भारत-जपान संबंध

विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून
Relaciones entre India y Japón (es); ভারত–জাপান সম্পর্ক (bn); relations entre l'Inde et le Japon (fr); روابط هند و ژاپن (fa); Индийско-японские отношения (ru); भारत-जपान संबंध (mr); Indisch-japanische Beziehungen (de); indijsko-japanski odnosi (sr-el); 日本－印度关系 (zh-hans); индијско-јапански односи (sr-ec); 日本－印度關係 (zh); индијско-јапански односи (sr); العلاقات الهندية اليابانية (ar); 日印関係 (ja); יחסי הודו-יפן (he); Intian ja Japanin suhteet (fi); Hubungan India–Jepang (id); ഇന്ത്യ–ജപ്പാൻ ബന്ധങ്ങൾ (ml); Індійсько-японські відносини (uk); 日本－印度關係 (zh-hk); 日本－印度關係 (zh-hant); भारत-जापान सम्बन्ध (hi); భారతదేశం-జపాన్ సంబంధాలు (te); Hindiston — Yaponiya munosabatlari (uz); India–Japan relations (en); rilatoj inter Barato kaj Japanio (eo); rełasion biłatarałe intrà India–Japon (vec); இந்தியா-ஜப்பான் உறவுகள் (ta) 日本とインドの二国間関係 (ja); білатеральні відносини (uk); bilateral relations between India and Japan (en); יחסי חוץ (he); 外交關係 (zh); bilateral relations between India and Japan (en); روابط دوجانبه (fa); bilateral relations (en-us); द्विपक्षीय संबंध (hi) Relaciones entre India y Japon (es); 日本とインドの関係 (ja); Relations entre le Japon et l'Inde (fr); Японо-индийские отношения (ru); Japan–India relations, India-Japan relations, Japan-India relations (en); العلاقات اليابانية الهندية, علاقات يابانية هندية, علاقات هندية يابانية, علاقات الهند واليابان, علاقات اليابان والهند, العلاقات بين اليابان والهند, العلاقات بين الهند واليابان, علاقات اليابان والهند الثنائية, علاقات الهند واليابان الثنائية (ar); 日本-印度關係 (zh); இந்திய-ஜப்பான் உறவுகள் (ta)
भारत-जपान संबंध 
bilateral relations between India and Japan
माध्यमे अपभारण करा
  विकिपीडिया
प्रकारbilateral relation
स्थान भारत, जपान
अधिकार नियंत्रण
साचा:Translations:Template:Wikidata Infobox/i18n/msg-editlink-alttext/mr

भारत-जपान संबंध पारंपारिकपणे मजबूत आहेत. भारत आणि जपानमधील लोक सांस्कृतिक देवाणघेवाणीत गुंतले आहेत. हा प्रामुख्याने बौद्ध धर्माचा परिणाम म्हणून, जो प्राचीन काळात भारतातून जपानमध्ये पसरला होता. भारत आणि जपानमधील लोक बौद्ध धर्माच्या सामायिक वारश्यासह समान सांस्कृतिक परंपरांद्वारे मार्गदर्शन करतात आणि लोकशाही, सहिष्णुता, बहुलवाद आणि मुक्त समाजांच्या आदर्शांसाठी दृढ वचनबद्धता सामायिक करतात.[१]

भारत हा जपानी मदतीचा सर्वात मोठा प्राप्तकर्ता आहे आणि दोन्ही देशांचे अधिकृत विकास सहाय्य (ODA) चे विशेष संबंध आहेत.[२] २०१७ पर्यंत, भारत आणि जपानमधील द्विपक्षीय व्यापार US$ १७.६३ अब्ज इतका होता.

यामाहा, सोनी, टोयोटा आणि होंडा या जपानी कंपन्यांकडे भारतात उत्पादन सुविधा आहेत. भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या वाढीसह, जपानी कंपन्यांसाठी भारत ही एक मोठी बाजारपेठ आहे. जपानी कंपन्या भारतात गुंतवणूक करणाऱ्या काही प्रथम होत्या, त्यापैकी सर्वात प्रमुख म्हणजे सुझुकी, जी भारतीय ऑटोमोबाईल कंपनी मारुती सुझुकीची उपकंपनी आहे.

डिसेंबर २००६ मध्ये, भारताचे पंतप्रधान मनमोहन सिंग यांच्या जपान दौऱ्यात "जपान-भारत धोरणात्मक आणि जागतिक भागीदारी" या संयुक्त निवेदनावर स्वाक्षरी करण्यात आला. जपानने भारतातील अनेक पायाभूत सुविधा प्रकल्पांना आर्थिक मदत केली आहे, विशेषतः दिल्ली मेट्रो.[२]

२०१३ च्या बीबीसी वर्ल्ड सर्व्हिस पोलनुसार, ४२% जपानी लोकांना वाटते की भारताचा आंतरराष्ट्रीय प्रभाव प्रामुख्याने सकारात्मक आहे, तर ४% लोक नकारात्मक मानतात. २०१४ मध्ये, जपानी पंतप्रधान शिंजो आबे यांच्या भारत भेटीदरम्यान, दोन्ही देशांनी त्यांची भागीदारी "विशेष धोरणात्मक आणि जागतिक भागीदारी" वर अद्यतनित करण्याचे मान्य केले.[३][४][५]

ऐतिहासिक व सांस्कृतिक संबंध[संपादन]

ग्रेट बुद्ध (वैरोकाना) तोदाई-जी मंदिर, जपान
जपानमधील सात दैवांपैकी एक असलेल्या बेन्झाइटेनची उत्क्रांती हिंदू देवता सरस्वतीपासून झाली.

जपानमध्ये हिंदू धर्म हा कमी प्रमाणात असला तरी, जपानी संस्कृतीच्या निर्मितीमध्ये त्याची अप्रत्यक्ष व महत्त्वपूर्ण भूमिका आहे. याचे एक संकेत म्हणजे जपानी "सेव्हन गॉड्स ऑफ फॉर्च्यून", ज्यापैकी चार हिंदू देवता म्हणून उगम पावले आहे: बेन्झाईटेन्सामा (सरस्वती), बिशामोन (कुबेर), डायकोकुटेन (शिव), आणि किचिजोतेन (लक्ष्मी).[६][७][८]

निहोन शोकी ग्रंथानुसार, ५५२ मध्ये बौद्ध भिक्खूंनी जपानमध्ये बौद्ध धर्माचा अधिकृत प्रचार सुरू केला.[९][१०][११][१२]

भारतीय स्वातंत्र्य चळवळ[संपादन]

टोकियोच्या रेन्कोजी मंदिरात सुभाषचंद्र बोस यांचे स्मारक. बोस यांच्या अस्थी मंदिरात सोन्याच्या पॅगोडामध्ये ठेवल्या आहेत.

आझाद हिंद या राष्ट्रवादी चळवळीचे नेतृत्व करणारे सुभाष चंद्र बोस यांनी लष्करी मार्गाने भारतातील ब्रिटीश राजवट संपवण्याचे उद्दिष्ट ठेवले होते. त्यांनी आझाद हिंद फौज तयार करण्यासाठी जपानी प्रायोजकत्व वापरले. ह्याची रचना प्रामुख्याने भारतीय सैन्यातील माजी युद्धकैद्यांची होती ज्यांना सिंगापूरच्या पतनानंतर जपानी लोकांनी ताब्यात घेतले होते.[१३]

आधुनिक संबंध[संपादन]

जपानच्या सार्वभौमत्वावर आणि राष्ट्रीय स्वातंत्र्यावर लादलेल्या मर्यादांबद्दलच्या चिंतेमुळे भारताने १९५१ मध्ये सॅन फ्रान्सिस्को शांतता परिषदेला उपस्थित राहण्यास नकार दिला.[१४][१५] जपानचे सार्वभौमत्व पुनर्संचयित केल्यानंतर, जपान आणि भारताने शांतता करारावर स्वाक्षरी केली. २८ एप्रिल १९५२ रोजी दोन्ही देशांमध्ये अधिकृत राजनैतिक संबंध प्रस्थापित केले, ज्यामध्ये भारताने जपानविरुद्धचे सर्व नुकसानभरपाईचे दावे माफ केले.[१४] हा करार दुसऱ्या महायुद्धानंतर जपानने केलेल्या पहिल्या करारांपैकी एक होता.[१६] भारत आणि जपानमधील राजनैतिक, व्यापारी, आर्थिक आणि तांत्रिक संबंध चांगले प्रस्थापित झाले होते. भारतातील लोह खनिजाने जपानला दुसऱ्या महायुद्धातील विनाशातून सावरण्यास मदत केली आणि १९५७ मध्ये जपानचे पंतप्रधान नोबुसुके किशी यांच्या भारत भेटीनंतर, जपान सरकारने १९५८ मध्ये भारताला येन कर्ज देण्यास सुरुवात केली.[१६]

जपानच्या युद्धोत्तर आर्थिक पुनर्बांधणीचे आणि त्यानंतरच्या वेगवान विकासाचे भारतात खूप कौतुक झाले.[१४] १९८६ पासून, जपान भारताचा सर्वात मोठा मदत दाता बनला आहे आणि अजूनही तसाच आहे.[१६]

१९९८ मध्ये पोखरण २ या भारतीय अण्वस्त्र चाचणीच्या परिणामी दोन्ही देशांमधील संबंध घसरले. या चाचणीनंतर जपानने भारतावर निर्बंध लादले, ज्यात सर्व राजकीय देवाणघेवाण निलंबित करणे आणि आर्थिक मदत कमी करणे समाविष्ट आहे. तीन वर्षांनंतर हे निर्बंध उठवण्यात आले. या कालावधीनंतर संबंध झपाट्याने सुधारले, कारण दोन राष्ट्रांमधील द्विपक्षीय संबंध पुन्हा एकदा सुधारले होते.[१७] जपानचे पंतप्रधान शिञो आबे हे भारताच्या २०१४ च्या प्रजासत्ताक दिनाच्या परेडमध्ये प्रमुख पाहुणे म्हणून उपस्थित होते. [१८]

लष्करी[संपादन]

जपान सागरी सेल्फ-डिफेन्स फोर्स आणि भारतीय नौदलाच्या युद्धनौकांनी भारताच्या पश्चिम किनाऱ्याजवळील मलबार २००७ च्या नौदल सरावात भाग घेतला.

भारत आणि जपानमध्ये घनिष्ठ लष्करी संबंध आहेत. आशिया-पॅसिफिक आणि हिंद महासागरातील सागरी मार्गांची सुरक्षा राखण्यात आणि आंतरराष्ट्रीय गुन्हेगारी, दहशतवाद, चाचेगिरी आणि मोठ्या प्रमाणावर विनाशकारी शस्त्रांच्या प्रसाराशी लढण्यासाठी सहकार्यामध्ये त्यांचे हितसंबंध आहेत.[१९] दोन्ही राष्ट्रांनी अनेकदा संयुक्त लष्करी सराव केले आहेत आणि तंत्रज्ञानावर सहकार्य केले आहे.[१४] भारत आणि जपान यांनी २२ ऑक्टोबर २००८ रोजी एक सुरक्षा करार केला.[२०][२१]

२०१६ अणु करार[संपादन]

नोव्हेंबर २०१६ मध्ये, भारताचे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी जपानच्या तीन दिवसीय दौऱ्यावर आले होते आणि त्यांनी त्यांचे समकक्ष शिंजो आबे यांच्याशी अणुऊर्जेबाबत करार केला होता. [२२] 2011 च्या फुकुशिमा आण्विक आपत्तीमुळे या कराराला सहा वर्षे लागली. जपानने अप्रसार करारावर स्वाक्षरी न करणाऱ्या देशासोबत असा करार करण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. या करारामुळे जपान भारताला अणुभट्ट्या, इंधन आणि तंत्रज्ञानाचा पुरवठा करू शकतो. २०३२ पर्यंत अणुऊर्जा क्षमता दहापट वाढवून दक्षिण भारतात सहा अणुभट्ट्या बांधण्यात भारताला मदत करणे हा या कराराचा उद्देश आहे.[२३][२४][२५]

संदर्भ[संपादन]

  1. ^ "India-Japan Relations" (PDF). Ministry of External Affairs (India). November 2012.
  2. ^ a b PM'S ADDRESS TO JOINT SESSION OF THE DIET |access-date= requires |url= (सहाय्य)
  3. ^ Tokyo Declaration for India - Japan Special Strategic and Global Partnership
  4. ^ Japan-India Relations (Basic Data)
  5. ^ 2013 World Service Poll |access-date= requires |url= (सहाय्य)
  6. ^ "Butsuzōzui (Illustrated Compendium of Buddhist Images)" (जपानी भाषेत). Ehime University Library. 1796. p. (059.jpg). Archived from the original (digital photos) on 2018-10-10. 2023-11-22 रोजी पाहिले.
  7. ^ Chaudhuri, Saroj Kumar. Hindu Gods and Goddesses in Japan. (New Delhi, 2003) आयएसबीएन 81-7936-009-1.
  8. ^ "Japan wants to encourage studies of Hindu gods" Satyen Mohapatra Archived 2020-03-01 at the Wayback Machine.
  9. ^ Bowring, Richard John (2005). The religious traditions of Japan, 500–1600. Cambridge, UK: Cambridge University Press. pp. 16–17. ISBN 978-0-521-85119-0.
  10. ^ Bowring, Richard John (2005). The religious traditions of Japan, 500–1600. Cambridge, UK: Cambridge University Press. pp. 15–17. ISBN 978-0-521-85119-0.
  11. ^ Dykstra, Yoshiko Kurata; De Bary, William Theodore (2001). Sources of Japanese tradition. New York: Columbia University Press. pp. 100. ISBN 978-0-231-12138-5.
  12. ^ Asia Society Buddhism in Japan. Retrieved July 2012
  13. ^ Joyce C. Lebra, Jungle Alliance, Japan and the Indian National Army (1971) p 20
  14. ^ a b c d "Ambassador Ronen Sen's remarks at a luncheon meeting of the Japan Society in New York". indianembassy.org. Archived from the original on 7 September 2008. 8 November 2008 रोजी पाहिले.
  15. ^ "Nehru and Non-alignment". P.V. Narasimha Rao. 2 June 2009. 31 October 2009 रोजी पाहिले.
  16. ^ a b c "Japan-India Relations". Japanese Ministry of Foreign Affairs. 8 November 2008 रोजी पाहिले.
  17. ^ Mansingh, Lalit. "India-Japan Relations" (PDF). Archived from the original (PDF) on 25 June 2007. 11 November 2008 रोजी पाहिले.
  18. ^ "Japanese Prime Minister Shinzo Abe to be Republic Day chief guest". The Times of India. Press Trust of India. 6 January 2014. 6 January 2014 रोजी पाहिले.
  19. ^ Roy Choudhury, Srabani (2 October 2017). "Shinzō Abe's India Visit: A Prologue". IndraStra Global. 003 (September (09)): 0013. ISSN 2381-3652.
  20. ^ "India And Japan Sign Security Pact". IndiaServer. 23 October 2008. Archived from the original on 27 November 2009. 19 October 2009 रोजी पाहिले.
  21. ^ "Joint Declaration on Security Co-operation between Japan and India". Ministry of Foreign Affairs of Japan. 22 October 2008. 19 October 2009 रोजी पाहिले.
  22. ^ Dipankan Bandopadhyay. "India and the Nukes". Politics Now. 15 November 2016 रोजी पाहिले.[मृत दुवा]
  23. ^ "India, Japan Sign Landmark Nuclear Energy Deal After 6 Years Of Talks: 10 Points". NDTV. 12 November 2016 रोजी पाहिले.
  24. ^ "India, Japan sign landmark civil nuclear deal – Times of India". The Times of India. 12 November 2016 रोजी पाहिले.
  25. ^ Bhattacherjee, Kallol, Kallol (11 November 2016). "Japan has option to scrap N-deal". The Hindu (इंग्रजी भाषेत). 12 November 2016 रोजी पाहिले.
"https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=भारत-जपान_संबंध&oldid=2350161" पासून हुडकले