मराठी चलचित्रपट

दादासाहेब फाळके यांनी मराठी चित्रपटसृष्टीची व पर्यायाने भारतीय चित्रपटसृष्टीची मुहूर्तमेढ रोवली. मराठी चित्रपटसृष्टी ही फाळके, व्ही. शांताराम, सचिन, लता मंगेशकर, आशा भोसले, सुलोचना, सूर्यकांत, लक्ष्मीकांत बेर्डे, अशोक सराफ इत्यादी कलाकारांची कर्मभूमी आहे. मराठी चित्रपटसृष्टी अलीकडच्या काळात पुन्हा भरभराटीला आली आहे. श्वास हा मराठी चित्रपट ऑस्करकरिता पाठवला गेला होता तसेच त्याला राष्ट्रपती पुरस्कारदेखील मिळाला होता.

सातच्या आत घरात, उत्तरायण, सरीवर सरी, अगं बाई अरेच्चा इत्यादी चित्रपट मराठी चित्रपटसृष्टीचा नवा चेहरा म्हणून समोर येत आहेत.

चित्रपट निर्मितीस आरंभ

मराठी चित्रपटसृष्टीतील सर्वात पहिला बोलपट अयोध्येचा राजा हा प्रभात निर्मित आहे. प्रभातचा संत तुकाराम हा १९३७ साली व्हेनिस चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट चित्रपट हा बहुमान मिळवणारा पहिला भारतीय चित्रपट आहे. १९५४ साली पहिल्या राष्ट्रीय पुरस्कारामध्ये श्यामची आई या आचार्य अत्रे दिग्दर्शित चित्रपटाने राष्ट्रपती पदक मिळवले होते.

गाजलेले मराठी चित्रपट(दिग्दर्शक)

सिंहासन(जब्बार पटेल): कलावंत : श्रीराम लागू, निळू फुले, अरुण सरनाईक, रीमा लागू, दत्ता भट.

अशी ही बनवाबनवी(सचिन): कलावंत : सचिन, सुप्रिया, अशोक सराफ, लक्ष्मीकांत बेर्डे, प्रिया अरुण, निवेदिता जोशी, सुधीर जोशी.

एक डाव भुताचा(रवि नेमाडे): कलावंत : दिलीप प्रभावळ्कर, अशोक सराफ, रंजना.

माहेरची साडी(विजय खोंडके): कलावंत : अलका कुबल, रमेश भाटकर, अजिंक्य देव, विक्रम गोखले, किशोरी शहाणे, आशालता वाफगांवकर.

नवरी मिळे नवर्‍याला(सचिन): कलावंत : अशोक सराफ, सचिन पिळगांवकर, वर्षा उसगांवकर, निवेदिता, सुप्रिया पिळगांवकर.

जैत रे जैत(जब्बार पटेल): कलावंत : स्मिता पाटील, मोहन आगाशे, निळू फुले.

माझा पती करोडपती(सचिन): कलावंत : अशोक सराफ, सचिन, सुप्रिया.

पिंजरा(व्ही. शांताराम): कलावंत : संध्या, श्रीराम लागू, निळू फुले.

झपाटलेला(महेश कोठारे): कलावंत : महेश कोठारे, लक्ष्मीकांत बेर्डे, मधू कांबीकर, विजय चव्हाण, दिलीप प्रभावळकर.

आम्ही जातो आमुच्या गांवा(कमलाकर तोरणे): कलावंत : धुमाळ, उमा भेंडे, सूर्यकांत, श्रीकांत मोघे.

जगाच्या पाठीवर(राजा परांजपे): कलावंत : सीमा देव, रमेश देव, राजा परांजपे.

मधुचंद्र(?): कलावंत : उमा, काशीनाथ घाणेकर, नाना पळशीकर, श्रीकांत मोघे.

पाठलाग (राजा परांजपे): कलावंत : भावना, काशीनाथ घाणेकर.

सामना(जब्बार पटेल): कलावंत : निळू फुले, श्रीराम लागू.

आत्मविश्वास(सचिन): कलावंत : नीलकांती पाटेकर, दया डोंगरे, अशोक सराफ, सचिन पिळगांवकर.

हा खेळ सावल्यांचा(?) कलावंत: काशीनाथ घाणेकर, आशा काळे, लालन सारंग, राजा गोसावी.

कळत नकळत(कांचन नायक): कलावंत : विक्रम गोखले, सविता प्रभुणे, आश्विनी भावे, अशोक सराफ.

उंबरठा(जब्बार पटेल): कलावंत : स्मिता पाटील, गिरिश कर्नाड.

फिल्मफेअर पारितोषिक

निर्मितीचा काळ	चित्रपट	निर्माते	नायक	नायिका	संगीत
१९६३	माझा होशिल का	एल्. बी. ठाकूर
१९६४	संत निवृत्ती ज्ञानदेव	विनायक सरस्वते व बाळ चव्हाण
१९६५	लक्ष्मी आली घरा	माधव शिंदे
१९६६	गुरुकिल्ली	राजा परांजपे
१९६७	पवनाकाठचा धोंडी	विनायक ठाकूर
१९६८	एकटी	जी. चौगुले
१९६९	जिव्हाळा	आत्माराम
१९७०	अपराध	शरद पिळगांवकर
१९७१	शांतता कोर्ट चालू आहे	सत्यदेव दुबे आणि गोविंद निहलानी
१९७२	कुंकू माझे भाग्याचे	शामराव माने
१९७३	आंधळा मारतो डोळा	दादा कोंडके
१९७४	सुगंधी कट्टा	पारितोषिक दिले गेले नाही.	श्रीराम लागू (सुगंधी कट्टा)	सरला येवलेकर (सुगंधी कट्टा)
१९७५	सामना	जब्बार पटेल	श्रीराम लागू (सामना)	संध्या (चंदनाची चोळी अंग अंग जाळी)
१९७६	आराम हराम आहे	वसंत जोगळेकर (हा खेळ सावल्यांचा)	रविंद्र महाजनी (झुंज)	आशा काळे (हा खेळ सावल्यांचा)
१९७७	नांव मोठं लक्षण खोटं	मुरलीधर कापडी ( नांव मोठं लक्षण खोटं	श्रीराम लागू (भिंगरी)	उषा चव्हाण(नांव मोठं लक्षण खोटं)
१९७८	देवकी नंदन गोपाला	जब्बार पटेल (जैत रे जैत)	यशवंत दत्त (भैरू पहिलवान की जय)	स्मिता पाटील (जैत रे जैत)
१९७९	सिंहासन	जब्बार पटेल (संहासन)	सचिन (अष्टविनायक)	रंजना (सुशीला)
१९८०	२२ जूऩ १८९७	जयू आणि नचिकेत पटवर्धन (२२ जून् १८९७)	निळू फुले (सहकार सम्राट)	उषा चव्हाण (रान पाखरे)
१९८१	उंबरठा	जब्बार पटेल (उंबरठा)	[[गिरिश कर्नाड] (आक्रीत)	स्मिता पाटील (उंबरठा)
१९८२	शापित	राजदत्त व् अरविंद देशपांडे (शापित)	अशोक सराफ (गोंधळात गोंधळ)	मधू कांबीकर (शापित)
१९८३	गुपचूप गुपचूप	व्ही. के. नाईक (गुपचूप गुपचूप)	अशोक सराफ (गोष्ट धमाल नाम्याची)	रंजना (सावित्री)
१९८४	लेक चालली सासरला	एन्. एस्. वैद्य (लेक चालली सासरला)	अशोक सराफ (सगेसोयरे)	सुप्रिया सबनीस (नवरी मिळे नवर्‍याला)
१९८७	धूम धडाका	महेश कोठारे (धूम धडाका)	लक्ष्मीकांत बेर्डे	??
१९९४	वझीर	संजय रावळ (वझीर)	विक्रम गोखले (वझीर)	सुकन्या कुलकर्णी (वारसा लक्ष्मीचा)	श्रीधर फडके (वारसा लक्ष्मीचा)
१९९५	आई	[महेश मांजरेकर]] (आई)	सयाजी शिंदे (अबोली)	[रेणुका शहाणे]] (अबोली)	आनंद मोडक (मुक्ता)
१९९६	पुत्रवती	नचिकेत व जयू पटवर्धन (लिमिटेड माणुसकी)	अशोक सराफ (सुना येती घरा)	सोनाली कुलकर्णी (दोघी)	श्रीधर फडके (पुत्रवती)
१९९७	बनगरवाडी	अमोल पालेकर (बनगरवाडी)	मोहन जोशी (रावसाहेब)	सुकन्या कुलकर्णी (सकारनामा)	आनंद मोडक (सरकारनामा)
१९९८	तू तिथे मी	संजय सूरकर (तू तिथे मी)	मोहन जोशी (तू तिथे मी)	सुहास जोशी (तू तिथे मी)	आनंद मोडक (तू तिथे मी)
१९९९	बिनधास्त	चंद्रकांत कुलकर्णी (बिनधास्त)	दिलीप प्रभावळकर (रात्र आरंभ)	शर्वरी जमेनीस (बिनधास्त)	श्रीधर फडके (लेकरू)

महाराष्ट्र राज्य पुरस्कार

Production Year	Best Film 1	Best Film 2	Best Film 3
1962	Prapanch (Madhukar Pathak)	Suvasini (Raja Paranjpe)	Shahir Parshuram (Anant Mane)
1963	Ranglya Ratri Ashya (Raja Thakur)	Ha Maazha Marg Ekla (Raja Paranjpe)	Phkira (Chandrashekar)
1964	Chhota Jawaan, Paathlag (Raja Gabale, Raja Paranjpye)	Pahu Re Kiti Vat (Raja Thakur)	Thoratanchi Kamala (Madhu Shinde)
1965	Vautal (Shantaram Aathavale)	Sawal Mazha Aika (Anant Mane)	Third award not given
1966	Sadhi Maanse (Bhalji Pendharkar)	Kela Ishara Jata Jata (Anant Mane)	Shewatcha Malusara (Vasant Joglekar)
1967	Sant Vahate Krishnamai (Madhukar Pathak)	Kaka Mala Wachwa (Raja Paranjpe)	Swapna Tech Lochni (Chandrawadan)
1968	Gharchi Rani (Rajdutt)	Aamhi Jato Aamuchya Gawa (Kamalakar Torne)	Ekti (Raja Thakur)
1969	Apradh (Rajdutt)	Mukkam Post Dhebewadi (Madhukar Pathak)	Dharmkanya (Madhav Shinde)
1970	Mumbaicha Jawai (Raja Thakur)	Warnecha Wagh (Vasant Painter)	Laxmanresha (Manshav Shinde)
1971	Gharkul (Raja Thakur)	Shantata Court Chalu Aahe (Satyadev Dubey)	Dohni Gharcha Pahuna, Songadya (Garjanan Jagirdar, Govind Kulkarni)
1972	Jawai Vikat Ghene Aahe (Raja Thakur)	Bholibhabdi (Rajdutt)	Aandla Marto Dola (Dinesh)
1973	Sugandhi Katha (Vasant Painter)	Kartiki (Datta Mane)	Ashi Hi Sataryadi (Murlidhar Kapadi)
1974	Pandu Hawaldar (Dada Kondke)	Saamna (Dr. Jabbar Patel)	Bayanno Naure Sambhala (Dattatry Kulkarni)
1975	Charicha Mamla (Babsaheb Phattelal)	Tumch Aamch Jamle (Dada Kondke)	Pahuni (Anant Mane)
1976	Phrari (V. Ravindra)	Bala Gau Kashi Aangai (Kamlakar Torne)	Naav Motha Lakshan Khota (Murlidhar Kapadi)
1977	Devkinandan Gopala (Rajdutt)	Bhairu Phehelwan Ki Jai (Kamlakar Torne)	Jait Re Jait (Dr. Jabbar Patel)
1978	Janki (Vasant Joglekar)	Ashtavinayak (Rajdutt)	Bot Lavin Tithe Gudgulaya (Dada Kondke)
1979	22 June 1897 (Nechiket and Jayu Patwardhan)	Sinhasan (Dr. Jabbar Patel)	Paij (Babasaheb Phattelal)
1980	Umbartha (Dr. Jabbar Patel)	Gondhlat Gondhal (V.K. Naik)	Aakrit (Amol Palekar)
1981	Shapit (Rajdutt and Arvind Deshpande)	Ek Dav Bhootacha (Ravi Namade)	Aali Angawar (Dada Kondke)
1982	Raghu-Maina (Rajdutt)	Goopchoop Goopchoop (V.K. Naik)	Thorli Jau (Kamlakar Torne)
1983	Hech Mazhe Maher (Rajdutt)	Thkas Mahathak (Raja Bargir), Mumbaicha Phoujdar (Rajdutt) (Divided)	Bahurupi (Satish Randive)
1984	Ardhangi (Rajadutt)	Deva Shapath Kharan Sangen (Bhaskar Jadhav)	Stridhan (Babasaheb Phattelal)
1985	Pudhcha Paul (Rajdutt)	Tuzhyavdachun Karmena (Damu Kenkare)	Aaj Zale Mukt Me (Rajdutt)
1986	Prem Karuya Khullam Khulla (Girish Ghanekar)	Gammat Jammat (Sachin)	Khatyal Sasu Nathal Sun (N.S. Vaidya)
1987	Ashi Hi Banwa Banwi (Sachin)	Nashibvan (N.S. Vaidya)	Rangat Sangat (Girish Ghanekar)
1988	Kalat Nakalat (Kanchan Nayak)	Aatmavishwas (Sachin)	Hamal De Dhamal (Purushottam Berde)
1989	Aaghat (Ramakant Kavthekar)	Ekapeksha Ek (Sachin)	Kooldeepak (N.S. Vaidya)
1990	Chaukat Raja (Sanjay Surkar)	Vedh (Pradip Berlekar)	Anapekshit (Sanjiv Naik)
1991	Ek Hota Vidushak (Dr. Jabbar Patel)	Aapli Mansan (Sanjay Surkar)	Vajwa Re Vajwa (Girish Ghanekar)
1992	Vazir (Sanjay Rawal)	Sawat Mazhi Ladki (Smita Talwalkar)	Lapandav (Shravani Devdhar)
1993	Mukta (Dr. Jabbar Patel)	Warsa Laxmicha (Madhukar Pathak)	Mazha Chhakula (Mahesh Kothare)
1994	Doghi (Sumitra Bhave)	Bangarwadi (Amol Palekar)	Aboli (Amol Shedge)
1995	Raosaheb (Sanjay Surkar)	Putrawati (Bhaskar Jadhav)	Suna Yeti Ghara (A. Radhaswani)
1999	Gaabhara (N.F.D)	Gharabaher (Suyog Chitra)	Bindhast (Devyani Movies)

राष्ट्रिय चित्रपट पुरस्कार

Production Year	Best Feature Film in Marathi	Director
1954	Shyamchi Aai	Acharya Pralhad Keshav Atre
1955	Mahatma Phule	Aacharya Atre
1956	Mee Tulas Tuzhya Angani	Raja Thakur
1957	Shirdiche Saibaba	Kumarsen Samarth
1958	Gruhdevta	Madhav Shinde
1959	Dhakti jau	Anant Mane
1961	Kanyadan	deepak
1962	Prapanch	Madhukar Pathak
1962	Manini	Anant Mane
1962	Vaijyanta	Gajanan Jagirdar
1963	Ranglya Ratri Asha	Raja Thakur
1963	Gariba Gharchi Lek	Kamlakar Torne
1963	Jawai Mazha Bhala	Neelkanth Magdum
1964	Ha Mazha Marg Ekla	Raja Paranjpe
1964	Te Mazhe Ghar	Ganesh Bhatt
1965	Pathlag	Raja Paranjpe
1966	Sadhi Manasa	Bhalji Pendharkar
1967	Pavana Kathcha Dhondi	Anant Thakur
1968	Santh Wahate Krishnamai	Madhukar Pathak
1969	Ekti	Raja Thakur
1970	Tambdi Mati	Bhalji Pendharkar
1971	Mumbaicha Jawai	Raja Thakur
1972	Shantata! Court Chalu Aahe	Satyadev Dubey
1972	Ajab Tuzhe Sarkar	Raja Thakur
1973	Pinjara	V. Shantaram
1976	Saamna	Dr.Jabbar Patel
1978	Jait Re Jait	Dr. Jabbar Patel
1979	Sinhasan	Dr. Jabbar Patel
1980	22 June 1897	Nachiket and Jayu Patwardhan
1982	Umbartha	Dr. Jabbar Patel.
1983	Shaapit	Arvind Deshpande-Rajdutt
1984	Smruti Chitre	Vijaya Mehta
1985	Mahananda	K.G.Korgaokar
1986	Pudhcha Paool	Rajdutta
1987	Sarja	Rajdutt
1989	Kalat Nakalat	Kanchan Nayak
1992	Ek Hota Vidushak	Dr. Jabbar Patel
1993	Lapandav	Shravani Devdhar
1994	Mukta	Dr. Jabbar Patel
1995	Bangarwadi	Amol Palekar
1996	Doghi	Sumitra Bhave
2000	GharaBaher	Sanjay Surkar
2001	Astitva	Mahesh Manjrekar
2003	Vaastuprush	Sumitra Bhave/Sunil Sukthankar
2004	Not Only Mrs. Raut	Gajendra Ahire
2005	Uttarayan	Bipin Nadkarni
2006	Dombivali Fast	Nishikant Kamat
2006-2007	Shevri	Gajendra Ahire
2008	Nirop	Sachin Kundalkar
2009	Harishchandrachi Factory	Paresh Mokashi