Jump to content

राम मंदिर (अयोध्या)

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
Ram Mandir (es); રામ જન્મભૂમિ મંદિર (gu); Temple de Rama (ca); राम मन्दिर, अयोध्या (mai); Ram Mandir, Ayodhya (en-gb); معبد رام، ایودیا (fa); 罗摩神庙 (zh); رام مندر (pnb); رام مندر (ur); معبد رام ماندير (arz); राममन्दिरम्, अयोध्या (sa); राम मंदिर (hi); అయోధ్య రామమందిరం (te); ਰਾਮ ਮੰਦਰ (pa); ৰাম মন্দিৰ, অযোধ্যা (as); Ram Mandir (eo); Rámův chrám (cs); அயோத்தி இராமர் கோயில் (ta); राम मंदिर (bho); রাম মন্দির (bn); Ram Mandir (fr); राम मंदिर (अयोध्या) (mr); Ram Mandir, Ayodhya (vi); राम मन्दिर, अयोध्या (ne); ରାମ ମନ୍ଦିର, ଅଯୋଧ୍ୟା (or); معبد رام (ar); राम मंदिर, अयोध्या (awa); Ram Mandir (sl); Ram Mandir (ms); Ram Mandir (de); ラム・マンディール (ja); Ram Mandir, Ayodhya (id); รามมนเทียร (อโยธยา) (th); രാം മന്ദിർ (ml); Ram Mandir (nl); Ram Mandir (hif); Ram Mandir (pt); ರಾಮ ಮಂದಿರ, ಅಯೋಧ್ಯೆ (kn); Ram Mandir (tr); Ram Mandir (en); ရာမ် (ဘုတ်ကျာ်) (mnw); ᱨᱟᱢ ᱢᱚᱱᱫᱤᱨ (sat); 람 만디르 (ko) templo hindú en Ayodhya, Uttar Pradesh (India) (es); ভারতের একটি হিন্দু মন্দির (bn); temple hindou en Inde, à Ayodhya (fr); અયોધ્યામાં આવેલું શ્રી રામનું મંદિર (gu); temple hindú a la India (ca); Hindu temple in Ayodhya, Uttar Pradesh, India (en); hinduistischer Tempel in Ayodhya, Uttar Pradesh, Indien (de); ଅଯୋଧ୍ୟାରେ ତିଆରି ହେଉଥିବା ରାମ ମନ୍ଦିର (or); Hindu temple being built on Ram Janmabhoomi site (en-gb); 印度教寺庙 (zh); भारतको अयोध्यामा निर्माणाधीन हिन्दू देवता रामको मन्दिर (ne); hindujski tempelj v mestu Ayodhya v indijski zvezni državi Utar Pradeš (sl); राम जन्मभूमि स्थल पर बन रहल हिन्दू मंदिर (bho); معبد هندوسي في منطقة فايز أباد، الهند (ar); ভাৰতৰ অযোধ্যাত অৱস্থিত হিন্দু দেৱতা ৰামৰ মন্দিৰ (as); ಭಾರತದ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿರುವ ರಾಮನ ಮಂದಿರ (kn); അയോധ്യയിലെ ശ്രീരാമ ക്ഷേത്രം (ml); hindoeïstische tempel in Ayodhya, Uttar Pradesh, India (nl); राम जन्मभूमि स्थल पर निर्मित हो रहा है हिन्दू मंदिर (sa); अयोध्या, उत्तर प्रदेश में स्थित हिन्दू मंदिर (hi); భారతదేశంలోని అయోధ్య నగరంలో హిందూ మత ఆరాధ్య దైవం శ్రీ రాముడి ఆలయం నిర్మించబడింది (te); ਅਯੁੱਧਿਆ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤਾ ਰਾਮ ਦਾ ਮੰਦਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ (pa); Hindu temple in Ayodhya, Uttar Pradesh, India (en); Hinda templo en Ajodjo, Utar-Pradeŝo, Barato (eo); indický hinduistický chrám (cs); இந்தியாவின் அயோத்தியில் உள்ள பால இராமர் கோயில் (ta) রাম জন্মভূমি মন্দির (bn); Ayodhya Ram Mandir, Ram Janmabhoomi Mandir (en); ശ്രീരാമ ജന്മഭൂമി ക്ഷേത്രം (ml); ৰাম জনমভূমি মন্দিৰ (as); राम जन्मभूमि मंदिर, अयोध्या धाम (hi); Rám mandir (cs); Ram Janmabhoomi Mandir (nl)
राम मंदिर (अयोध्या) 
Hindu temple in Ayodhya, Uttar Pradesh, India
Ram Mandir at Conscreation Ceremoni in January 2024.
माध्यमे अपभारण करा
  विकिपीडिया
प्रकारमंदिर (राम)
स्थान राम जन्मभूमी, उत्तर प्रदेश, भारत
वास्तुविशारद
  • Chandrakant Sompura
द्वारे अनुरक्षित
  • Shri Ram Janmabhoomi Teerth Kshetra
स्थापना
  • इ.स. २०२०
अधिकृत उद्घाटनाचा दिनांक
  • जानेवारी २२, इ.स. २०२४
Structure replaces
अधिकृत संकेतस्थळ
Map२६° ४७′ ४४.१६″ N, ८२° ११′ ३९.४८″ E
अधिकार नियंत्रण
साचा:Translations:Template:Wikidata Infobox/i18n/msg-editlink-alttext/mr

राम मंदिर हे अयोध्येतील रामजन्मभूमीच्या जागेवर बांधले जाणारे हिंदू मंदिर आहे जे रामायणानुसार हिंदू धर्मातील भगवान विष्णूचे अवतार भगवान श्री राम यांचे जन्मस्थान आहे असे मानले जाते. मंदिराच्या बांधकामाची देखरेख श्री रामजन्मभूमी तीर्थक्षेत्र करत आहे. ५ ऑगस्ट २०२० रोजी, भारताचे पंतप्रधान श्री नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते भूमिपूजन विधी पार पडला आणि मंदिराच्या बांधकामाला सुरुवात झाली. [१]

इतिहास

[संपादन]

हिंदू धर्मातील धारणेनुसार श्री राम हे श्री विष्णू देवतेचा अवतार मानले जातात. प्राचीन भारतीय महाकाव्य, रामायणानुसार, रामाचा जन्म अयोध्येत झाला होता म्हणून हे क्षेत्र राम जन्मभूमी म्हणून ओळखले जाते. १५ व्या शतकात मुघलांनी रामजन्मभूमीवर बाबरी मशीद बांधली. हिंदू मंदिर पाडल्यानंतर मशीद बांधली गेली असे हिंदू मानतात. १८५० च्या दशकातच या वादाला हिंसक वळण लागले. [२]

अलाहाबाद उच्च न्यायालयाच्या लखनौ खंडपीठाने त्यावर स्थगिती देण्याचे आदेश देण्यापूर्वी विश्व हिंदू परिषदेने वादग्रस्त जागेवर मंदिराची पायाभरणी करणार असल्याची घोषणा केली होती.[३] त्यानंतर विश्व हिंदू परिषदेने पैसे आणि विटा गोळा केल्या आणि त्यावर "श्री राम" लिहिले होते. नंतर, राजीव गांधी मंत्रालयाने विश्व हिंदू परिषदेला पायाभरणी करण्याची परवानगी दिली, तत्कालीन गृहमंत्री बुटा सिंग यांनी तत्कालीन विश्व हिंदू परिषद नेते अशोक सिंघल यांना परवानगी दिली. सुरुवातीला, केंद्र आणि राज्य सरकारांनी विवादित जागेच्या बाहेर पायाभरणी समारंभ आयोजित करण्याचे मान्य केले होते. तथापि, ९ नोव्हेंबर १९८९ रोजी विश्व हिंदू परिषद नेते आणि साधूंच्या गटाने विवादित जमिनीवर ७ घनफूट खड्डा खोदून पायाभरणी केली. सिंहद्वार येथे स्थापन केले. [४] डिसेंबर १९९२ मध्ये बाबरी मशीद पाडल्यानंतर हा वाद हिंसाचारात वाढला. अयोध्या अध्यादेश, १९९३, काही क्षेत्रांच्या संपादनासारखे विविध शीर्षक आणि कायदेशीर विवाद देखील उद्भवले.[५] २०१९ च्या अयोध्या वादावर सर्वोच्च न्यायालयाचा निर्णय हा वादग्रस्त जमीन सरकारने स्थापन केलेल्या ट्रस्टला देण्याचा होता.[६] श्री रामजन्मभूमी तीर्थक्षेत्र हे ट्रस्ट स्थापन करण्यात आले. [२] ५ फेब्रुवारी २०२० रोजी संसदेत अशी घोषणा करण्यात आली की दुसऱ्या मोदी मंत्रालयाने मंदिराच्या बांधकामाची योजना स्वीकारली आहे. [७][८]

वास्तुविशारद

[संपादन]

राम मंदिराची मूळ रचना अहमदाबादच्या सोमपुरा कुटुंबाने १९८८ मध्ये तयार केली होती. [९] सोमपूर किमान १५ पिढ्यांपासून जगभरातील १०० पेक्षा जास्त मंदिरांच्या मंदिर डिझाइनचा एक भाग आहे. [१०] सोमपूरच्या रहिवाशांनी २०२० मध्ये मूळ डिझाइनमध्ये काही बदलांसह राम मंदिरासाठी नवीन डिझाइन तयार केले होते. हे मंदिर २३५ फूट रुंद, ३६० फूट लांब आणि १६१ फूट उंच असेल. [११] मंदिराचे मुख्य वास्तुविशारद चंद्रकांत सोमपुरा यांच्यासोबत त्यांची दोन मुले निखिल सोमपुरा आणि आशिष सोमपुरा हे देखील वास्तुविशारद आहेत. सोमपुरा घराण्याने भारतीय मंदिर स्थापत्य कलेपैकी एक असलेल्या 'नाग्रा' वास्तुशैलीनुसार राम मंदिर बांधले .

मंदिराच्या संकुलात एक प्रार्थना हॉल, "रामकथा कुंज (व्याख्यान हॉल), एक वैदिक पाठशाळा (शैक्षणिक सुविधा), एक संत निवास (संत निवास) आणि यती निवास (अभ्यागतांसाठी वसतिगृह)" आणि संग्रहालये आणि इतर सुविधा असतील. [१२] एकदा पूर्ण झाल्यानंतर मंदिर परिसर जगातील तिसरे सर्वात मोठे हिंदू मंदिर असेल. [११] २०१९ मध्ये प्रयाग कुंभमेळ्यादरम्यान प्रस्तावित मंदिराचे मॉडेल प्रदर्शित करण्यात आले होते. [१३]

बांधकाम

[संपादन]

श्री रामजन्मभूमी तीर्थ क्षेत्र ट्रस्टने मार्च २०२० मध्ये राम मंदिराच्या निर्मितीचा पहिला टप्पा सुरू केला. [१४] [१५] तथापि, २०२० च्या चीन-भारत संघर्षानंतर भारतात कोविड-१९ महामारी लॉकडाऊनमुळे बांधकाम तात्पुरते स्थगित करण्यात आले. [१६] [१७] [१८] बांधकामाच्या जागेचे सपाटीकरण आणि उत्खनन करताना शिवलिंग, खांब आणि तुटलेल्या मूर्ती सापडल्या. [१९] २५ मार्च २०२० रोजी उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांच्या उपस्थितीत प्रभू रामाची मूर्ती तात्पुरत्या ठिकाणी हलवण्यात आली. [२०]

त्याच्या बांधकामाच्या तयारीसाठी, विश्व हिंदू परिषदेने विजय महामंत्र जप विधी आयोजित केला होता, ज्यामध्ये लोक ६ एप्रिल २०२० रोजी विजय महामंत्र, श्री राम, जय राम, जय जय राम जपण्यासाठी वेगवेगळ्या ठिकाणी जमतील. हे मंदिराच्या बांधकामात "अडथळ्यांवर विजय" सुनिश्चित करण्यासाठी म्हणले होते. [२१]

लार्सन अँड टुब्रोने मंदिराच्या डिझाईन आणि बांधकामावर देखरेख करण्याची जवाबदारी दिली आहे आणि ते प्रकल्पाचे कंत्राटदार आहेत. [२२] [२३] सेंट्रल बिल्डिंग रिसर्च इन्स्टिट्यूट, नॅशनल जिओफिजिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूट आणि इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी (जसे की मुंबई, गुवाहाटी आणि मद्रास) माती परीक्षण, काँक्रीट आणि डिझाइन यासारख्या क्षेत्रात मदत करत आहेत. [२४] [२५] [९] भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इसरो) ने मंदिराच्या खालून वाहणारा सरयूचा प्रवाह ओळखला असल्याचे अहवालात समोर आले आहे. [२६] [९] राजस्थानातून आणलेल्या 600 हजार घनफूट वाळूचे दगड आणि बन्सी पर्वतीय दगडांनी बांधकाम पूर्ण केले जाईल.

परिवर्तनीय कार्य

[संपादन]

५ ऑगस्ट, २०२० रोजी पायाभरणी समारंभानंतर मंदिराचे बांधकाम अधिकृतपणे पुन्हा सुरू झाले. पायाभरणी समारंभाच्या आधी तीन दिवसीय वैदिक विधी आयोजित करण्यात आले होते, ज्यामध्ये भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी पायाभरणी म्हणून ४० किलो चांदीची वीट ठेवली होती. [९] ४ ऑगस्ट रोजी सर्व प्रमुख देवतांना आमंत्रण देऊन रामरचना पूजा करण्यात आली. [२७]

भूमीपूजनाच्या निमित्ताने भारतभरातील अनेक धार्मिक स्थळांची माती आणि पवित्र पाणी, गंगा, सिंधू, यमुना, प्रयागराज येथील सरस्वती, तालकावेरी येथील कावेरी नदी, आसाममधील कामाख्या मंदिर आणि इतर अनेक नद्यांचा त्रिवेणी संगम गोळा करण्यात आला. होते. [२८] [२९] [३०] आगामी मंदिराला आशीर्वाद देण्यासाठी देशभरातील विविध हिंदू मंदिरे, गुरुद्वारा आणि जैन मंदिरांमधूनही माती पाठवण्यात आली. यापैकी बरीच शारदा पीठे पाकिस्तानात आहेत. [३१] [३२] [३३] चार धाम या चार तीर्थक्षेत्रांवरही माती पाठवण्यात आली. [३४] युनायटेड स्टेट्स, कॅनडा आणि कॅरिबियन बेटांमधील मंदिरांनी या प्रसंगाच्या स्मरणार्थ आभासी सेवा आयोजित केली होती. [३५] टाइम्स स्क्वेअरवर प्रभू रामाची प्रतिमा प्रदर्शित करण्याची योजनाही आखण्यात आली होती. [३६] हनुमानगढीच्या ७ किलोमीटर परिघातील सर्व ७००० मंदिरांनाही दिवे लावून उत्सवात सहभागी होण्यास सांगण्यात आले आहे. [३७] प्रभू राम यांना आपले पूर्वज मानणारे अयोध्येतील मुस्लिम भाविकही भूमिपूजनासाठी उत्सुक आहेत. [३८] यावेळी सर्व धर्मातील आध्यात्मिक नेत्यांना आमंत्रित करण्यात आले होते.

राम लल्ला ज्या ठिकाणी विसावायचे त्याच ठिकाणी नरेंद्र मोदींनी भूमिपूजन केले. मोहन भागवत आणि आनंदीबेन पटेलही दिसत आहेत.

५ ऑगस्ट, २०२० रोजी पंतप्रधान नरेंद्र मोदी हनुमान गढी मंदिरात जाऊन हनुमानाची परवानगी घेतली. [३९] यानंतर राम मंदिराचे भूमिपूजन आणि पायाभरणी करण्यात आली. योगी आदित्यनाथ, मोहन भागवत, नृत्य गोपाल दास आणि नरेंद्र मोदी यांची भाषणे झाली. मोदींनी आपल्या भाषणाची सुरुवात जय सिया रामने केली आणि त्यांनी उपस्थितांना जय सिया रामचा जयघोष करण्याचे आवाहन केले.[४०][४१][४२] ते म्हणाले, "जय सिया रामची हाक आज केवळ प्रभू रामाच्या शहरातच नव्हे तर जगभरात गुंजत आहे" आणि "राम मंदिर आपल्या परंपरांचे आधुनिक प्रतीक बनेल". [४३] [४४] ज्यांनी राम मंदिरासाठी बलिदान दिले त्यांना नरेंद्र मोदींनीही खूप आदर दिला. [४५] मोहन भागवत यांनी मंदिर उभारणीच्या चळवळीत दिलेल्या योगदानाबद्दल लालकृष्ण अडवाणी यांचेही आभार मानले. मोदींनी पारिजातचे रोपटेही लावले. [४६]

मूर्ती

[संपादन]

29 डिसेंबर 2023 रोजी अयोध्या राम मंदिरासाठी रामलल्लाच्या मूर्तीची निवड मतदान प्रक्रियेद्वारे करण्यात आली. कर्नाटकातील शिल्पकार अरुण योगीराज यांनी रामाची मूर्ती तयार केली.[४७][४८][४९]

निमंत्रण अभियान

[संपादन]

२२ जानेवारी २०२४ रोजी होत असलेल्या श्रीराम मूर्ती प्रतिष्ठा कार्यक्रमात सर्व नागरिकांना सहभागी होण्याचे आमंत्रण देण्यासाठी अभियान सुरू करण्यात आले आहे. अयोध्या येथून आलेल्या मंगल अक्षता घरोघरी जाऊन वितरीत करण्याचा उपक्रम सुरू करण्यात आला आहे. २२ जानेवरी २०२४ पूर्वी आठवडाभर विविध कार्यक्रमांचे आयोजन करण्याचे आवाहन नागरिकांना करण्यात आले आहे. २२ जानेवारी रोजी नागरिकांनी दीपोत्सव, मंत्रपठण यासारखे कार्यक्रम स्थानिक पातळीवर आयोजित करून आपला सहभाग नोंदवावा असे आवाहन केले गेले आहे.रामसेवक यात सहभागी होत आहेत.[५०]

संदर्भ

[संपादन]
  1. ^ "Land levelling for Ayodhya Ram temple soon, says mandir trust after video conference". The New Indian Express. 2023-05-26 रोजी पाहिले.
  2. ^ a b Deepalakshmi, K. (2019-11-08). "Ramjanmabhoomi-Babri Masjid title dispute: The story so far". The Hindu. ISSN 0971-751X. 2020-07-25 रोजी पाहिले.
  3. ^ पांढरे, शिवानी (2023-04-11). "बाबरी मशीद पाडली तेव्हा कोणीही शिवसैनिक म्हणून नाही तर...; चंद्रकांत पाटील". marathi.abplive.com. 2024-01-03 रोजी पाहिले.
  4. ^ Mathew, Liz (2020-08-04). "Explained: The Ayodhya Ram temple journey, from November 9, 1989 to August 5, 2020". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2020-08-04 रोजी पाहिले.
  5. ^ Marathi, TV9 (2024-01-02). "राम मंदिर निकालाच्या निर्णयावर कसे झाले एकमत, सरन्यायाधीशांनी सांगितले काय घडले". TV9 Marathi. 2024-01-03 रोजी पाहिले.
  6. ^ Marathi, TV9 (2023-09-26). "Ram mandir : कधी होणार भव्य राम मंदिरात प्राणप्रतिष्ठा? सर्वात मोठी बातमी आली समोर". TV9 Marathi. 2024-01-03 रोजी पाहिले.
  7. ^ Phukan, Sandeep (2020-02-05). "PM announces Cabinet nod for Ram temple in Ayodhya". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2020-05-09 रोजी पाहिले.
  8. ^ "अयोध्येतील राम मंदिर निर्माण ट्रस्टवर कुणाचा किती विश्वास?".
  9. ^ a b c d Pandey, Alok (23 July 2020). "Ayodhya's Ram Temple Will Be 161-Foot Tall, An Increase Of 20 Feet". NDTV. 2020-07-23 रोजी पाहिले.
  10. ^ Sampal, Rahul (2020-07-28). "Somnath, Akshardham & now Ram Mandir — Gujarat family designing temples for 15 generations". ThePrint (इंग्रजी भाषेत). 2020-07-29 रोजी पाहिले.
  11. ^ a b Bajpai, Namita (21 July 2020). "280-feet wide, 300-feet long and 161-feet tall: Ayodhya Ram temple complex to be world's third-largest Hindu shrine". The New Indian Express. 2020-07-22 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-07-23 रोजी पाहिले.
  12. ^ "Grand Ram temple in Ayodhya before 2022". The New Indian Express. IANS. 11 November 2019. 2020-05-26 रोजी पाहिले.CS1 maint: others (link)
  13. ^ India, Press Trust of (2020-02-06). "Ayodhya Ram Mandir construction to begin in April this year: Trustee". Business Standard India. 2020-05-09 रोजी पाहिले.
  14. ^ Sharma, Pratul (23 March 2020). "1st phase of Ram temple construction begins in Ayodhya". The Week (इंग्रजी भाषेत). 2020-05-09 रोजी पाहिले.
  15. ^ "Ram Mandir Construction: राम मंदिर निर्मितीच्या पहिल्या टप्प्यातील काम सुरू" [Ram Mandir Construction: Ram mandir Foundation Starts First Phase of Work]. Times Now Marathi. 2020-05-08. 2021-10-18 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-05-08 रोजी पाहिले.
  16. ^ Bajpai, Namita (9 April 2020). "Ram Mandir plans continue during COVID-19 lockdown, temple trust releases its official Logo". The New Indian Express. 2020-05-09 रोजी पाहिले.
  17. ^ "COVID-19: लॉकडाउन खत्म होते ही अयोध्या में शुरू होगा भव्य राम मंदिर निर्माण" [COVID-19: The Ram Temple construction will begin in Ayodhya after the end of lockdown]. News18 India (हिंदी भाषेत). 1970-01-01. 2020-05-08 रोजी पाहिले.
  18. ^ "Indo-China border standoff: Plan to start construction of Ram Temple in Ayodhya suspended". The Economic Times. 2020-07-25 रोजी पाहिले.
  19. ^ "Shivling, carvings on sandstone found at Ram Janmabhoomi site: Temple trust". द टाइम्स ऑफ इंडिया. ANI. 21 May 2020. 27 May 2020 रोजी पाहिले.
  20. ^ Rashid, Omar (2020-03-25). "U.P. Chief Minister Adityanath shifts Ram idol amid lockdown". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). ISSN 0971-751X. 2020-07-24 रोजी पाहिले.
  21. ^ "VHP to organise 'Vijay Mahamantra Jaap Anushthan'". Outlook. IANS. 4 April 2020. 2020-08-02 रोजी पाहिले.
  22. ^ "L&T to oversee the construction of Ram temple: Vishwa Hindu Parishad". Business Standard. 3 March 2020. 6 August 2020 रोजी पाहिले.
  23. ^ Bajpai, Namita (29 February 2020). "L&T ready to construct Ram temple in Ayodhya for free, say VHP leaders". The New Indian Express. 6 August 2020 रोजी पाहिले.
  24. ^ Mishra, Avaneesh (2020-09-10). "Ayodhya Ram Temple construction: L & T reaches out to IIT-M for expert help on design, concrete". The Indian Express (इंग्रजी भाषेत). 2020-11-17 रोजी पाहिले.
  25. ^ Shah, Pankaj (21 August 2020). "Ram temple: CBRI and IIT-Madras tests Janmabhoomi soil". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 2020-11-17 रोजी पाहिले.
  26. ^ "Ram temple trust asks IITs to suggest models for strong foundation of temple". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). PTI. 2020-12-30. 2021-01-09 रोजी पाहिले.CS1 maint: others (link)
  27. ^ "'Ramarchan puja' begins ahead of 'bhoomi pujan' in Ayodhya". DNA India (इंग्रजी भाषेत). 4 August 2020. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  28. ^ Mehta, Kriti (22 July 2020). "Ram temple bhumi pujan: Sangam soil, water to be taken to Ayodhya; proceedings to be telecast live". द टाइम्स ऑफ इंडिया.
  29. ^ "Water, soil from Kodagu sent to Ayodhya". Deccan Herald. 24 July 2020.
  30. ^ "Sacred Soil of Kamakhya Temple taken for Construction of Ram Mandir". Guwahati Plus (इंग्रजी भाषेत). 28 July 2020. 10 ऑगस्ट 2020 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-07-28 रोजी पाहिले.
  31. ^ Singh, Akhilesh (26 July 2020). "VHP sends soil from gurdwara, Valmiki temple to Ayodhya". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 2020-07-26 रोजी पाहिले.
  32. ^ "Soil from Sharda Peeth in Kashmir to be used in Ram Mandir foundation in Ayodhya". The Kashmir Monitor. 25 July 2020. 26 July 2020 रोजी पाहिले.
  33. ^ "Soil from 11 places in Delhi sent for Ayodhya Ram Temple Bhoomika pujan". United News of India. 24 July 2020. 26 July 2020 रोजी पाहिले.
  34. ^ Roy, Suparna (2020-07-26). "Char Dham soil and Ganga water to be sent to Ayodhya for Ram Temple Bhumi Pujan". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2020-07-30 रोजी पाहिले.
  35. ^ "Temples in North America to hold virtual prayer to celebrate Ayodhya Ram Temple's foundation laying ceremony". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). PTI. 2020-08-01. ISSN 0971-751X. 2020-08-01 रोजी पाहिले.CS1 maint: others (link)
  36. ^ "Lord Ram's images to be displayed in Times Square to celebrate August 5 Ayodhya Temple groundbreaking ceremony". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). PTI. 2020-07-30. ISSN 0971-751X. 2020-08-01 रोजी पाहिले.CS1 maint: others (link)
  37. ^ Sharda, Shailvee (1 August 2020). "UP: On the threshold of change, Ayodhya braces for transition". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 2020-08-01 रोजी पाहिले.
  38. ^ "Muslim devotees of Lord Ram gear up to celebrate temple 'bhoomi pujan' in Ayodhya". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). PTI. 2020-07-27. ISSN 0971-751X. 2020-08-02 रोजी पाहिले.CS1 maint: others (link)
  39. ^ Ray, Meenakshi, ed. (2020-08-05). "After bhoomi poojan at Ayodhya, RSS' Mohan Bhagwat says we have fulfilled our resolve". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  40. ^ "From Laos to Lanka, Ram is everywhere: PM Modi in Ayodhya". India Today (इंग्रजी भाषेत). 5 August 2020. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  41. ^ "'Jai Siyaram' call resonating throughout the world: PM Narendra Modi". द टाइम्स ऑफ इंडिया (इंग्रजी भाषेत). 5 August 2020. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  42. ^ "Long wait ends today: PM chants 'Jai Siya Ram' in Ayodhya". Punjab News Express. 5 August 2020. 21 August 2023 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  43. ^ "With Jai Siya Ram, PM Modi departs from Jai Shri Ram chant at bhoomi pujan". India Today (इंग्रजी भाषेत). 5 August 2020. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  44. ^ "Ram Mandir Will Be A Modern Symbol Of Our Traditions: PM Modi". BW Businessworld (इंग्रजी भाषेत). 5 August 2020. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  45. ^ Tripathi, Ashutosh, ed. (2020-08-05). "At Ayodhya Ram temple event, PM Modi reiterates mantra to fight coronavirus". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  46. ^ Jain, Sanya (5 August 2020). "Watch: PM Narendra Modi Plants Parijat Sapling At Ram Temple". NDTV.com. 2020-08-05 रोजी पाहिले.
  47. ^ "Renowned sculptor Arun Yogiraj's idol of Ram Lalla chosen for Ayodhya's grand temple". Hindustan Times (इंग्रजी भाषेत). 2024-01-02. 5 January 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2024-01-05 रोजी पाहिले.
  48. ^ Livemint (2024-01-02). "Ayodhya: THIS statue of Lord Ram selected for consecration ceremony | See photo". mint (इंग्रजी भाषेत). 5 January 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2024-01-05 रोजी पाहिले.
  49. ^ Now |, Times (2024-01-02). "Ayodhya Ram Temple: Karnataka sculptor Yogiraj Arun's idol selected for 'Pran Pratishtha'". The Economic Times (इंग्रजी भाषेत). 5 January 2024 रोजी मूळ पानापासून संग्रहित. 2024-01-05 रोजी पाहिले.
  50. ^ "अयोध्येतील राममंदिर अक्षता वितरणाची पुणे महानगरात सुरुवात; माजी राष्ट्रपती प्रतिभा पाटील, अजित पवार यांना निमंत्रण". Loksatta. 2024-01-01. 2024-01-03 रोजी पाहिले.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=राम_मंदिर_(अयोध्या)&oldid=2499904" पासून हुडकले