हमास
.jpg)
इस्लामिक रेझिस्टन्स मूव्हमेंट, ज्याचे संक्षिप्त रूप हमास[a] (अरबी: حركة المقاومة الإسلامية, रोमन भाषेत: حركات ال-मुकावमाह अल-इस्लामियाह) आहे,[28][b] ही एक सुन्नी इस्लामी पॅलेस्टिनी राष्ट्रवादी[29] राजकीय संघटना आहे ज्याची लष्करी शाखा कासम ब्रिगेड्स आहे. २००७ पासून ती इस्रायलच्या ताब्यातील गाझा पट्टीवर राज्य करत आहे.
 | या लेखातील मजकूर मराठी विकिपीडियाच्या विश्वकोशीय लेखनशैलीस अनुसरून नाही. आपण हा लेख तपासून याच्या पुनर्लेखनास मदत करू शकता.
नवीन सदस्यांना मार्गदर्शन हा साचा अशुद्धलेखन, अविश्वकोशीय मजकूर अथवा मजकुरात अविश्वकोशीय लेखनशैली व विना-संदर्भ लेखन आढळल्यास वापरला जातो. |
इस्रायली कब्ज्याविरुद्ध पहिल्या इंतिफादाच्या उद्रेकानंतर १९८७ मध्ये पॅलेस्टिनी इस्लामिक विद्वान अहमद यासिन यांनी हमास चळवळीची स्थापना केली. १९७३ मध्ये मुस्लिम ब्रदरहुडशी संलग्न असलेल्या त्यांच्या मुजमा अल-इस्लामिया इस्लामिक धर्मादाय संस्थेतून ती उदयास आली. [३२] सुरुवातीला, स्वतंत्र पॅलेस्टिनी राज्याची निर्मिती रोखण्यासाठी धर्मनिरपेक्ष पॅलेस्टिनी लिबरेशन ऑर्गनायझेशन (पीएलओ) च्या विरोधात संतुलन साधण्यासाठी इस्रायलने हमासला गुप्तपणे पाठिंबा दिला. २००६ च्या पॅलेस्टिनी कायदेमंडळ निवडणुकीत, भ्रष्टाचारमुक्त सरकारच्या आश्वासनांवर मोहीम राबवून आणि पॅलेस्टिनीला इस्रायली कब्ज्यातून मुक्त करण्यासाठी प्रतिकाराचा पुरस्कार करून हमासने पॅलेस्टिनी विधान परिषदेत बहुमत मिळवले. गाझाच्या लढाईत, हमासने प्रतिस्पर्धी पॅलेस्टिनी गट फतहकडून गाझा पट्टीचा ताबा घेतला, [३७][३८] आणि तेव्हापासून पॅलेस्टिनी राष्ट्रीय प्राधिकरणापासून वेगळे प्रदेश चालवत आहे. हमासच्या ताब्यात आल्यानंतर, इस्रायलने विद्यमान हालचाली निर्बंधांमध्ये लक्षणीय वाढ केली आणि गाझा पट्टीची संपूर्ण नाकेबंदी लादली. इजिप्तनेही याच वेळी गाझाची नाकेबंदी सुरू केली. त्यानंतर इस्रायलसोबत अनेक युद्धे झाली, ज्यात २००८-०९, २०१२, २०१४, २०२१ मधील युद्धे आणि २०२३ पासून सुरू असलेली युद्धे यांचा समावेश आहे, जी ७ ऑक्टोबरच्या हल्ल्यांनी सुरू झाली.[१]
हमासने इस्लामिक संदर्भात पॅलेस्टिनी राष्ट्रवादाचा प्रचार केला आहे [40] आणि सुरुवातीला संपूर्ण माजी अनिवार्य पॅलेस्टाइनमध्ये एक राज्य शोधले. २००५, २००६ आणि २००७ मध्ये फताह सोबत केलेल्या करारांमध्ये त्यांनी १९६७ च्या सीमा मान्य करण्यास सुरुवात केली. [41][42][43] २०१७ मध्ये, हमासने एक नवीन सनद जारी केली ज्यामध्ये इस्रायलला मान्यता न देता १९६७ च्या सीमांमध्ये पॅलेस्टिनी राज्याचे समर्थन केले गेले. १९६७ च्या सीमांवर आधारित हमासने वारंवार केलेल्या युद्धविरामाच्या ऑफर (१०-१०० वर्षांच्या कालावधीसाठी [४८]: २२१-२४६ ) अनेकांना दोन-राज्य उपायाशी सुसंगत वाटतात,[४९][५०] तर काहींचे म्हणणे आहे की हमासने पूर्वीच्या अनिवार्य पॅलेस्टाईनमध्ये एक राज्य स्थापन करण्याचे दीर्घकालीन उद्दिष्ट कायम ठेवले आहे.[५१]: ८३७, ८३९ १९८८ च्या हमास सनदेचे मोठ्या प्रमाणावर यहूदी-विरोधी म्हणून वर्णन केले गेले होते, हमासच्या २०१७ च्या सनदेने[५३] यहूदी-विरोधी भाषा काढून टाकली आणि त्यांच्या संघर्षाचे लक्ष्य यहूदी नव्हे तर झिओनिस्ट असल्याचे घोषित केले. या सनदेने धोरणात प्रत्यक्ष बदल घडवून आणला आहे की नाही यावर वादविवाद झाला आहे.[२]
परराष्ट्र धोरणाच्या दृष्टीने, हमासने ऐतिहासिकदृष्ट्या इजिप्त,[60] इराण,[60] कतार,[61] सौदी अरेबिया,[62] सीरिया[60] आणि तुर्की यांच्याशी संबंध प्रस्थापित करण्याचा प्रयत्न केला आहे;[63] अरब स्प्रिंगमुळे त्याचे काही संबंध प्रभावित झाले आहेत.[64] हमास आणि इस्रायल दीर्घकाळ सशस्त्र संघर्षात गुंतले आहेत. संघर्षाच्या प्रमुख पैलूंमध्ये वेस्ट बँक आणि गाझा पट्टीवरील इस्रायली ताबा, जेरुसलेमची स्थिती, इस्रायली वसाहती, सीमा, पाण्याचे हक्क,[65] परवाना व्यवस्था, पॅलेस्टिनी चळवळीचे स्वातंत्र्य,[66] आणि पॅलेस्टिनी परतण्याचा अधिकार यांचा समावेश आहे. हमासने इस्रायली नागरिकांवर हल्ला केला आहे, ज्यामध्ये आत्मघाती बॉम्बस्फोटांचा वापर करणे तसेच इस्रायली शहरांवर रॉकेट डागणे यांचा समावेश आहे. ऑस्ट्रेलिया, कॅनडा, पॅराग्वे, इस्रायल, जपान, न्यू झीलंड, युनायटेड किंग्डम आणि युनायटेड स्टेट्स तसेच युरोपियन युनियनने हमासला दहशतवादी संघटना म्हणून घोषित केले आहे. २०१८ आणि २०२३ मध्ये, संयुक्त राष्ट्रांमध्ये हमासचा निषेध करण्याचा प्रस्ताव फेटाळण्यात आला.[३]
व्युत्पत्ती
[संपादन]हमास हे अरबी वाक्यांश حركة المقاومة الإسلامية किंवा Ḥarakah al-Mukāwamah al-ʾIslāmiyyah चे संक्षिप्त रूप आहे, ज्याचा अर्थ "इस्लामिक प्रतिकार चळवळ" आहे. हे संक्षिप्त रूप, HMS, 1988 हमास करार मध्ये अरबी शब्द ḥamas (حماس) द्वारे स्पष्ट केले गेले होते ज्याचा स्वतः अर्थ "उत्साह", "सामर्थ्य" किंवा "शौर्य" असा होतो.[४]
इतिहास
[संपादन]मुख्य लेख: हमासचा इतिहास
हमासची स्थापना १९८७ मध्ये झाली आणि कथितपणे त्याचा उगम इजिप्तच्या मुस्लिम ब्रदरहुड चळवळीपासून झाला आहे, जी १९५० पासून गाझा पट्टीमध्ये सक्रिय होती आणि मशिदी आणि विविध धर्मादाय आणि सामाजिक संस्थांच्या नेटवर्कद्वारे प्रभाव मिळवत होती. इतर पॅलेस्टिनी गटांप्रमाणे, १९६७ मध्ये इस्रायलने गाझावर कब्जा केल्यानंतर, गाझातील ब्रदरहुडने इस्रायलविरुद्धच्या प्रतिकार बहिष्कारात सामील होण्यास नकार दिला. १९८० च्या दशकात, ते एक शक्तिशाली राजकीय घटक म्हणून उदयास आले, ज्याने पीएलओच्या प्रभावाला आव्हान दिले, ज्याच्या फतह गटाची निर्मिती करण्यात त्यांनी मुख्य भूमिका बजावली होती. डिसेंबर १९८७ मध्ये, ब्रदरहुडने हमासच्या नावाखाली अधिक राष्ट्रवादी आणि कार्यकर्ता मार्ग स्वीकारला. धर्मनिरपेक्ष पीएलओच्या विरोधात संतुलन म्हणून इस्रायलने सुरुवातीला हमासला गुप्तपणे पाठिंबा दिला. १९९० आणि २००० च्या दशकाच्या सुरुवातीला, या संघटनेने इस्रायलविरुद्ध असंख्य आत्मघातकी बॉम्बस्फोट आणि इतर हल्ले केले.
जानेवारी २००६ च्या पॅलेस्टिनी विधानसभेच्या निवडणुकीत, हमासने पॅलेस्टिनी संसदेत सत्ताधारी फताह पक्षाचा पराभव करून मोठ्या प्रमाणात जागा मिळवल्या. निवडणुकीनंतर, हमास आणि फताह यांच्यात संघर्ष निर्माण झाला, जो ते सोडवू शकले नाहीत. जून २००७ मध्ये, हमासने हिंसक संघर्षांच्या मालिकेत फताहचा पराभव केला आणि तेव्हापासून हमासने पॅलेस्टिनी प्रदेशाच्या गाझा भागावर राज्य केले आहे, त्याच वेळी त्यांना पश्चिम किनाऱ्यावरील सरकारी पदांवरून काढून टाकण्यात आले. त्यानंतर इस्रायल आणि इजिप्तने गाझावर आर्थिक नाकेबंदी लादली आणि प्रदेशाशी असलेल्या त्यांच्या सीमा मोठ्या प्रमाणात सील केल्या.
गाझावर नियंत्रण मिळवल्यानंतर, हमासशी संलग्न आणि इतर मिलिशियांनी इस्रायलवर रॉकेट हल्ले सुरू केले, जे इजिप्तच्या मध्यस्थीने केलेल्या युद्धबंदीनंतर जून २००८ मध्ये हमासने थांबवले. [86] २००८ च्या अखेरीस युद्धबंदी मोडली, दोन्ही बाजूंनी एकमेकांवर जबाबदारीचा आरोप केला. डिसेंबर २००८ च्या अखेरीस, इस्रायलने गाझावर हल्ला केला, जानेवारी २००९ च्या मध्यात आपले सैन्य मागे घेतले. [89] २००९ पासून, हमासने इस्रायलसोबत अनेक लष्करी संघर्षांना तोंड दिले आहे, विशेषतः २०१२ आणि २०१४ च्या गाझा युद्धांमध्ये, ज्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात जीवितहानी झाली. हमासने गाझावर नियंत्रण राखले आहे, अनेकदा फतहच्या नेतृत्वाखालील पॅलेस्टिनी प्राधिकरणाशी संघर्ष केला आहे. हमास आणि फतह यांच्यातील समेट करण्याच्या प्रयत्नांना मर्यादित यश मिळाले आहे. इस्रायलविरुद्ध तुरळक रॉकेट हल्ले आणि बोगदे बांधणीच्या कामांमध्ये गुंतलेले असताना, हमासला आंतरराष्ट्रीय एकाकीपणा आणि नाकेबंदीचा सामना करावा लागत राहिला.
७ ऑक्टोबर २०२३ रोजी, हमास आणि इतर पॅलेस्टिनी अतिरेक्यांनी इस्रायलवर हल्ला केला आणि सुमारे १,२०० इस्रायलींना ठार मारले, त्यापैकी सुमारे दोन तृतीयांश नागरिक होते. सुमारे २५० इस्रायली नागरिक आणि सैनिकांना ओलीस ठेवून गाझा पट्टीत आणण्यात आले, इस्रायलमधील पॅलेस्टिनी कैद्यांची सुटका करण्याच्या उद्देशाने (कैदी अदलाबदलीचा भाग म्हणून). हमासने म्हटले आहे की त्यांचा हल्ला इस्रायलच्या सततच्या कब्जा, गाझावरील नाकेबंदी आणि वसाहतींचा विस्तार, तसेच अल-अक्सा मशिदीला असलेल्या कथित धोक्यांना आणि पॅलेस्टिनींच्या दुर्दशेला प्रतिसाद म्हणून होता. [93] हमास अतिरेक्यांनी लैंगिक हिंसाचाराचे अहवाल देखील आहेत, ज्याचे आरोप हमासने नाकारले आहेत. इस्रायलने गाझा पट्टीवर आक्रमण करून प्रतिसाद दिला, ज्यामध्ये ७०,००० हून अधिक पॅलेस्टिनी मारले गेले, त्यापैकी ५९.१% महिला, मुले आणि वृद्ध होते, असे द लॅन्सेटमधील एका पीअर-रिव्ह्यू केलेल्या अभ्यासात म्हटले आहे.
३१ जुलै २०२४ रोजी, इराणी अध्यक्ष मसूद पेझेश्कियान यांच्या उद्घाटन समारंभाला उपस्थित राहिल्यानंतर तेहरानमध्ये इस्माईल हनियाह यांची हत्या करण्यात आली. [96] ऑगस्ट २०२४ मध्ये, गाझामधील हमासचे नेते याह्या सिनवार यांची हनियाह यांच्या जागी गटाचे अध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली. हमासच्या अधिकाऱ्यांनुसार, ७ ऑक्टोबरच्या हल्ल्यानंतर अरब आणि इस्लामिक जगात त्यांची लक्षणीय लोकप्रियता आणि इराण आणि "अॅक्सिस ऑफ रेझिस्टन्स" शी असलेले त्यांचे मजबूत संबंध, एक अनौपचारिक इराणी नेतृत्वाखालील राजकीय आणि लष्करी युती, यामुळे त्यांची निवड झाली. १६ ऑक्टोबर २०२४ रोजी, आयडीएफ सैन्याने दक्षिण रफाहमध्ये नियमित गस्त आणि संधीसाधू चकमकीदरम्यान सिनवारची हत्या केली. जानेवारी २०२५ मध्ये, वॉल स्ट्रीट जर्नलने इस्रायली सूत्रांचा हवाला देत सिनवारचा धाकटा भाऊ, मोहम्मद सिनवार (उर्फ शॅडो) हमासचे नेतृत्व करत असल्याचे वृत्त दिले. त्यांच्या सूत्रांनी सांगितले की इस्रायल "त्याला शोधण्यासाठी कठोर परिश्रम करत आहे" आणि तो (उर्फ शॅडो) अल-कसम ब्रिगेड्सचा इज्ज अल-दीन हद्दाद यांच्यासह गाझा पट्टीतील दोन सर्वात वरिष्ठ कमांडर होते. १९ जानेवारी २०२५ रोजी, हमास आणि इस्रायलमध्ये युद्धबंदी लागू झाली.
जानेवारी २०२५ मध्ये, हमासने पुष्टी केली की त्यांचे वरिष्ठ लष्करी प्रमुख, मोहम्मद देईफ, जुलै २०२४ मध्ये इस्रायलच्या सैन्याने मारले. १८ मार्च २०२५ रोजी, इस्रायलने युद्धबंदीचा भंग केला आणि प्रदेशावर गोळीबार सुरूच ठेवला. मार्च २०२५ मध्ये, खान युनिसमधील नासेर हॉस्पिटलवर इस्रायली हल्ल्यात हमासच्या राजकीय ब्युरोचा सदस्य इस्माइल बरहौम मारला गेला.[104] एप्रिल २०२५ मध्ये, आयडीएफच्या मते, हमासच्या शस्त्र तस्करी नेटवर्कचा प्रमुख याह्या फाथी अब्द-कादर अबू शार याला इस्रायली सैन्याने ठार मारले. मे २०२५ मध्ये, गाझामधील हमास नेते आणि याह्या सिनवारचा भाऊ मोहम्मद सिनवार आणि रफाह ब्रिगेडचा कमांडर मुहम्मद शबाना हे दक्षिण गाझा पट्टीत इस्रायली हवाई हल्ल्यात मारले गेल्याचे अपुष्ट वृत्त आले. [१०६][१०७] जून २०२५ मध्ये, इस्रायली सैन्याने डीएनए तपासणीद्वारे मोहम्मद सिनवारचा मृतदेह ओळखल्याची पुष्टी केली.