फारसी भाषा

फारसी
	فارسی, دری
स्थानिक वापर	इराण ; अफगाणिस्तान ; बहरैन ; इराक ; ताजिकिस्तान ; उझबेकिस्तान ; कुवेत ; संयुक्त अरब अमिराती
प्रदेश	मध्य-पूर्व, मध्य आशिया
लोकसंख्या	६ - ७ कोटी
भाषाकुळ	इंडो-युरोपीय इंडो-इराणी इराणी फारसी; ; ;
लिपी	अरबी लिपी (फारसी)
अधिकृत दर्जा
प्रशासकीय वापर	इराण ; अफगाणिस्तान (दारी) ; ताजिकिस्तान (ताजिक)
भाषा संकेत
ISO ६३९-१	fa
ISO ६३९-२	fas
ISO ६३९-३	fas[मृत दुवा]
	फारसी भाषकांचा जगभरातील विस्तार

फारसी व पार्शी ही इंडो-युरोपीय भाषाकुळातील एक भाषा इराण मध्ये बोलली जाते. फारसी भाषा आधुनिक काळात इराण, अफगाणिस्तान, ताजिकिस्तान या देशांची ती अधिकृत भाषा आहे. आर्मेनिया, अझरबैजान, जॉर्जिया, कझाकस्तान, तुर्कमेनिस्तान, तुर्कस्तान, उझबेकिस्तान, इराक, पाकिस्तान या देशांतही फारसी जाणणारे लोक आहेत. भारतीय उपखंडात मध्ययुगीन इस्लामी राजवटींच्या काळात फारसीने राजभाषेचे महत्त्व कामवल्यामुळे अनेक भारतीय भाषांवर मध्ययुगीन काळापासून तिचा प्रभाव पडला. काश्मिरी, उर्दू याशिवाय हिंदी आणि मराठीत मूलतः फारसी असलेले अनेक शब्द आढळतात. अमीर खुस्रो, मिर्झा गालिब आणि इक्बाल इत्यादी भारतीय साहित्यात नावाजलेल्या कवींच्या रचना फारसीत आहेत.

अफगाणी दारी भाषा मंगोलियन सारख्या भाषांनी मोठ्या प्रमाणात मिसळली आहे.^[२]

उगम व इतिहास

पार्स, फ़ारस या नावाने ओळखली जाणारी जमात इ.स.पू. ५५० ते इ.स. ३३० या काळात भारतीय उपखंडाच्या पश्चिम दिशेस आजच्या इराणापेक्षा मोठ्या प्रदेशावर राज्य करीत होती. त्यांची भाषा फ़ारसी, ही सुरुवातीला तत्कालीन क्यूनिफॉर्म लिपीत लिहिली जाई.

या भाषेचे संस्कृत भाषेशी खूप साम्य आहे. हखामनी भाषेला तिच्या भाषकांचे वास्तव्य असलेल्या अरिया या भागाच्या नावावरून आर्यन भाषा म्हणत. पूर्वेला अवेस्तन भाषा विकसित झाली. झरतुष्ट्र या पारशी धर्मसंस्थापकाने याच भाषेत धर्मतत्त्वे सांगितली. इ.स.पू.च्या ४थ्या शतकात महान अलेक्झांडराच्या नेतृत्वाखालील ग्रीक आक्रमणातून आणि नंतर इ.स.च्या ७व्या शतकात झालेल्या अरब आक्रमणातून वाचलेला अवेस्ता हा ग्रंथ अवेस्तान भाषेमध्ये लिहिला गेला होता.

वर्णमाला आणि उच्चार

अवेस्तन ही लिपी उजवीकडून डावीकडे जाणारी, आणि थोडे अपवाद वगळता, देवनागरीतील सर्व अक्षरे असणारी आहे. धातू आत्मनेपदी व परस्मैपदी आहेत. द्विवचन आहे. अरब हल्ल्यांनंतर मात्र इस्लाम धर्मासह फारसीभाषकांनी काही अक्षरांची भर घालून अरबी लिपी स्वीकारली.

फारसीतली वर्णमाला

फारसी वर्ण	वर्णाचे नाव	वर्णाच्या उच्चाराशी साधर्म्य असलेला मराठीतील उच्चार
ا	अलीफ	"अ"
ب	बे	"ब"
پ	पे	"प"
ت	ते	"त"
ث	से	"स्स" जिभेचे टोक पुढच्या वरच्या दातांना लावूनस म्हटल्यावर हा उच्चार होतो
ج	जिम	"ज" जेवण मधला ज
چ	चे	"च" चिवडा मधलाच
ح	हे	"ह" हा मधला ह
خ	खे	"ख" खाण्यातला ख
د	दॉल	"द"
ذ	झॉल	"झ"
ر	रे	"र"
ز	झ्ये	"झ्य" झक्कास मधला झ
ژ	ज्ज	"ज" दातांवर दात दाबून ज्य सारखा
س	सीन	"स"
ش	शीन	"श"
ص	स्वाद	"स"
ض	झ्वाद	"झ"
ط	टो	"ट"
ظ	झो	"झ"
ع	ऐन	"आ"
غ	गैन	"घ"
ف	फे	"फ"
ق	काफ	"क" हक मधला क
ک	काफ	"क"
گ	गाफ	"ग"
ل	लाम	"ल"
م	मीम	"म"
ن	नून	"न"
و	वाव	"व"
ی	ये	"य"
ه	हे	"ह"