वास्तुपुरुष (चित्रपट)

**वास्तुपुरुष (चित्रपट)**
	2002 film directed by Sumitra Bhave–Sunil Sukthankar
	माध्यमे अपभारण करा
	विकिपीडिया
प्रकार	चलचित्र
मूळ देश	भारत;
दिग्दर्शक	Sumitra Bhave; Sunil Sukthankar;
प्रमुख कलाकार	उत्तरा बावकर;
प्रकाशन तारीख	इ.स. २००२;
अधिकार नियंत्रण
	Q30635376; आय.एम.डी.बी. दुवा: tt0396963
	रिसोनेंटेर; पेटस्केन; सखोलीया; ओपनस्ट्रीट मॅप; शोधक साधन; चित्रित शोध;

वास्तुपुरूष: द गार्डियन स्पिरिट ऑफ द हाऊस (किंवा फक्त वास्तुपुरूष) हा २००२ सालातील भारतीय मराठी चित्रपट असून चित्रपट निर्माते सुमित्रा भावे-सुनील सुकथणकर दिग्दर्शित आणि राष्ट्रीय चित्रपट विकास महामंडळाने तयार केलेला हा चित्रपट आहे. चित्रपटाचे कथानक भास्करबद्दल आहे जो आपल्या गरीब आर्थिक परिस्थितीतून वर उठून आणि आपल्या आईसाठी स्वतःला गरीब लोकांच्या सेवेत झोकून देतो. त्याच्या आईचा असा विश्वास आहे की त्यांच्या पिढ्यांना वास्तुपुरुषांनी निम्न जातीतील लोकांवर अन्याय केल्याबद्दल शाप दिला आहे. ५०व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारांमध्ये मराठीतील सर्वोत्कृष्ट फीचर फिल्म आणि ४०व्या महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कारांमध्ये आठ पुरस्कारांसह या चित्रपटाने अनेक पुरस्कार जिंकले.

कथानक

भास्कर देशपांडे (महेश एलकुंचवार) यांना मुंबईतील झोपडपट्ट्यांमध्ये प्रतिबंधात्मक औषधांच्या समर्पित कार्याबद्दल प्रतिष्ठित रॅमन मॅगसेसे पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. भास्करने चाळीस वर्षांनंतर आपल्या गावी जाण्याचे ठरवले आणि आपल्या जुन्या वडिलोपार्जित घराच्या अवशेषांमधून जात असताना त्यांच्या आठवणींना उजाळा मिळतो.

भास्कर हा महाराष्ट्रातील ग्रामीण गावात स्थायिक झालेल्या ब्राह्मण कुटुंबातील आहे. त्यांचे वडील नारायण देशपांडे (सदाशिव अमरापूरकर) हे भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या काळात कार्यकर्ते होते आणि स्वतंत्र भारत नंतरच्या भ्रष्ट व्यवस्था स्वीकारण्यासाठी आता धडपडत आहेत. भास्करचे काका, माधव (रवींद्र मानकानी) एक विधुर आहे जो आपल्या पूर्वजांनी त्यांच्या जुन्या घरात छुपा खजिना शोधण्याचीच्या आशेत आहे. भास्करचा मोठा भाऊ निशिकांत (अतुल कुलकर्णी) एक हौशी कवी आहे जो कृष्णा (रेणुका दफ्तादार)च्या प्रेमात पडतो. कृष्णा एक नर्स होती पण मराठा समाजातील असून वडिलांनी त्यांच्या विवाहास विरोध केला. सरस्वती, भास्करची आई (उत्तरा बावकर) एक सुज्ञ महिला आहे ज्याने काळाबरोबर स्वतःला बदलून घेतले आहे आणि तिच्या इतर कुटुंबातील सदस्यांप्रमाणेच, कुळकायद्यातील झालेले नुकसान स्वीकारले आहे. तिचा विश्वास आहे की त्यांच्या पूर्वजांनी बऱ्याच निम्न जातींवर अन्याय केला आहे आणि अशा प्रकारे वास्तुपुरुषाने त्यांच्या पिढ्यांना शाप दिला आहे. तिने भास्करला डॉक्टर होण्याचे व वास्तुपुरुषाला शांत करण्यासाठी गरिबांची सेवा करण्याचे प्रोत्साहन दिले. भास्कर, शैक्षणिकदृष्ट्या हुशार असूनही त्यांच्या निकृष्ट आर्थिक परिस्थितीमुळे वैद्यकीय महाविद्यालयात प्रवेश मिळविण्यासाठी धडपडत आहे. त्याच्या आईने वडिलांना आपला प्रभाव एका तत्कालीन मंत्रीवर वापरावा अशी विनंती केली परंतु तो त्याच्या आचाराविरूद्ध आहे म्हणून त्यांनी तसे करण्यास नकार दिला.

भास्करची खालच्या जातीतील मित्र, कृष्णा आणि सोपना, भास्करच्या आईचे स्वप्न पूर्ण करण्यात मदत करतात आणि भास्करला पुढील शिक्षणासाठी मुंबईला पाठवतात. जेव्हा भास्कर चाळीस वर्षानंतर आपल्या गावी परत येतो आणि रुग्णालय बांधण्याचा निर्णय घेतो, तेव्हा त्याला सोपानचा पाठिंबा मिळतो, जो आता साखर कारखान्याचा चेरमन झाला आहे. सोबत कृष्णाची नात, कल्याणी (देविका दफ्तर) जी आता डॉक्टर आहे, ती देखील मदत करते.

निर्माण

वास्तुपुरुषाची कथा सुमित्रा भावे यांच्या वैयक्तिक अनुभवांनी प्रेरित आहे.^[१] भावे ह्या महाराष्ट्रातील कोल्हापूर जवळच्या खेड्यातील ब्राह्मण कुटुंबातील आहेत. त्यांच्या आईने भावेला तिच्या दोन काकांवर आधारित तिच्या पुढच्या सिनेमाची कथा कथित करण्याची सूचना केली. भावे यांनी भास्करच्या आईच्या रूपात उत्तरा बाओकर, भास्करचे वडील म्हणून सदाशिव अमरापूरकर आणि भास्कर काका म्हणून रवींद्र मानकानी यांनी अनुक्रमे आई आणि दोन काका यांच्यावर आधारित तीन पात्रे लिहिली.^[२] भास्करची मुख्य भूमिका साकारणारे मराठी नाटककार महेश एलकुंचवार हे या चित्रपटाद्वारे बावीस वर्षानंतर पडद्यावर परत आले. यापूर्वी एलकुंचवार यांनी १९८० मध्ये गोविंद निहलानी यांच्या हिंदी चित्रपटात (आक्रोश) मध्ये एक छोटीशी भूमिका साकारली होती.^[३]

पुरस्कार

स्वातंत्र्योत्तर भारतातील सामाजिक परिवर्तनाच्या भोवऱ्यात अडकलेल्या एका सरंजामी कुटूंबाच्या सक्षम हाताळणीसाठी या चित्रपटाला ५०व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्काराने मराठीतील सर्वोत्कृष्ट चित्रपट पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.^[४] २००३ मध्ये ४०व्या महाराष्ट्र राज्य चित्रपट पुरस्कारात या चित्रपटाने आठ पुरस्कार जिंकले - सर्वोत्कृष्ट अभिनेता, सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्री, सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेता, सर्वोत्कृष्ट सहाय्यक अभिनेत्री, सर्वोत्कृष्ट कथा, सर्वोत्कृष्ट पटकथा, सर्वोत्कृष्ट संवाद आणि सर्वोत्कृष्ट गीत यांना हा पुरस्कार देण्यात आला.^[५]

संदर्भ

^ "Cinema, the medium of change". Rediff. 25 November 2002. 6 May 2017 रोजी पाहिले.
^ "संवाद: श्रीमती सुमित्रा भावे व श्री. सुनील सुकथनकर" [Interview: Sumitra Bhave and Sunil Sukthankar] (Marathi भाषेत). Maayboli. 23 July 2009. 5 May 2017 रोजी पाहिले.CS1 maint: unrecognized language (link)
^ Ramnarayan, Gowri (7 March 2004). "Face to Face: Other realities". The Hindu. 5 May 2017 रोजी पाहिले.
^ "50th National Film Awards" (PDF). Directorate of Film Festivals. p. 78–79. 14 March 2012 रोजी पाहिले.
^ "Vastupurush@NFDC". NFDC. 5 May 2017 रोजी पाहिले.

[Rediff-1] "Cinema, the medium of change". Rediff. 25 November 2002. 6 May 2017 रोजी पाहिले.

[2] "संवाद: श्रीमती सुमित्रा भावे व श्री. सुनील सुकथनकर" [Interview: Sumitra Bhave and Sunil Sukthankar] (Marathi भाषेत). Maayboli. 23 July 2009. 5 May 2017 रोजी पाहिले.CS1 maint: unrecognized language (link)

[3] Ramnarayan, Gowri (7 March 2004). "Face to Face: Other realities". The Hindu. 5 May 2017 रोजी पाहिले.

[50thawardPDF-4] "50th National Film Awards" (PDF). Directorate of Film Festivals. p. 78–79. 14 March 2012 रोजी पाहिले.

[Awards-5] "Vastupurush@NFDC". NFDC. 5 May 2017 रोजी पाहिले.

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]