी उल्लेख आढळतात पुराणांच्या याचा उल्लेख आहे. [18] पहिल्या शतकाच्या आसपास, लडाख हा कुषाण साम्राज्याचा एक भाग होता. दुसऱ्या शतकात काश्मीरपासून पश्चिम लद्दाखमध्ये बौद्ध धर्म पसरला. जेव्हा पूर्व लद्दाख आणि पश्चिम तिबेट अजूनही बौद्ध धर्माचा अभ्यास करीत होते. सातव्या शतकातील बौद्ध प्रवासी झुआनझांग यांनी आपल्या खात्यात या क्षेत्राचे वर्णन केले आहे. [ई] तिबेटी सभ्यतेचे लेखक रॉल्फ अल्फ्रेड स्टीन यांच्या म्हणण्यानुसार झांगझुंग परिसर ऐतिहासिकदृष्ट्या तिबेटचा भाग नव्हता आणि तिबेटींसाठी परदेशी प्रदेश होता. स्टीनच्या मते, [19]</nowiki>
 .. त्यानंतर पुढे पश्चिमेकडील तिबेट्यांचा एक वेगळा परराष्ट्र म्हणजे शँगशुंगचा सामना झाला ज्याची राजधानी खियुंगलुंग येथे आहे. माउंट काइल (टेसे) आणि मानसरोवर लेक या देशाचा एक भाग बनला, ज्यांची भाषा लवकर कागदपत्रांद्वारे आपल्याकडे आली आहे. अद्याप अज्ञात असले तरी ते इंडो-युरोपियन असल्याचे दिसते. ...
-भौगोलिकदृष्ट्या नेपाळ आणि काश्मीर व लडाख या दोन्ही मार्गांनी हा देश नक्कीच भारतासाठी खुला होता. कैलास हे भारतीयांसाठी एक पवित्र स्थान आहे, जे तीर्थक्षेत्र साठी प्रशिध्द आहे.  परंतु शंगशंग अजूनही तिबेटपासून स्वतंत्र होता. झांगझुंगने उत्तर, पूर्व आणि पश्चिमेपर्यंत किती विस्तार केला आहे हे रहस्य आहे ... आमच्याकडे आधीपासून असे म्हणायचे आहे की हिंदूंच्या काईल पवित्र पर्वताला ग्रहण करणार्‍या शांगशुंगला कदाचित एकदा हिंदू धर्मातून मोठ्या प्रमाणात कर्ज घेतले असावे. ही परिस्थिती बर्‍याच दिवसांपासून टिकली असेल. वस्तुतः 950, च्या सुमारास काबूलच्या हिंदू राजाकडे काश्मिरी प्रकारातील (तीन मस्तक असलेल्या) विष्णूची मूर्ती होती, ज्याचा त्याने दावा केला होता की त्याला भोटा (तिब्बती) राजाने परत दिले होते.
+भौगोलिकदृष्ट्या नेपाळ आणि काश्मीर व लडाख या दोन्ही मार्गांनी हा देश नक्कीच भारतासाठी खुला होता. कैलास हे भारतीयांसाठी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. परंतु शांगशुंग (झांगझुंग) तिबेटपासून स्वतंत्र होता. झांगझुंगने उत्तर, पूर्व आणि पश्चिमेपर्यंत किती विस्तार केला आहे हे रहस्य आहे ... आमच्याकडे आधीपासून असे म्हणायचे आहे की हिंदूंच्या काईल पवित्र पर्वताला ग्रहण करणाऱ्या शांगशुंगला कदाचित एकदा हिंदू धर्मातून मोठ्या प्रमाणात कर्ज घेतले असावे. ही परिस्थिती बऱ्याच दिवसांपर्यंत टिकली असेल. वस्तुतः इसवी सन ९५०च्या सुमारास काबूलच्या हिंदू राजाकडे काश्मिरी प्रकारातील (तीन मस्तक असलेल्या) विष्णूची मूर्ती होती. त्याच्या म्णण्यानुसार ही मूर्ती त्याला भोटाने (तिबेटी राजाने) दिली होती.
-व्या शतकात, लडाखच्या इतिहासाच्या संकलनात ला लाव्हेगस रॉयल रॅब्स म्हटले गेले, म्हणजेच लडाखच्या राजांचा रॉयल इतिवृत्त, ही सीमा पारंपारिक आणि सुप्रसिद्ध आहे. क्रॉनिकलचा पहिला भाग 1610-1640 या वर्षांत लिहिला गेला होता. तर दुसरा अर्धा भाग 1926मध्ये . ए. एच. फ्रान्सके यांनी या पुस्तकाचे इंग्रजीत भाषांतर केले आहे आणि  1926 मध्ये कोलकाता येथे प्रसिद्ध केले होते. ज्याला भारतीय तिबेटच्या पुरातन वास्तूचा शीर्षक देण्यात आला होता. खंड २ मध्ये, लडाखी क्रॉनिकलमध्ये राजा स्कायड-लिडे-एनगीमा-गोन यांनी त्याच्या तीन मुलांमध्ये असलेल्या राज्यातील विभाजनाचे वर्णन केले आहे आणि त्यानंतर या इतिवृत्तात त्या मुलाने किती क्षेत्राच्या सुरक्षिततेचे वर्णन केले आहे. पुढील  पुस्तकाच्या 94 पृष्ठ वर आहे:
+इसवी सनाच्या १७व्या शतकात लिहिलेल्या लडाखच्या इतिहासाला 'ला लाव्हेगस रॉयल रॅब्स' म्हटले गेले, म्हणजेच लडाखच्या राजांचा रॉयल इतिवृत्त. क्रॉनिकलचा पहिला भाग 1610-1640 या वर्षांत लिहिला गेला होता. तर दुसरा अर्धा भाग 1926मध्ये . ए. एच. फ्रान्सके यांनी या पुस्तकाचे इंग्रजीत भाषांतर केले आहे आणि  1926 मध्ये कोलकाता येथे प्रसिद्ध केले होते. ज्याला भारतीय तिबेटच्या पुरातन वास्तूचा शीर्षक देण्यात आला होता. खंड २ मध्ये, लडाखी क्रॉनिकलमध्ये राजा स्कायड-लिडे-एनगीमा-गोन यांनी त्याच्या तीन मुलांमध्ये असलेल्या राज्यातील विभाजनाचे वर्णन केले आहे आणि त्यानंतर या इतिवृत्तात त्या मुलाने किती क्षेत्राच्या सुरक्षिततेचे वर्णन केले आहे. पुढील  पुस्तकाच्या 94 पृष्ठ वर आहे:
 त्याने आपल्या प्रत्येक मुलाला एक स्वतंत्र राज्य दिले. म्हणजेच, थोरल्या डपाल-ग्या-गॉन, मंगा-राईसच्या मरीयुल, काळ्या धनुष्याने वापरलेले रहिवासी; पूर्वेकडील आरओ-थोग्स आणि होगोगची सोन्याची खाण; या मार्गाने जवळ आहे. Lde-mchog-dkar-po; सीमेवरील र-बा-डमार-पो; वाय-ले, यी-मिग रॉकच्या पासच्या शीर्षस्थानी ...

?लडाख. ལ་དྭགས་ भारत
— केंद्रशासित प्रदेश —
लडाखमधील तंगलंग पर्वतातून जाणारा रस्ता लडाखमधील तंगलंग पर्वतातून जाणारा रस्ता
३४° १०′ ००″ N, ७७° ३५′ ००″ E ओपनस्ट्रीट मॅप गूगल अर्थ प्रोक्सिमिटीरामा

प्रमाणवेळ	भाप्रवे (यूटीसी+५:३०)
क्षेत्रफळ	४५,११० चौ. किमी^[β]
मोठे शहर	लेह
लोकसंख्या • घनता	२,७०,१२६ (2001) • ६/किमी^२^[१]
भाषा	लडाखी, तिबेटी, शीणा, बलती, पुरिकी, उर्दू
स्थापित	५ ऑगस्ट २०१९
बाल मृत्यु गुणोत्तर	१९%^[२] (1981)
संकेतस्थळ: leh.nic.in
^ Roof of the World http://leh.nic.in/census.htm. ऑगस्ट २३ इ.स. २००६ रोजी पाहिले. `\|अ‍ॅक्सेसदिनांक=` मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty `\|title=` (सहाय्य) ^ Wiley, AS. (ईंग्रजी मजकूर) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=9818554&dopt=Abstract (ईंग्रजी मजकूर) Check `\|दुवा=` value (सहाय्य). २२/०८/२००६ रोजी पाहिले. `\|अ‍ॅक्सेसदिनांक=` मधील दिनांक मूल्ये तपासा (सहाय्य); Missing or empty `\|title=` (सहाय्य)